آیا کتاب‌های صوتی جایگزین آثار کاغذی می‌شوند؟
تغییر ذائقه مطالعه در ایران
همچنین انجمن ناشران بریتانیا اعلام کرده است که فروش کتاب‌های صوتی در سال گذشته با افزایش ۴۳ درصدی به ۶۹ میلیون پوند رسیده است. به دلایل مشابه با تغییر سبک زندگی ایرانی‌ها چنین استقبالی موجب شده هم‌اکنون چندین نشر و سایت به فروش کتاب‌های صوتی اقدام کنند. در همین رابطه سایت ایبنا نوشته است شروع صنعت نشر گویا در ایران را شاید بتوان به اواخر سال ۱۳۹۴ و اوایل سال ۱۳۹۵ نسبت داد که چند ناشر کتاب صوتی که قانونی مشغول تهیه و تولید کتاب بودند، کارهایشان را به‌صورت لوح فشرده منتشر کردند. حدود ۱۰۰ عنوان کتاب صوتی که حق مولف و مترجم را گرفته بودند و مجوز داشتند وارد بازار شد. اما قبل‌تر از این دوره نیز فعالیت‌هایی صورت گرفته که می‌توان به فعالیت‌های کانون پرورش فکری در تولید قصه‌های کودکان اشاره کرد که روی کاست، ضبط می‌شد. کارهای دیگری نیز با صدای شاعران ضبط می‌شد اما تنها آثاری که به کتاب گویا نزدیک بودند همان قصه‌های کودکان بود. این در حالی است که کتاب‌های صوتی حرفه‌ای و صنعتی حدود ۳۵ سال پیش در اروپا و آمریکا شکل گرفت و برندهای بزرگی از زمانی که همه چیز روی نوارهای کاست ضبط می‌شد، مشغول به کار شدند و هم‌اکنون نیز در بازار نشر گویا و الکترونیک در جهان، سهم بزرگی دارند.
آغاز یک راه
یک باور غلط می‌گوید کتاب در ایران مخاطب ندارد. این در حالی است که این کالا در بازار مخاطبان فراوانی دارد. بررسی‌های میدانی در بازار کتاب این نکته را ثابت می‌کند که کتاب در جامعه ایرانی با اقبال بسیار قابل‌توجهی روبه‌رو می‌شود و حتی نسل جدید بسیار به مطالعه علاقه نشان می‌دهند. البته در این میان یک نکته قابل‌توجه است و آن هم تغییر شکل مطالعه در بین نسل جوان است. نسل جدید ترجیح می‌دهد بخشی از نیازهای خود برای مطالعه را به شکل‌های دیگری غیر از خواندن کتاب مرتفع کند. از این روست که تولید فایل‌های صوتی و پادکست‌ها در سال‌های اخیر رونق گرفته و مخاطبان زیادی را با خود همراه کرده است. البته توجه ناشران به تولید کتاب‌های صوتی غیر از تغییر سلیقه مخاطبان در مسیر مطالعه ریشه در مشکلات اقتصادی هم دارد. اگر چه آمار دقیقی از تولید کتاب‌های صوتی در کشور در دست نیست ولی این مقدار بیش از ۵ هزار عنوان تخمین زده می‌شود زیرا یکی از سایت‌های کمک به نابینایان به تنهایی این مقدار را دردسترس علاقه‌مندان قرار داده است.
گذشته از مسائل فرهنگی، یکی از دلایلی که ناشران ایرانی را به تولید کتاب‌های صوتی سوق داده، مشکلات ناشی از کمبود و گرانی کاغذ در سال‌های اخیر است. با توجه به اینکه نزدیک به ۱۵ درصد قیمت کتاب، به هزینه کاغذ مربوط می‌شود با حذف این عامل و دیگر موارد مربوط به آن مثل چاپ و زینک، هزینه انبارداری و حمل و نقل برخی از مشکلات صنعت نشر کشور کاهش می‌یابد. با این حال انتشار این آثار مشکلات خاص خود را دارد که برخی دست‌اندرکاران این حوزه را وا می‌دارد در تولید این آثار دست‌به‌عصا اقدام کنند. مثلا همان‌طور که در تولید کتاب‌های چاپی، ویراستار و صفحه‌آرا و حلقه‌های دیگر فعالیت می‌کنند، در تولید کتاب‌های گویا نیز بخش‌های تخصصی متعددی وجود دارند که هر کدام هزینه‌های خاص خود را دارند که ممکن است در برخی مواقع این هزینه‌ها متغیر نیز باشند مانند دستمزد یک گوینده که بر حسب معروفیت ممکن است تغییر کند.
مشکلات پیش‌رو
همان‌طور که کپی‌رایت، اصلی‌ترین دغدغه حوزه کتاب کاغذی است این موضوع را می‌توان پاشنه آشیل تولید کتاب صوتی نیز به شمار آورد. بدیهی است تا زمانی که به مالکیت فکری و معنوی اهمیت ندهیم و مانند سایر کشورها ساز و کارهای قانونی برای آن به وجود نیاوریم، نمی‌توان برای آینده نشر و کتاب صوتی برنامه‌ریزی کرد. از این‌رو می‌توان گفت نبود کپی رایت در کنار بوروکراسی فرساینده و مشکلات قانونی در نشر کتاب گویا، از مهم‌ترین مشکلات پیش‌روی ناشران محسوب می‌شود. مشکل دیگر پیش‌روی ناشران بحث قیمت‌گذاری است. چند فاکتور در قیمت‌گذاری لحاظ می‌شوند: عنوان؛ کیفیت تولید محتوای صوتی از نظر گوینده، موسیقی به کار رفته و نوع تدوین؛ حجم محتوای صوتی؛ تیراژ نسخه فیزیکی یا پیش‌بینی فروش نسخه دیجیتال. متاسفانه در حال حاضر سازمان یا نهادی که دانش لازم را درباره چگونگی فرآیند تولید و عرضه کتاب گویا داشته باشد، وجود ندارد.
به این ترتیب نظارت هم معنی پیدا نمی‌کند. از طرفی در فضایی که مقوله کتاب گویا در حال یافتن جایگاه خود میان مردم و مخاطبان است و رقابت هم تا حدودی در حال شکل گرفتن است، بنابراین قیمت‌گذاری، بر اساس نیاز بازار صورت می‌گیرد که این خود تا حدی تضمین‌کننده سلامت آن است. در حال حاضر سهم کتاب‌های الکترونیک پنج درصد است که از این پنج درصد چیزی حدود ۳۰درصد آن کتاب‌های صوتی است. اگرچه در دو، سه سال گذشته میزان تولید کتاب‌های صوتی رشد داشته اما هنوز در این حوزه بازار قابل‌توجهی شکل نگرفته است. نشانه‌ها از این مساله حکایت می‌کنند که کتاب‌خوانان جامعه در آینده از طریق کتاب صوتی به مطالعه روی خواهند آورد .
ارسال نظر