چالش‌های صادراتی طلای سرخ در برنامه «ایران فود» بررسی می‌شود
ظرفیت یک میلیارد دلاری بازار صادرات زعفران
*قیمتگذاری بالای پایه صادراتی، مهمترین علت قاچاق زعفران
*سوءاستفاده کشورهای بیگانه از کیفیت بالای زعفران ایرانی
در همین راستا یک کارآفرین و صادرکننده برتر صنعت زعفران در پاسخ به این پرسش گفت: ما تقریبا سهم ۹۶ درصدی از تولید جهانی زعفران را در اختیار داشتیم که رو به افول است؛ چون کشورهای دیگر به کشت این محصول روی آورده‌اند و تولید زعفران به شدت در حال توسعه است. علی شریعتی‌مقدم در ادامه بیان کرد: از آن طرف تولیدکنندگان داخلی با ناملایمات اقلیمی، مشکلات ناشی از خشکسالی، تغییرات آب و هوایی و همچنین نوسانات قیمت‌ها مواجهند. قیمت خرید زعفران از کشاورزان عادلانه نیست و این در حالی است که کشاورزان با کمبود نقدینگی و هزینه‌های روبه رشد مواجهند که این موضوع یک خطر برای تولید زعفران ما محسوب می‌شود.
فرصت‌ها و تهدیدهای تولید زعفران
وی درخصوص فرصت‌های تولید زعفران در کشور اظهار کرد: زعفران محصولی است که مزیت‌های زیادی برای ما دارد. زعفران میراث تمدن کشاورزی ایران کهن و آخرین بازمانده از محصولات ارزشمند است. این محصول نیاز کمی به آب دارد و با اقلیم‌های خشک سازگار است. همچنین سهم قابل‌توجهی در اشتغال‌زایی دارد و ارزشمند بودن آن در دنیا، خود یک مزیت است. چراکه تقریبا در همه جای دنیا زعفران را به عنوان ارزشمندترین رستنی کائنات می‌شناسند. شریعتی‌مقدم همچنین درباره تهدیدهای تولید زعفران در کشور گفت: ما از دهه ۷۰ شاهد رشد کشت زعفران بوده‌ایم. بخشی از این رشد، ناشی از آن بوده که بهای تمام‌شده این محصول متناسب با رشد ارزش دلار نبوده و این باعث شده که تولید زعفران در کشورهایی مانند اسپانیا و برخی کشورهای اروپایی، رو به زوال و افول برود. ممکن است این موضوع برای زعفران ایران نیز به عنوان یک مشکل تکرار شود.
به گفته وی، از اوایل دهه ۷۰ تا نیمه دوم دهه ۸۰ یعنی سال ۸۵ شاهد رشد ۲۰ برابری صادرات زعفران در کشور بوده‌ایم و زعفران اهمیت خود را در سبد کالاهای صادراتی نشان داده است. ارقام صادرات زعفران به حدود ۲۰۰ میلیون دلار رسید، اما صادرات زعفران طی ۲۰ سال در محدوده بین ۲۰۰ تا ۳۵۰ میلیون دلار در‌جا زد. در برخی سال‌ها صادرات زعفران افزایشی و در برخی سال‌ها کاهشی بوده است. در سال ۸۷ به دلیل تنش سرمایی بسیار شدید و کاهش تولید، قیمت هر کیلو زعفران به بیش از ۴هزار دلار هم رسید؛ اما در سال‌های مختلف قیمت‌ها متفاوت بوده و این باعث شده که ما کشاورزی زعفران را پایدار نبینیم و این یک مشکل جدی است. از این رو لازم است در حوزه محصولات کشاورزی به سمت پایدارسازی برویم.
دلایل حضور کمرنگ در بازارهای جهانی
وی درخصوص دلایل عملکرد ناموفق در حوزه صادرات زعفران تصریح کرد: محیط کسب‌و‌کار ضعیف و رتبه پایین ما در فضای کسب‌و‌کار، عامل اصلی بوده که ما نتوانسته‌ایم مانند بازارهای واسطه‌ای از قبیل امارات یا اسپانیا (به لحاظ سهولت گردش مالی، سهولت تجاری و فاینانس در این کشورها) عمل کنیم و صادرکنندگان ما بیشتر با این گونه مشکلات مواجه بوده‌اند. شریعتی‌مقدم افزود: با توجه به اینکه کیفیت زعفران ایرانی بالاست، اتفاقا این ویژگی منجربه سوءاستفاده کشورهای دیگر شده و در بسیاری از بازارهای خارجی به دلیل اینکه درجه کیفی زعفران ایران بالا بوده، زعفران ایران را دستکاری و با کیفیت پایین‌تر اما استاندارد، به بازارهای نهایی صادر کرده‌اند. اما بزرگ‌ترین مشکل ما در زعفران، شاید موضوع ارزش افزوده آن نباشد. درواقع مساله اصلی ما ناشناخته بودن زعفران و اندازه بازار زعفران است.
وی ادامه داد: محصولی مانند زعفران با خواص دارویی متنوعی که دارد، مانند نشاط‌آور بودن یا کمک به پیشگیری از بیماری‌های دوران زوال مانند آلزایمر یا پارکینسون و نیز عطر و طعم بی‌نظیر بخشیدن به غذا، باید بازار‌خوبی برای ایران داشته باشد و بدیهی است که اندازه بازار صادرات ما نباید در محدود 200 یا 300 تن باشد. اگر از زنجیره ارزش زعفران به‌ویژه تولید کیفی و با راندمان بالا حمایت بیشتری شود، قاعدتا شاهد بزرگ شدن اقتصاد زعفران خواهیم بود.
قاچاق و صادرات فله‌ای زعفران
به گزارش «دنیای‌اقتصاد» برخی ویژگی‌های زعفران از قبیل کم‌حجم بودن و ارزشمند بودن، باعث قاچاق و تقلب در این کالا می‌شود. در برخی موارد به دلیل مشکلات ناشی از تعهدات ارزی در سال‌های اخیر، این مساله باعث پولشویی شده و نقدپذیری برای زعفران، که حتی با قیمت مشابه ایران در برخی از بازارها وجود دارد، خود ممکن است منجر به فرار سرمایه از کشور شود. شریعتی‌مقدم ضمن تایید مطلب فوق درخصوص دلایل صادرات فله‌ای و بهره‌گیری برخی کشورها مانند اسپانیا از زعفران ایران اظهار کرد: ما از فضای بین‌المللی تجارت دور هستیم. اسپانیا عضو اتحادیه اروپاست، یعنی به راحتی همان تجارتی که ما با استان‌های کشور داریم، تجارت این کشور با سایر کشورهای اروپایی یا آمریکا یا بازارهای آمریکای جنوبی انجام می‌گیرد.
وی تاکید کرد: وقتی که امکان عرضه آن به صورت ماده اولیه یا تهیه آن به صورت ماده خام به راحتی طی یکی دو هفته برای خریداری که می‌تواند بسته‌بندی را در بازارهای مختلف انجام دهد، وجود دارد. تولید زعفران یا هر محصول دیگری در کشور، مزیت اصلی تلقی نمی‌شود؛ کشورهایی مانند ایتالیا یا اسپانیا صادرکنندگان بزرگ مواد غذایی هستند و میلیاردها دلار مواد غذایی صادر می‌کنند. زیرساخت‌هایی مانند صادرات با کانتینر در اختیار دارند که هزینه حمل آنها بسیار ناچیز است. چون وزن زعفران در صورت بسته‌بندی، تا 50 برابر افزایش می‌یابد، ما مجبوریم زعفران را از ایران با حمل هوایی و با محدودیت‌های موجود به خارج از کشور بفرستیم.
چرایی عقب‌ماندگی واحدهای تولیدی
این کارآفرین یادآور شد: از طرف دیگر مسائل اقتصادی مطرح است. به طور مثال وقتی می‌خواهید ثبات قیمت را برای مصرف‌کننده نهایی ایجاد کنید، باید در ابتدای فصل، کل محصول تولید شده را خریداری و در طول سال آن را با اطمینان به مشتریان و مصرف‌کنندگان عرضه کنید. امروز برای تولیدکننده ایرانی با هزینه‌های 30 درصدی، این هزینه بسیار زیاد است. اما برای یک شرکت اسپانیایی یا اماراتی این هزینه‌ها کمتر از 5درصد است که می‌تواند این هزینه را در سود خود هضم کند.
وی افزود: همچنین در حوزه ماشین‌آلات مشکلاتی از جنس مالیاتی داریم و سرمایه‌گذاری‌هایی که در حوزه تبلیغات و خطوط تولید انجام می‌دهیم، چندان پذیرفته نمی‌شود؛ اما برای نظام مالیاتی پیشرفته که در کشورهای اروپایی و مناطق آزاد مانند امارات هستند، هم حوزه فاینانس خرید ماشین‌آلات از طرف بانک‌ها یا دولت حمایت می‌شود و هم راحتی این فعالیت‌ها و کلاسه‌بندی هزینه‌ها بسیار کمک می‌کند که آن شرکت‌ها رشد کنند. در حالی که بسیاری از این شرکت‌ها نسبت به واحدهای تولیدی ما از نظر تنوع بسته‌بندی در رده‌های پایین‌تری هستند.
واردات مجدد زعفران صادراتی
شریعتی‌مقدم همچنین درباره برخی شائبه‌ها درخصوص واردات مجدد زعفران صادراتی ایرانی به کشور گفت: بعید است که زعفران ایرانی دوباره در بسته‌بندی جدید وارد کشور شود. ممکن است به صورت موردی زعفران قاچاق شود و به کشور برگردد، اما به صورت کلی منطقی نیست که زعفران صادراتی دوباره به کشور بازگردد. چون امروز صادرات زعفران با مشکل تعهدات ارزی مواجه است که برگرداندن آن به ندرت پیش می‌آید؛ مگر اینکه مشکل کیفیت داشته باشد. وی درخصوص چالش‌های صادرات زعفران بیان کرد: یکی از مشکلات این است که فرضا ماده اولیه برای شرکت‌های واقع در امارات، اسپانیا یا چین ارزان‌تر از ایران درمی‌آید. چون کارخانه‌های ایرانی باید تعهد ارزی بدهند. نرخ پایه صادراتی زعفران به دلیل روش اشتباهی که دارد، حدود 30 تا 40درصد بالاتر از قیمت واقعی فروش است.
در گمرکات در کمیته نرخ‌گذاری، قیمت عمده‌فروشی زعفران را از وزارت جهاد کشاورزی یا تشکل‌ها می‌گیرند و به ارز گمرکی یا ارز 34هزار تومانی تقسیم می‌کنند. در حالی که زعفران با ارز آزاد به فروش می‌رسد. یعنی خریداران ایرانی که در کشورهای امارات، اسپانیا یا چین به عنوان واسطه فعالیت می‌کنند، از طریق صرافی‌ها پول خود را تبدیل می‌کنند و به روش‌های مختلف کالا برای آنها ارسال می‌شود. یعنی مبنای قیمت، قیمت روز زعفران است که ممکن است از کانال‌هایی مانند کارخانه‌های معتبر هزینه بیشتری روی کنترل کیفیت و استانداردها داشته باشند، اما حوزه قاچاق و حوزه‌های تجاری بی‌نام و نشان به قیمت پایین‌تری دسترسی پیدا می‌کنند.
