دومین کشور پرجمعیت جهان بحران اشتغال‌زایی را چگونه حل کرد؟
رمز اینترنتی قفل بیکاری
بازار کار در قرن حاضر به سرعت درحال تحول است. به وجود آمدن اینترنت و بسترهای مجازی اکنون تحولی بزرگ در ایجاد ارزش افزوده شرکت‌ها ایجاد کرده است. امروزه شرکت‌های پیشرو در جهان شرکت‌هایی هستند که بر پایه تجارت و کسب‌وکار اینترنتی فعالیت خود را گسترش می‌دهند و ناگفته پیداست که ملت‌ها و کشورهایی که از این قافله عقب بمانند و همچنان بر ایجاد شغل بر پایه روش‌های قدیمی اصرار بورزند، امکان دارد فاصله زیادی با اقتصاد دیگر کشورها پیدا کنند. ایجاد شغل‌های اینترنتی بر پایه آنچه از آن با عنوان تجارت الکترونیک (E-commerce) یاد می‌شود، نیازمند بسترسازی شبکه‌های اینترنتی و دسترسی راحت و ارزان اینترنت برای مردم است. یکی از کشورهایی که در دهه گذشته قدم‌های بزرگی در زمینه ایجاد اشتغال اینترنتی برداشته، هند است. کشوری که در گذشته‌ای نه چندان دور با فقر گسترده و عمیقی روبه‌رو بود امروزه، ناظران اقتصادی با چهره‌ای متفاوت از این کشور روبه‌رو هستند. طبق پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول این کشور در سال ۲۰۱۹ پنجمین اقتصاد بزرگ جهان خواهد بود. اما هند چگونه توانست بستر کسب‌وکار الکترونیکی را در کشوری با فرهنگی بسته و فقری عمیق ایجاد کند؟
آماده‌سازی زیرساخت‌ها
با مترهای مختلف و اندازه‌گیری با استانداردهای متفاوت، هند به سرعت درحال تبدیل شدن به یک کشور پیشرو در زمینه دیجیتال است. شرایطی که با افت شدید هزینه‌های اینترنتی، افزایش دسترسی به گوشی‌های هوشمند و در ضمن اتصال با سرعت بسیار زیاد به اینترنت مهیا شده است. این شرایط سبب شده است که هند به‌عنوان پایگاهی که بیشترین رشد را در زمینه بسترهای اقتصادی دیجیتالی و اینترنتی داشته، در نظر گرفته شود؛ کشوری که با سرعت بیشتری نسبت به بسیاری از اقتصادهای توسعه‌یافته و اقتصادهای نوظهور درحال دیجیتالیزه شدن است. طبق آمار سپتامبر سال ۲۰۱۸ هند با ۵۶۰ میلیون مشترک اینترنت، بعد از چین بیشترین استفاده‌کننده از اینترنت را دارد. سرویس‌های دیجیتال به‌طور موازی درحال رشد هستند. هندی‌ها در سال ۲۰۱۸ با دانلود ۳/ ۱۲ میلیارد اپلیکیشن و سپری کردن ۱۷ ساعت به‌طور میانگین در هفته زمان بیشتری از کاربرهای چینی و آمریکایی را در شبکه‌های اجتماعی گذرانده‌اند. این پیشرفت در دسترسی به اینترنت و افزایش کاربرهای اینترنتی تاثیرات اقتصادی خود را نیز بر جا گذاشته است. سهم افراد بالغ هندی که حداقل یک حساب مالی دیجیتال دارند از سال ۲۰۱۱ به بیش از دو برابر و به حدود ۸۰ درصد رسیده است. طبق تحقیقی که موسسه مک‌کینزی در سال ۲۰۱۸ انجام داده است، از بین ۱۷ اقتصاد توسعه‌یافته و نوظهور و براساس ۳۰ شاخص بسترهای اینترنتی، هند از سال ۲۰۱۴ بعد از اندونزی، سریع‌ترین روند دیجیتالیزه شدن بین این کشورها را داشته است. جدول این کشورها شامل کشورهای توسعه‌یافته‌ای از جمله سوئد، بریتانیا، آمریکا، کانادا، ژاپن، آلمان و فرانسه بوده. این تحقیق بر پایه سه شاخص مهم اندازه‌گیری شده است: ۱) بنیان‌های دیجیتال شامل هزینه اینترنت و قابلیت اطمینان سرویس‌های اینترنتی، ۲) دسترسی دیجیتال شامل تعداد دستگاه‌های موبایل هوشمند، دانلود اپلیکیشن‌ها و مصرف اینترنت و ۳) ارزش دیجیتال که شامل مقدار درگیر بودن مشتریان با کارهایی مانند چت کردن، توییت کردن، خرید اینترنتی و... است. با وجود این هنوز مقدار مطلق این شاخص برای هند بالا نیست و پتانسیل‌های زیادی در این زمینه در این کشور وجود دارد.
بخش عمومی و خصوصی در نقش تسهیلگر
بخش عمومی در هند گام‌های بزرگی در جهت دیجیتالیزه کردن اقتصاد کشور برداشته است. یکی از بزرگ‌ترین اقدامات دولت در این زمینه راه‌اندازی پروژه ادهار بود که شناسه بیومتریک برای تمام افراد و ایجاد پایگاه داده بزرگ بود. به‌عنوان مثال در فوریه سال ۲۰۱۸ حدود ۸۷۰ میلیون حساب بانکی به این سامانه وصل شدند و آن را تبدیل به بزرگ‌ترین پروژه اکانت دیجیتال در دنیا کردند. به همین ترتیب دولت در اقدامی دیگر با راه‌اندازی شبکه مالیاتی کالاها و خدمات که در سال ۲۰۱۳ راه‌اندازی شد، توانست تمام تراکنش‌های ۳/ ۱۰ میلیون کسب‌وکار را برای پرداخت‌های مالیاتی به‌صورت اینترنتی سامان دهد که این امر انگیزه‌ای برای کسب‌وکارها در جهت دیجیتالیزه کردن فرآیندهای عملیاتی‌شان شد.
بخش‌خصوصی نیز به‌طور همزمان، با ارائه اینترنت به میلیون‌ها مشتری به این چرخه کمک کرد. نکته‌ای که در این سال‌ها در هند به اقبال عمومی به اینترنت کمک کرد و از این طریق زیرساخت‌های اقتصاد اینترنتی این کشور را تقویت کرد کاهش ۹۵ درصدی هزینه داده از سال ۲۰۱۳ تاکنون بوده است. به علاوه سرعت دانلود خط ثابت در این کشور بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ چهار برابر شده است. در نتیجه این اقدامات مصرف داده موبایل در این کشور به ازای هر یوزر ۱۵۲ درصد به‌طور سالانه افزایش پیدا کرده است. به دلیل این سرعت چشمگیر در گسترش اینترنت در هند، اکنون این کشور به میزبان مناسبی برای کسب‌وکارهای دیجیتالی جهانی و محلی تبدیل شده است. یکی دیگر از ویژگی‌های هند سرعت بالای پذیرش ایالت‌های فقیرتر برای تکنولوژی اینترنت بوده است. ایالت‌های کم‌درآمد سرعت بیشتری را در شاخص نفوذ اینترنت ثبت کرده‌اند. ایالت اوتار پرادش به تنهایی بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸ درحدود ۳۶ میلیون مشترک اینترنت را به شبکه اینترنت هند اضافه کرده است.
بازده سریع در اشتغال‌زایی
یکی از چالش‌هایی که سیاست‌گذاران هندی با آن مواجه هستند، میانگین سنی پایین جمعیت این کشور و سیل جوانانی است که هر ساله وارد بازار کار می‌شوند. پاسخگویی به این حجم از جمعیت، نیازمند ایجاد فرصت‌های شغلی جدید است که مسلما کارهای مربوط به کسب‌وکار دیجیتال و اشتغال‌زایی اینترنتی، نقش مهمی در این زمینه بازی خواهند کرد. شرکت‌های کسب‌وکار اینترنتی و استارت‌آپ‌ها بخش مهمی از این چرخه را تشکیل می‌دهند. گزارشی که در ژوئن ۲۰۱۷ توسط موسسه مک‌کینزی منتشر شد نشان می‌دهد، شرکت‌های اولا و اوبر که در زمینه حمل‌ونقل اینترنتی در هند دو رقیب بزرگ همدیگر محسوب می‌شوند، در این سال بیشتر از یک میلیون شغل ایجاد کرده‌اند درحالی که این دو شرکت در سال ۲۰۱۵ چیزی درحدود ۳۰۰ هزار شغل ایجاد کرده بودند. به عبارتی طی مدت زمان کوتاه دو سال، میزان اشتغال‌زایی این دو شرکت بیش از ۲۰۰ درصد افزایش پیدا کرده است، بازدهی که به نظر نمی‌رسد در صنایع دیگر به آسانی به دست بیاید و دسترسی به این حد از اشتغال‌زایی در دیگر صنایع مستلزم هزینه بسیار زیاد خواهد بود. همچنین داده‌های منتشر شده از سوی انجمن ملی شرکت‌های نرم‌افزاری و خدماتی هند نشان می‌دهد بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷، بخش فناوری اطلاعات و بخش فرآیندهای برون‌سپاری شرکت‌ها بین ۵۵۰ هزار تا ۶۰۰ هزار شغل ایجاد کرده است. درحقیقت باید توجه داشت که تنها اکتفا کردن به شغل‌های مستقیمی که بخش دیجیتال و اینترنت ایجاد می‌کند، کافی نیست و باید به شغل‌های غیرمستقیم نیز توجه داشت.
تجارت الکترونیک؛ پشتیبان بازار کار
طبق داده‌ها نرخ بیکاری هند طی مدت تحول زیرساختی و انفجار اینترنتی تغییر خاصی نکرده است. جمعیت هند در سال ۲۰۰۹ در حدود یک میلیارد و ۲۱۴ میلیون نفر بوده است و در سال ۲۰۱۷ طبق آخرین سرشماری به یک میلیارد و ۳۳۹ میلیون نفر رسیده است. به عبارتی طی این ۸ سال ۱۲۵ میلیون نفر به جمعیت این کشور اضافه شده است. همچنین جمعیت هند، جمعیت بسیار جوانی است و میانگین سنی این کشور ۹/ ۲۷ سال است. این آمار نشان می‌دهد که هر سال جمعیت بسیار زیادی به بازار کار اضافه می‌شوند. با وجود این نرخ بیکاری هند از سال ۲۰۰۹ که در حدود ۴/ ۲ درصد بوده، در سال ۲۰۱۷ به ۵/ ۲ درصد رسیده است و تغییر زیادی نکرده است. البته در مورد نحوه محاسبه شاخص نرخ بیکاری در هند اختلاف نظرهای بسیاری وجود دارد؛ اما با وجود این، موضوعی که مشخص است این است که انقلاب دیجیتالی هند و فرصت‌های شغلی که از این طریق ایجاد شده، توانسته است تا حد زیادی جوابگوی سیل نسل جوانی باشد که هر سال به جمعیت جویای کار اضافه می‌شود و از افزایش نرخ بیکاری جلوگیری کند. در همین بازه زمانی طبق داده‌های بانک جهانی درآمد سرانه مردم هند، ۷۷درصد افزایش پیدا کرده است.
سهم بخش IT از اقتصاد هند
آمارها نیز نشان می‌دهد سهم بخش فناوری اطلاعات (IT) در تولید ناخالص داخلی این کشور در حال افزایش است. در حالی‌که سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی در سال ۱۹۹۸ میلادی در حدود ۲/ ۱ درصد بوده، با پیشرفتی قابل توجه در سال ۲۰۱۲ به ۵/ ۷ درصد رسیده است. طبق آمار سال ۲۰۱۵ نیز بخش فناوری اطلاعات ۱۳ درصد از GDP این کشور را به خود اختصاص داده است و با این روند می‌توان حدس زد که سهم بخش IT در اقتصاد هند در سال‌های آینده بیشتر شود.
تقویت اشتغال زنان
موج تغییرات پارادایمی و دیجیتالیزه شدن بستر فضای کسب‌وکارهای جدید در هند، از سوی دیگر به اشتغال زنان نیز کمک قابل توجهی کرده و سبب اشتغال زنان زیادی در شغل‌های پرمنفعت شده است. به‌عنوان مثال درحدود ۵۵ هزار زن در مناطق روستایی در مراکز خدمات دولتی، درحال ارائه سرویس‌های دیجیتال به مردم محلی هستند. در سال ۲۰۱۶ پرتال باباجاب، که محلی برای پیدا کردن شغل در این کشور است، در گزارش خود خبر از هفت برابر شدن شغل راننده‌های تاکسی زن داده بود. گزارش‌ها در دیگر صنعت‌ها نیز حکایت از افزایش تعداد استخدام شاغلان زن در صنایع دیگر دارد، موضوعی که سبب شده است در این سال‌ها سطح ثبت‌نام دختران در مدارس نیز افزایش یابد.
سریع‌ترین رشد کسب‌کار IT در جهان
هند با فراهم آوردن زیرساخت‌های اینترنتی توانست طی سال‌های اخیر سریع‌ترین رشد در بازار خرده‌فروشی در دنیا را تصاحب کند. بازار خرده‌فروشی هند که بخش مهمی از کل کسب‌وکار الکترونیکی این کشور را تشکیل می‌دهد، طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۹ طبق گزارشی که شرکت مشاوره‌ای Bain & Company منتشر کرد، با نرخ رشد مرکب سالانه ۵۳ درصد، افزایش حجم داشته است. ناگفته پیداست که این حجم از رشد این صنعت تا چه اندازه به اشتغال‌زایی در این کشور جوان کمک کرده و توانسته است به رشد اقتصاد هند یاری دهد. این درحالی است که نرخ رشد مرکب سالانه اقتصاد هند در همین در دوره درحدود ۷۵/ ۸ درصد بوده است. این گزارش همچنین نشان می‌دهد که این بخش می‌تواند با بازدهی سریع رشدی بسیار بیشتر داشته باشد و افراد بسیاری را در این زمینه مشغول به کار کند. داده‌های سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد حجم صنعت خرده‌فروشی در این سال به ۲۰میلیارد دلار رسیده است که در صورت جذب مشتریان جدید و مشترکان آنلاینی که خرید اینترنتی انجام نمی‌دهند، ۵۰ میلیارد دلار دیگر در کوتاه‌مدت می‌تواند به حجم این حوزه افزوده شود. در کنار این پتانسیل رشد، جای رشد بسیار بالا در بخش اینترنت این کشور و حرکت رو به جلوی این بخش در هند، چشم‌انداز بسیار روشنی برای آینده اشتغال اینترنتی و دیجیتال پیش‌روی کارشناسان قرار داده است. همچنین حجم کل تجارت الکترونیک در این کشور از ۹/ ۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۹ به ۵/ ۳۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۸ رسیده است و به عبارتی طی حدود یک دهه حجم این بخش ۱۰ برابر شده است.
چشم‌انداز آینده
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که هند می‌تواند تا سال ۲۰۲۳ بیش از ۷۰۰ میلیون کاربر تلفن هوشمند و ۸۴۰ میلیون کاربر اینترنت داشته باشد، بنابراین برای شرکت‌های دیجیتالی و نوآورانه بهتر خواهد بود که از بازار بزرگ هند استفاده کنند. بر همین اساس پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که ارزش افزوده این بخش می‌تواند تا سال ۲۰۲۵ دو برابر شود. در واقع تخمین‌ها حکایت از این دارد که بخش دیجیتال در اقتصاد هند در سال ۲۰۲۵ به ۳۵۵ تا ۴۳۵ میلیارد دلار خواهد رسید. در نتیجه جایگاه بازار اینترنتی و اشتغال‌زایی در این حوزه همچنان درحال گسترش بوده و می‌تواند نقش قابل‌توجهی در اقتصاد این کشور بازی کند. مطالعات نشان می‌دهد گسترش بسترهای دیجیتال و اینترنتی تا سال ۲۰۲۵با تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم خود می‌تواند در حدود ۶۰تا ۶۵ میلیون شغل در این کشور ایجاد کند.
