شمال غرب
روزنه‌های امید برای حل بحران قره‌باغ
بحران قره‌باغ که با حمله ارمنستان در سال ۱۹۸۸ آغاز شد و در سال ۱۹۹۱ با اوج‌گیری نبردهای نظامی میان ارتش جمهوری آذربایجان و ارمنستان به بحران جدی بدل شد، تا به امروز همچنان مورد مناقشه میان دو کشور بوده و به‌رغم میانجیگری کشورهای منطقه‌ای اعم از ایران و روسیه و حتی ورود اتحادیه اروپا به این پرونده، همچنان لاینحل باقی مانده است.
مناقشه قره‌باغ در شرایطی که جمهوری آذربایجان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، به مرحله ثبات سیاسی نرسیده بود و پایه‌های حکومتش به‌دلیل دخالت پنهانی روسیه متزلزل شده بود، با حمایت مسکو و بهره‌گیری از فرصت پیش آمده از طریق لشکرکشی ارمنستان آغاز شد و مناطق خانکندی، خوجالی و شوشا در سال ۱۹۹۲ اشغال شد. در پی ادامه تجاوز نظامی ارمنستان به قره‌باغ، مناطق دیگری همچون خوجاوند، لاچین، کلبجر، آقدره تحت تسلط نیروهای نظامی ارمنستان قرار گرفت و در سال ۱۹۹۳ ارتش ارمنستان وارد آغدام شد و با سقوط استان‌های جبراییل، فضولی، قبادلی و زنگیلان، سرانجام ۲۰درصد از اراضی جمهوری آذربایجان تحت تصرف ارمنستان قرار گرفت و نزدیک به یک میلیون نفر مجبور به ترک مناطق خود شدند.
آذربایجان و ارمنستان در می۱۹۹۴ به‌دنبال میانجیگری کشورهای مستقل و مشترک‌المنافع در بیشکک قرقیزستان و با ابتکار پارلمان آن کشور و مجلس فدرال روسیه پروتکل بیشکک را به امضا رساندند. این توافق‌نامه طرفین را به لزوم آتش بس و جلوگیری از ادامه نبردها وامی داشت. اما با گذشت بیش از بیست سال از امضای آتش بس، هر از گاهی نبردهایی میان نیروهای دو کشور در جبهه‌های جنگی رخ می‌دهد که حکم نقض آتش بس را دارد. در نتیجه همین نبردهاست که تا به امروز ویرانی در منطقه ادامه داشته است.
ایران به‌عنوان همسایه دو کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان به دلایل مشترکات موجود فرهنگی، دینی، سیاسی و امنیتی سعی دارد توازن لازم در روابط میان آن دو کشور را به‌صورت عقلایی و بدون ایجاد التهاب تداوم بخشد. با این حال موضع‌گیری قاطع ایران در مورد قره‌باغ نشان از صراحت مخالفت این کشور با هر نوع اشغالگری دارد. به‌طوری‌که در دیدار میان سرلشکر باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح با ذاکر حسن اوف، وزیر دفاع جمهوری آذربایجان به صراحت اعلام شد که ادامه اشغال سرزمین‌های جمهوری آذربایجان برای جمهوری اسلامی ایران قابل پذیرش نیست.
همزمان با سفر رئیس ستاد کل نیروهای مسلح کشورمان به جمهوری آذربایجان، دیداری مهم برای تغییر شرایط کنونی قفقاز جنوبی و همچنین حل مناقشه قره‌باغ میان وزرای خارجه جمهوری آذربایجان و ارمنستان به تاریخ ۲۶ دی ماه در پاریس انجام گرفت. در دیدار چهار ساعته دو طرف بر تداوم مذاکرات جهت حصول نتیجه در ماه‌های آتی تاکید کردند. دیدار المار ممدیار اوف، وزیر خارجه جمهوری آذربایجان با زهراب مناتساکیان، وزیر امورخارجه ارمنستان زمانی پر معنا شد که هر دو دیدارهای موجود را مثبت و ادامه مذاکرات را گامی موثر در راستای ایجاد تفاهم و زمینه‌سازی برای تثبیت امنیت در منطقه قفقاز بر شمردند. حضور نمایندگانی از روسیه (ایگور پوپوف)، فرانسه (استفان ویسکونتی)، ایالات‌متحده آمریکا (اندرو شوفر) و نماینده سازمان امنیت و همکاری اروپا (آندرزژ کاسپریشک) به‌عنوان روسای مشترک گروه مینسک خود به اهمیت این مذاکرات می‌افزاید. در جریان مذاکره طرفین در مورد طیف وسیعی از مسائل، از جمله راه‌های آماده‌سازی ذهنیت جامعه برای صلح، امنیت و توسعه پایدار منطقه‌ای بحث و گفت‌وگو کردند. سازمان امنیت و همکاری اروپا(گروه مینسک)، حمایت و بسترسازی در حل مناقشه و رسیدن به توافق را نیز مورد تاکید قرار داد.
آنچه می‌تواند ماحصل این دیدارها باشد، رسیدن به شرایطی است که طی آن ضمن حل مناقشه، فضای ثبات و امنیت برای حاکمیت سیاسی دو طرف و همچنین احترام به تمامیت ارضی کشورها در قفقاز جنوبی ایجاد شود. همان‌طور که افزایش تنش و کشمکش میان دو کشور آذربایجان و ارمنستان از ابعاد مختلف خسارت به آنها وارد می‌سازد، به پایه‌های روابط دیپلماتیک کشورهای منطقه نیز خلل وارد ساخته و همچنین نگرانی از عدم امنیت در منطقه را افزایش می‌دهد. به همین دلیل وزارت‌خارجه ایران بارها ضمن بیان موضع آشکار خود در مورد قره‌باغ، از حمایت و میانجیگری در حل مناقشه جانبداری می‌کند. طبیعی است که حل مناقشه قره‌باغ تنها از طریق مذاکرات دو جانبه میان ارمنستان و آذربایجان ممکن نیست و نیازمند اعمال نفوذ قدرت‌های منطقه‌ای و حتی جهانی است. جمهوری آذربایجان در شرایط کنونی دارای پتانسیل‌های زیاد اقتصادی، نظامی و سیاسی است که با حل بحران قره‌باغ خواهد توانست ضمن توسعه کشور در همه جوانب، به موقعیت استراتژیک قابل انتظاری نائل آید. در مقابل ارمنستان با خروج از انزوای جغرافیایی و بن‌بست در منطقه قفقاز جنوبی، به بسط راه‌های مناسبات اقتصادی، سیاسی، تجاری خود با همسایگان خود به‌ویژه ترکیه نائل می‌آید که در رشد اقتصادی آن کشور تاثیر بسزایی خواهد داشت. در نهایت، کشورهایی مثل ایران و ترکیه نیز رویکرد و افق روشنی در ایجاد شرایط جدید مناسبات دیپلماتیک با دو کشور آذربایجان و ارمنستان خواهند داشت. چراکه امروزه تنش میان دو کشور یاد شده برای ایران و ترکیه به یک معضل بدل شده و این دو کشور از روابط احتیاط‌آمیز تبعیت می‌کنند که به تعبیری عامیانه مایل هستند که «نه سیخ بسوزد و نه کباب!»
ارسال نظر