آمریکا و اروپا پس از حمله موشکی چه پروژه‌ای را پیش می‌برند؟
پرده دوم نمایشنامه جنگ
حمله‌ای که ترامپ علیه سوریه وعده داده بود سرانجام عملی شد. بسیاری گمان می‌کردند ترامپ «بلوف» زده و با قشون‌کشی قصد ترساندن سوریه، روسیه یا برخی طرف‌های منطقه‌ای را دارد. اما اوایل دیروز صبح (شنبه ۲۵ فروردین ماه ۹۶) وعده ترامپ عملیاتی شد و موشک‌های ائتلاف غرب (آمریکا به همراهی بریتانیا و فرانسه) یکی پس از دیگری مناطقی در دمشق را هدف گرفتند. پیش از حمله، برخی معتقد بودند که غرب با انجام حمله درصدد زمینه‌سازی برای سرنگونی دولت سوریه و مهار روسیه است. در هر حال، پیش از آغاز حمله گویی رسانه‌های خبری و خبرنگاران در آمریکا به حالت آماده‌باش در آمده بودند تا تصمیم مهم کاخ سفید را بشنوند. جمعه عصر به‌وقت واشنگتن تعداد زیادی از خبرنگاران در کاخ‌سفید و وزارت‌دفاع آماده بودند تا خروجی اخبار کاخ‌سفید و وزارت‌دفاع را رصد کنند. برخی گزارش‌ها حاکی از این بود که حضور پر تعداد خبرنگاران در این دو مرکز مهم می‌تواند نشان از خبرهای مهمی در ساعات آینده باشد. تحولات مربوط به سوریه همچون قطعه پازلی است که یک سر آن در واشنگتن و سر دیگر آن در لندن و پاریس بود. وقتی جلسه شورای امنیت ملی آمریکا تمام شد برخی اعلام کردند تصمیم خاصی در این زمینه اتخاذ نشده است. اما شواهد چیز دیگری می‌گفت.
به گزارش اسکای‌نیوز وقتی «گاوین بارول»، مشاور ارشد «ترزا می» نخست‌وزیر بریتانیا، از دفتر نخست‌وزیری خارج شد بسیاری به این باور رسیدند که احتمالا کار تمام شده و آخرین رایزنی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها در حال انجام است. برخی هم اعلام کردند خروج بارول به این معنا است که احتمالا خط تماس مستقیم و محرمانه با کاخ سفید برقرار شده و آخرین تصمیمات هماهنگ شده است. برخی دیگر از اخبار رسانه‌ای هم حاکی از این بود که اختلاف میان «متیس» و «بولتون» احتمالا حمله را به تعویق اندازد. با این حال، وقتی کاخ سفید خبرنگاران را احضار کرد و از سوی دیگر، «مایک پنس»، معاون ترامپ که در پرو به سر می‌برد دو ساعت زودتر از برنامه به هتل محل اقامت خود بازگشت شواهد حاکی از قطعی بودن حمله بود. گویی دیگر «کبوتر»های کاخ سفید- که در فضای فعلی کابینه، شاید بتوان جیمز متیس را در زمره «کبوترها» قرار داد- مقهور «باز»هایی مانند بولتون و دیگران شده بودند. تیغ آنها دیگر برش نداشت. اکنون قیچی به‌دست بولتون، پمپئو و ترامپ افتاده است. وقتی مقام‌های آمریکایی از کاخ سفید به خبرنگاران اطلاع دادند که تصمیم در مورد جنگ اتخاذ شده و ترامپ تا دقایقی دیگر بیانیه خواهد داد، تمام «ادعاها»، «شایعات» و «گمانه‌زنی‌ها» در مورد احتمال تعویق حمله نقش بر آب و تاثیر تصمیم کاخ سفید بلافاصله در دمشق احساس شد. ترامپ در سخنانی که خطابش مردم آمریکا بود اعلام کرد که حمله به سوریه با مشارکت بریتانیا و فرانسه آغاز شده است.
شامگاه جمعه به وقت واشنگتن و اوایل صبح شنبه به وقت دمشق، موشک‌های ائتلاف غرب دمشق را هدف گرفتند. بهانه این حمله هم استفاده از تسلیحات شیمیایی از سوی اسد بود. نیویورک‌تایمز در گزارشی به قلم «هلن کوپر» و «بن هوبارد» در ۱۳آوریل ۲۰۱۸ بهانه این حملات را «تخلف پیوسته دولت سوریه از قانون بین‌الملل» اعلام کرده است. بر همین اساس، نیکی هیلی، سفیر آمریکا در سازمان ملل، ادعا کرد که «نیروهای اسد در ۷سال جنگ داخلی حدود ۵۰بار از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرده‌اند.» وقتی پایتخت سوریه لرزید و انفجارهای مهیب به گوش رسید و دود از همه جا برخاست همگان مطمئن شدند که حمله «بلوف» نیست. موشک‌های تام‌هاوک آمریکایی از روی ناوهای جنگی این کشور در سواحل سوریه در کنار جنگنده‌های «تورنادو»ی بریتانیایی و «رافائل»های فرانسوی مناطقی را در دمشق هدف قرار دادند. به گزارش بی‌بی‌سی، ترزا می، نخست‌وزیر بریتانیا در بیانیه‌ای گفت «هیچ راه عملی دیگری به جز حمله نظامی وجود نداشت.» او تاکید کرد که هدف از این حمله‌ها «دخالت در جنگ داخلی سوریه و تغییر رژیم نیست.» چهار فروند جت جنگی تورنادو از فرودگاه نیروی هوایی سلطنتی اکروتیری در قبرس به هوا برخاستند. این چهار جنگنده، موشک‌هایی را که کاملا از محدوده دفاع هوایی رژیم سوریه دور بودند، شلیک کرده و پس از آن همگی به سلامت به پایگاه بازگشتند. موشک‌های کروز نصب شده روی این جنگنده‌ها ۵ متر طول دارد و برد آن ۴۸۰ کیلومتر است. مقام‌های آمریکایی از جمله جیمز متیس اعلام کردند که «سوریه سال گذشته پیام ما را دریافت نکرد این بار پیام قوی‌تری فرستادیم.» رئیس‌جمهوری فرانسه نیز اعلام کرد: «این حملات تنها زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های شیمیایی ارتش سوریه را هدف قرار خواهد داد و به هیچ وجه بر ضدروسیه و متحدان منطقه‌ای این کشور نخواهد بود.»
سخنان جنگی ترامپ و آغاز فرمان حمله
رویترز، سی‌ان‌ان و سایر رسانه‌های انگلیسی‌زبان اعلام کردند که ترامپ پیش از آغاز حمله در سخنانی مردم آمریکا را مورد خطاب قرار داده و در مورد دلایل حمله به سوریه استدلال‌هایی مطرح کرد. در بخشی از این سخنان ترامپ چنین آمده است: «شهروندان آمریکایی مدتی قبل، من به نیروهای نظامی آمریکا دستور دادم تا دست به حملات دقیق علیه مواضعی که تاسیسات شیمیایی بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه است، بزنند. یک عملیات مشترک با نیروهای نظامی فرانسه و انگلیس درحال انجام است.»
شبکه اسکای‌نیوز اعلام کرد که حملات ائتلاف غرب «هدفمند و محدود» بوده است. گفته شده این حملات ۵۰ دقیقه به طول انجامید و آمریکا پایان حملات را اعلام کرد هرچند مقام‌های آمریکایی اعلام کردند در صورت نیاز ممکن است حملات با شدت بیشتری ادامه پیدا کند. الجزیره در گزارشی که دیروز در همان آغاز حملات منتشر کرد محور سخنان جنگی ترامپ را اینگونه خلاصه کرد: «۱- هدف اقدامات ایجاد یک بازدارندگی قدرتمند در برابر تولید، گسترش و استفاده از تسلیحات شیمیایی است.۲- آمریکا و متحدانش بیش از ۱۰۰ موشک طی یک حمله واحد شلیک کردند.۳- آمریکا از موشک‌های کروز تام‌هاوک استفاده کرد و چندین هدف در سوریه را با شلیک موشک از ناوهای جنگی همراه با پرواز جنگنده‌های انگلیس و فرانسه مورد حمله قرار داد. ۴- جوزف دانفورد، رئیس ستاد مشترک ارتش، اعلام کرد که این «حملات دقیق» سه هدف را مورد حمله قرار دادند: مراکز تحقیقاتی- علمی نزدیک دمشق که با تولید تسلیحات شیمیایی مرتبط است؛ یک کارخانه و انبار تسلیحات شیمیایی نزدیک حمص؛ یک پست فرماندهی نزدیک دمشق.۵- سفیر روسیه به آمریکا هشدار داد که این حمله عواقبی خواهد داشت زیرا توهین مستقیم به رئیس‌جمهوری روسیه بود.» اما رسانه‌های سوری می‌گویند اهدافی که آمریکا در سوریه بمباران کرد عبارت از این مراکز هستند: گارد جمهوری تیپ ۱۰۵ دمشق؛ پایگاه دفاع هوایی جبل قاسیون دمشق؛ فرودگاه نظامی المزه در دمشق؛ مرکز تحقیقات علمی برزه دمشق؛ تیپ ۴۱ نیروهای ویژه در ریف دمشق؛ مقرهای نظامی نزدیک الرحیبه در قلمون شرق در ریف دمشق؛ مقرهایی در منطقه الکسوه در ریف دمشق.
الجزیره در ادامه گزارش خود به نقل از «سانا»، تلویزیون دولتی سوریه، نوشت: «تعدادی از موشک‌های شلیک شده به یک پایگاه نظامی در حمص از مسیر خود منحرف و سه غیرنظامی را کشت.» الجزیره به نقل از تلویزیون دولتی سوریه می‌نویسد حمله به مرکز تحقیقاتی مورد اشاره جوزف دانفورد فقط خسارت مادی بر جای گذاشت. با این حال، در رسانه‌های انگلیسی‌زبان چند مساله مهم دیده می‌شود:۱- ائتلاف واشنگتن- لندن- پاریس به شدت مراقب بود تا نیروها، ادوات، پایگاه‌ها و مراکز استقرار نیروهای روسی را هدف قرار ندهد. به‌طور مثال، وال‌استریت‌ژورنال گزارش داده بود که ترامپ دستور داده نیروهای روسی و متحدان منطقه‌ای این کشور هم هدف قرار داده شوند تا ضرب شستی به آنها نشان داده شود اما برخی مشاوران ترامپ از جمله جیمز متیس او را از انجام این کار منع کردند.۲- ظاهرا پدافند هوایی سوریه هم دست به کار شده و برخی موشک‌های به پرواز در آمده به سوی این کشور را منهدم کرده‌اند. اگرچه برخی رسانه‌ها (البته به نقل از الجزیره) اعلام کردند که از حدود ۱۰۰ تا ۱۲۵ موشک پرتاب شده حدود ۳۰ موشک در سوریه رهگیری و منهدم شده اما هنوز آمار دقیقی از این مساله اعلام نشده است. دولت سوریه اعلام کرد پدافند هوایی ارتش این کشور بیش از ۱۵ موشک را در اطراف دمشق رهگیری و منهدم کرد. بی‌بی‌سی در گزارشی به نقل از وزارت دفاع روسیه می‌نویسد: «سوریه از سیستم دفاع موشکی ساخت شوروی سابق برای دفع حملات استفاده کرد.» وزارت دفاع روسیه گفت سوریه از سیستم موشکی سطح به هوا «اس-۱۲۵» و سامانه موشکی «بوک» که محصول شوروی سابق هستند استفاده کرده است. این سیستم‌های دفاعی بیش از ۳۰ سال پیش ساخته شده‌اند. این وزارتخانه گفت از سیستم‌های جدید ساخت روسیه برای دفع این حملات استفاده نشده است. نیویورک تایمز به نقل از خبرگزاری رسمی سوریه نیز نوشت ۱۳ موشک بر فراز الکسوه ساقط شد.۳- منابع محلی می‌گویند یک پایگاه اصلی حزب‌الله لبنان در القصیر در نزدیکی مرز سوریه و لبنان نیز هدف حملات موشکی ائتلاف آمریکا-انگلستان-فرانسه قرار گرفته است.
واکنش‌های داخلی و خارجی
به نوشته الجزیره رهبران دموکرات کنگره «با احتیاط» به استقبال این حمله رفتند. به‌طور مثال، سناتور ارشد دموکرات «چاک شومر» این حملات را «مناسب» ارزیابی کرد اما افزود: «دولت باید دقت کند که ما را بیش از این وارد سوریه نکند.» از سوی دیگر، نانسی پلوسی هم اعلام کرد: «یک شب حمله هوایی نشان از یک استراتژی روشن و جامع در مورد سوریه ندارد.» «کوپر- هوبارد»، گزارشگران نیویورک‌تایمز، می‌نویسند سناتور «تیم کین» نیز اعلام کرد که «تصمیم ترامپ برای آغاز حمله علیه دولت سوریه بدون پذیرش کنگره غیرقانونی است و در فقدان یک استراتژی جامع، بی‌دقتی است.» همزمان رهبران جمهوری‌خواه از این حمله استقبال کردند و ترامپ را مورد تحسین و تمجید قرار دادند. پل رایان، رئیس مجلس نمایندگان تصمیم ترامپ را «اقدامی قاطع در هماهنگی با متحدانمان» نامید. «استیو اسکالیس»، نماینده از لوئیزیانا و از اکثریت جمهوری‌خواه مجلس نمایندگان در بیانیه‌ای اعلام کرد: «پرزیدنت ترامپ حق دارد اعلام کند که اقدامات رژیم اسد را نمی‌توان بی‌پاسخ گذاشت.» از سوی دیگر، ناتو نیز اعلام کرد در کنار متحدانمان ایستاده‌ایم. دونالد توسک، رئیس شورای اروپا نیز گفت اتحادیه اروپا در «کنار متحدانش قرار دارد». او گفت حملات صورت گرفته نشان داد که سوریه و روسیه نمی‌توانند به این فاجعه انسانی حداقل بدون تحمل هیچ هزینه‌ای ادامه دهند. دولت‌های آلمان و ایتالیا نیز اگرچه با حمله همراهی نشان دادند اما اعلام کردند که باید پیامی جدی به دمشق فرستاده می‌شد. این دو کشور در عین حال، افزودند که راه حل سیاسی را بر نظامی ترجیح داده و از اعزام نیرو خودداری می‌کنند.
مسکو: از نزاع لفظی تا تهدید به پاسخ فوری
الجزیره که از هنگام آغاز حمله به سوریه به‌صورت زنده به پوشش حوادث می‌پرداخت در گزارش دیگری به نقل از سفیر روسیه در واشنگتن اعلام کرد که سناریوهای از پیش طراحی شده به اجرا درآمد. «آناتولی آنتونوف» در توییت خود نوشت: «سناریویی از پیش طراحی شده به اجرا درآمد. بار دیگر ما تهدید شدیم. هشدار می‌دهیم که این اقدامات بدون عواقب نخواهد ماند.»
دولت سوریه نیز اعلام کرد که از سوی مقام‌های روسی نسبت به وقوع حمله آگاه شده و بسیاری از پایگاه‌های نظامی تخلیه شده بود. با این حال، نحوه واکنش روسیه چیزی است که بسیاری می‌خواهند در مورد آن بدانند. این مقام روسی خطاب به آمریکا گفت: «توهین به رئیس‌جمهوری روسیه غیرقابل پذیرش است. آمریکا دارای بزرگ‌ترین زرادخانه شیمیایی در جهان است. این کشور هیچ‌گونه حق اخلاقی برای مقصر دانستن دیگران ندارد.» اگرچه روسیه پیش از حمله اعلام کرده بود که موشک‌های آمریکایی پرتاب‌شده به سوی سوریه را رهگیری و منهدم خواهد کرد اما مقام‌های آمریکایی اعلام کردند در زمان حمله روس‌ها هیچ واکنشی نشان ندادند.
نزاع مسکو- واشنگتن با نزاع لفظی شروع شد و با آغاز حمله به سوریه به حالت «سکوت» یا «تعلیق» درآمد اما پس از حمله مقام‌های روسی از «پاسخ فوری» به اقدامات آمریکا سخن به میان آوردند. گزارش‌های دیروز حاکی از این بود که روس‌ها بنا داشتند همان دیروز پاسخ حملات غرب را بدهند اما در مورد چگونگی و سطح پاسخ –تا زمان نوشتن این گزارش- هنوز چیزی اعلام نشده بود. با این حال، شدت بحران در خاورمیانه و تضاد منافع میان قدرت‌ها به حدی است که «آنتونیو گوترش»، دبیر کل سازمان ملل، از «بازگشت جنگ سرد» سخن گفته است. او با اشاره به اینکه خاورمیانه «در هرج‌ومرج» است، افزود: بحران سوریه نشان‌دهنده «جدی‌ترین تهدید» بر صلح و امنیت بین‌المللی است. با این حال، لاوروف، وزیر خارجه روسیه که کشورش یکی از طرف‌های اصلی در بحران سوریه است گفت «این حمله فرصت برای آینده‌ای صلح آمیز در سوریه را از میان برد.» الجزیره در یکی دیگر از گزارش‌های دیروز نوشت «ماریا زاخارووا»، سخنگوی وزارت خارجه روسیه افزود: «آنها که مدعی رهبری اخلاقی در دنیا هستند خود را استثنایی می‌دانند. در نابودی پایتخت سوریه البته که استثنایی هستید و فرصت صلح را از میان بردید.»
به گفته جوزف دانفورد، آنچه موجب خشم روس‌ها شده این است که آمریکا از قبل مکان‌های مورد هدف را به روسیه اعلام نکرده بود. در واکنش به حمله ائتلاف غرب به سوریه، به نظر می‌رسد مسکو چند روش را انتخاب کند:۱- سرگئی رودسکوی، رئیس اتاق عملیات در ستاد نیروهای مسلح روسیه می‌گوید روسیه سامانه‌های دفاع هوایی سوریه را پیشرفته کرده و این مدرن‌سازی آنها را به نحو بهتر ادامه خواهد داد. وی تاکید کرد: «مسکو موشک‌های سامانه‌های اس ۳۰۰ را به سوریه تحویل خواهد داد. ما باید بعد از حمله امروز و اتفاقی که افتاد مساله مجهز کردن سوریه به موشک‌های اس ۳۰۰ را بررسی کنیم.» این مقام نظامی روس گفت: «تمام موشک‌هایی که فرودگاه‌های سوریه را هدف قرار دادند ساقط شدند. سامانه‌های پدافند هوایی سوریه ۷۱ موشک از مجموع بیش از ۱۰۰ موشکی که شلیک شده بود را رهگیری کردند»-۲- روسیه خواستار تشکیل نشست فوق‌العاده شورای امنیت شده است. احتمالا روسیه امیدوار است که از طریق شورای امنیت بتواند غرب را تحت فشار قرار دهد.
آیا سوریه باتلاق آمریکا می‌شود؟
برخی بر این باورند که حمله به سوریه می‌تواند آغاز کشانده شدن آمریکا و غرق شدن این کشور در بحران شود. «کوپر‌هوبارد»، گزارشگران نیویورک‌تایمز، بر این باورند که این حمله می‌تواند موجبات کشیده شدن آمریکا به بحرانی را فراهم سازد که چندین طرف در آن مداخله دارند و این حتی احتمال برخورد با روسیه را افزایش داده است. جیمز متیس، وزیر دفاع آمریکا، با نفی ورود گسترده آمریکا به جنگ سوریه می‌گوید: «ما فقط محدود به اهداف مربوط به تسلیحات شیمیایی بودیم. نمی‌خواهیم حمله را وسیع‌تر کنیم. ما در این حمله بسیار دقیق و متناسب عمل کرده‌ایم اما در عین حال، حمله‌مان سنگین بود.» نیویورک تایمز مدعی است این حمله بیشتر جنبه تنبیهی داشت و «انتقام»ی بود از دولت سوریه به خاطر حملات شیمیایی. به همین دلیل، این روزنامه آمریکایی به نقل از «ترزا می» می‌نویسد محدود بودن اهداف عملیات، بازتاب بی‌میلی لندن- واشنگتن- پاریس برای گرفتاری بیشتر در بحرانی است که ۷ سال است ادامه دارد و هیچ چشم‌اندازی برای پایان آن متصور نیست. به همین دلیل است نخست‌وزیر انگلیس می‌گوید: «هدف این حمله نه مداخله در سوریه و نه تغییر رژیم بود. این حمله‌ای هدفمند و محدود بود تا اوضاع بیش از این بدتر نشود.» چنین است که ترامپ در سخنان جنگی خود بر نقش «بازدارندگی» این حمله تاکید می‌کند. گزارشگران نیویورک‌تایمز می‌نویسند اگرچه در این حمله موشک‌های کروز تام هاوک آمریکایی از سه ناو جنگی در کنار جنگنده‌های B-۱ به پرواز درآمدند و ناوهای فرانسوی و انگلیسی و زیردریایی نیروی دریایی سلطنتی هم موشک‌هایی شلیک کردند اما نشانه‌ای از درگیر شدن مستقیم آنها در سوریه وجود ندارد.
در این راستا، برخی کارشناسان از پایان «موج اول» حملات غرب علیه سوریه خبر می‌دهند. این دسته بر این باورند که «غرب از طریق حملات خود، در پی تغییر توازن قوا در سوریه و گشودن راهی دیپلماتیک برای برکناری بشار اسد از قدرت هستند.» نقش روسیه اما در این فرآیند مهم است. این کشور از زمان ورود به بحران سوریه موازنه قوا را به سوی خود تغییر داده است. این دسته از کارشناسان بر دو محور که دو روی یک سکه هستند، تاکید می‌کنند:۱- هدف اصلی از حمله موشکی قدرت‌های غربی به سوریه، ایجاد زمینه‌ای برای آغاز سریع‌تر دوران انتقالی است. اگر نقش روسیه در روند برنامه‌ریزی دوران انتقالی همچنان از سوی غربی‌ها به رسمیت شناخته شود مسکو بی‌میل نخواهد بود که با بهره‌گیری از حملات موشکی اخیر، اسد را برای انعطاف در مذاکره با مخالفانش تحت فشار قرار دهد. این دسته از کارشناسان می‌افزایند اگر مسکو عزم خود را برای فشار بر اسد به منظور آغاز دوران انتقال سیاسی در سوریه به نمایش بگذارد؛ حملات نظامی آمریکا و متحدانش، هم به هدف خود رسیده و هم تکرار نخواهد شد-۲- از سوی دیگر، فشار روسیه به اسد می‌تواند سبب اصطکاک در روابط مسکو با متحدان منطقه‌ای خود شود. دست روس‌ها در سوریه آنقدرها هم باز نیست. به همین دلیل، گره بحران تا اندازه‌ای کور می‌شود. از این رو، در صورت ناتوانی یا فقدان اراده روس‌ها برای آغاز دوران انتقالی معنادار در سوریه، حملات متحدان غربی به دلایل و بهانه‌های مختلف ادامه خواهد یافت تا روزی که این توانایی و اراده به ظهور برسد.
«نیک رابرتسون»، گزارشگر سی‌ان‌ان هم در ۱۲ آوریل نوشت: «حمله به سوریه نوعی واکنش به مداخلات روسیه هم بود. روابط مسکو و غرب پس از مسموم شدن سرگئی‌اسکریپال در لندن تیره شد.» انگلیسی‌ها معتقدند که مسکو از این طریق درحال پیشبرد دستور کار خود در اروپا است. غرب بر این باور است روسیه با تهدیدات نظامی خود شرق اروپا را نیز متشنج کرده است. بنابراین، غرب معتقد است از زمانی که روسیه به اوکراین حمله کرد و کریمه را ضمیمه خاک خود کرد با این کشور راه آمده و همواره به مسکو فرصت همکاری می‌داده اما مسکو در عوض، این همکاری را به منزله نشانه‌ای از بی‌اراده بودن و ضعف غرب تلقی کرده و رویکردی تهاجمی در پیش گرفت. اوج ابراز وجود مسکو در تحولات سوریه بود. به این ترتیب، رابرتسون معتقد است غرب برای اینکه ضرب‌شستی به مسکو نشان دهد و بگوید صبرش در برابر اقدامات مسکو به سر آمده به‌صورت محدود و هدفمند سوریه را هدف قرار داد تا در کنار آن با وضع تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه این کشور را در طیفی از موضوعات وارد همکاری و مذاکره کند.
محمدحسین باقی
ارسال نظر