عربستان به‌عنوان سرزمین حرمین شریفین و منزلگاه اماکن مقدس مکان خوبی برای قضاوت در مورد تاثیر سخنان ترامپ در مورد شناسایی بیت‌المقدس به‌عنوان پایتخت اسرائیل است.

واکنش‌های گروه‌هایی مانند حماس و حزب‌الله و کشورهایی مانند سوریه را کنار بگذارید. اعتراضات و واکنش‌های خشمگینانه از سوی تشکیلات فلسطینی و دولت هاشمی اردن با جمعیت زیاد فلسطینی قابل انتظار بود. سوال این است که دوستان آمریکا چگونه به این مساله واکنش نشان می‌دهند. «رابرت ساتلوف»، تحلیلگر موسسه واشنگتن، در یادداشت ۱۴ دسامبر ۲۰۱۷ خود، در این موسسه می‌نویسد: هفته گذشته رهبری تیمی ۵۰ نفره از کارشناسان خاورمیانه به ریاض را بر عهده داشتم. روز چهارشنبه، درست چند ساعت پیش از سخنرانی ترامپ و اعلام قدس به پایتختی اسرائیل، ما ۵ ساعت دیدار و مذاکره با سه وزیر سعودی داشتیم و مسائل بسیاری از بحران در یمن، قطر و لبنان تا طرح ۲۰۳۰ رویایی این پادشاهی و برنامه اصلاحی‌اش را مورد بحث قرار دادیم. تا آن زمان، کاخ سفید جلسات متعددی را با دیپلمات‌های خارجی و رسانه‌ها برگزار کرده بود؛ بنابراین، ماهیت اعلامیه قریب‌الوقوع به خوبی شناخته شده بود. اما با وجود بسیاری از فرصت‌ها، کلمه «بیت‌المقدس» هرگز ابراز نشد.

در آن روز سعودی‌ها گفت‌وگویی با دبیر کل اتحادیه جهانی اسلامی (MWL) داشتند. چند دهه‌ای است که این سازمان در تبلیغ و دامن زدن به برداشتی افراطی از اسلام (با تامین مالی مدارس، مساجد و سایر موسسات مذهبی که جهادگرایی اهل سنت را دامن می‌زد) انگشت‌نما شده است. بی‌تردید، رئیس این اتحادیه تهاجم آمریکا به این مکان مقدس را محکوم خواهد کرد. در نهایت شگفتی‌ام، رئیس جدید این اتحادیه، «محمد العیسی» پیام بسیار متفاوتی داشت. نام بیت‌المقدس هرگز بر زبان او جاری نشده است. در عوض، او با افتخار از دوستی خود با خاخام‌ها در اروپا و آمریکا و از دیداری که از یک کنیسه در پاریس داشته سخن گفت. باورم این بود که شاید سعودی‌ها دقیقا انتظار شنیدن آن چیزی را داشتند که ترامپ در سخنانش بر زبان آورد. شاید امید داشتند که او در آخرین لحظات به درخواست‌ها گوش داده و مسیر خود را عوض می‌کند. از آنجا که ترامپ تا ساعت ۹ شب به وقت عربستان سخن نگفت به بستر رفتم و مطمئن بودم که به‌زودی آتش و سنگ از «کهنسالان» سعودی برخواهد خاست و صدایشان به آسمان می‌رود. وقتی صبح روز بعد درخواست‌مان برای دیدار با شاهزاده محمد بن‌سلمان تایید شد اطمینان یافتیم که پاسخ‌هایی آمرانه دریافت خواهیم کرد. محمد وعده یک تغییر سریع و انقلابی را در کشورش داده؛ سرزمینی که به لحاظ تاریخی هیچ‌ چیز «سریع» حرکت نمی‌کند و «انقلابی» کلمه‌ای کثیف است. محمد نشان داد که اهل عمل است نه حرف و این را به شکل موفقیت‌آمیزی با تمرکز تمام قدرت سیاسی و اقتصادی و نظامی در دستانش نشان داد.

سخنی در مورد محمد بن‌سلمان: در کشوری که برای تبلیغات چهره به چهره سیاسی (retail politics) چندان شناخته شده نیست، محمد مهارت‌های طبیعی کسی را دارد که سیاستمدار به دنیا آمده است. اگرچه صندل و دشداشه بر پا و تن داشت اما قد مناسب و کاریزمای زیادی داشت به گونه‌ای که گویی به بیل کلینتون می‌نگریم. این مرد قد بلندگویی در اتاق ما جا برایش تنگ بود. پس از ۸۰ دقیقه دیدار و گفت‌وگو، برای دست دادن با او به صف شدیم. به همه دست داد تا جایی که دیگر کسی برای دست دادن نمانده بود. مشاهده اینکه چرا جوانانی که در ریاض با آنها دیدار کردیم – دانشجویان، کارآفرینان، تکنوکرات‌های درحال ظهور- منکوب محمد شده‌اند، آسان است. با تنی چند از رهبران خاورمیانه دیدار کرده بودم اما تنها تعداد معدودی مانند ملک حسین، پادشاه اردن، می‌دانستند چه زمان و چگونه جذابیت، عقل، خرد، خشم، ناامیدی و امید را همچون هنرمندان به‌کار گیرند. محمد همه اینها را دارد همراه با پویایی‌هایی که به ندرت در این بخش از جهان دیده‌ام.

اگرچه او به زبان انگلیسی سخن می‌گفت و انگلیسی می‌دانست اما ترجیح داد به عربی سخن بگوید. وقتی دهان باز کرد گویی آب از شلنگ خارج می‌شود. او حرف‌های زیادی برای گفتن داشت: در مورد عقاید غریب اما غیراسلامی جدایی زنان و مردان؛ در مورد مهار ایران یا جنگ با آنها در زمان مقتضی و در مورد صدها موضوع دیگر اما زمان برای گفتن آنها نداشت. همه از او می‌ترسند. با توجه به تعداد افرادی که محمد طی مسیر خود تا رسیدن به این جایگاه حذف یا حاشیه‌نشین کرده دلیلی است بر اینکه خیلی‌ها از او می‌ترسند و این ترس درست هم هست. بیت‌المقدس یکی از این موضوعات بود. اگر ما از او به‌طور مستقیم در مورد بیانیه ترامپ سوال نپرسیده بودیم بعید نبود که او هم چیزی نگوید. اما قبل از ترک ریاض می‌خواستیم نظر او را در مورد بیت‌المقدس بدانیم. او فقط به ذکر ناامیدی از تصمیم ترامپ بسنده کرد. اما به سرعت بحث را عوض کرد و به این موضوع پرداخت که آمریکا و عربستان در چه حوزه‌هایی اشتراک نظر دارند و می‌توانند کار کنند تا فرآیند صلح اسرائیل- فلسطین تکمیل شود.در روزی که یکی از تیره‌ترین روزها در روابط آمریکا با اعراب بود، محمد چشم‌انداز متفاوتی برای روابط آمریکا- عربستان و شراکت اسرائیل- عربستان ارائه داد. در مورد روابط امنیتی آمریکا و عربستان او با افتخار می‌گفت که این روابط قدیمی است و حتی قدیمی‌تر از روابط آمریکا با اسرائیل است. در مورد اسرائیل هم نگرشی مثبت داشت.

بر خلاف آنچه قبلا از رهبران سعودی در دیدارهای قبلی‌ام می‌شنیدم اما محمد هیچ حرفی در مورد توسعه‌طلبی اسرائیل، تکبر این رژیم، بی‌عدالتی‌هایش، تجاوزهای سرزمینی‌اش بر حقوق مسلمانان در بیت‌المقدس به میان نیاورد. در عوض، او از آینده‌ای سخن گفت که به محض تحقق صلح در انتظار روابط اسرائیل و عربستان است و او خود را متعهد به این صلح می‌داند. ما در ابتدا تصور می‌کردیم که باید انتظار محکومیت‌های تند و تیز و ادبیات سخت از سوی محمد را داشته باشیم اما در کمال تعجب دیدیم که او به محکومیت ملایم و نرم تغییر جهت ترامپ در مورد بیت‌المقدس اشاره کرد و دیدگاه مثبتی در مورد روابط سعودی- اسرائیل ابراز کرد. ما فرصت نداشتیم در مورد جزئیات برنامه محمد برای صلح فلسطین و اسرائیل بپرسیم اما آینده روشن است: در صورتی که فلسطین و اسرائیل به صلح برسند، محمد تلاش‌هایش برای شراکت با واشنگتن و اسرائیل را دوبرابر خواهد کرد.یک احتمال هم هست: شاید او برای دلخوشی ما و مخاطبانش چنین گفته بود. اما از سخنانش بهت زده بودیم. او متعهد به تغییر چهره عربستان و وارد کردن «اسلام میانه‌رو» به کشورش شده است. او هیچ اشاره‌ای به هزینه‌های بالای این انتقال سفارت نکرد و از طریق ما هم پیامی به رهبران آمریکا در مورد روابط آمریکا و اسرائیل نفرستاد. اینها نشانه‌هایی است که می‌گوید در نظر او، قبح ارتباط با اسرائیل ریخته است.