«دنیای اقتصاد» شامخ آذرماه صنعت خودرو را بررسی کرد
شامخ خودرو زیر سایه تورم
شامخ کل گروه خودرو که تحت عنوان «شاخص تولیدکننده وسایل نقلیه و قطعات وابسته» بررسی می‌شود، به‌خوبی نمایی کلی از وضعیت تولید صنعت خودروی کشور به دست می‌دهد. این شاخص در آذرماه با 9/ 2واحد سقوط به 60/ 57 رسیده است. در آبانماه شامخ این گروه 50/ 60 بود. اتاق بازرگانی ایران، به عنوان مرجع انتشار شامخ، این شاخص اقتصادی را اینطور توصیف می‌کند: «شامخ یکی از شاخص‌های اقتصادی است که مورد پذیرش بیشتر کشورهای توسعه‌یافته قرار دارد. درحال‌حاضر شاخص شامخ برای حدود 29هزار بنگاه بخش خصوصی در بیش از 40 کشور جهان محاسبه و منتشر می‌شود. این شاخص بر‌اساس پایش پرسشنامه‌ای به دست می‌‌آید و بینش آنی و تصویر سریعی از شرایط اقتصاد کلان، به‌ویژه وضعیت رونق و رکود در بخش‌های صنعت و خدمات، ارائه می‌دهد. در واقع شامخ تصور تولیدکنندگان از وضعیت تولیدی بوده و به نوعی نشان از میزان امید آنها به آینده دارد.»
شاید بتوان نابسامانی بازار ارز را یکی از دلایل اصلی کاهش شامخ گروه خودرو و به‌خصوص افزایش قابل‌توجه شاخص مربوط به «قیمت خرید مواد اولیه» دانست. شرایط تورمی حاکم بر کشور وضعیت تامین مالی خودروسازان را با مشکل مواجه کرده است. گرچه سیاستگذاران قصد داشتند با عرضه خودرو در بورس کالا بخشی از افزایش هزینه‌ها را جبران کنند اما شامخ آذرماه نشان از موفقیت آنها ندارد. به نظر میرسد گرچه بورس کالا توانسته به خودروسازان کمک کند بخشی از محصولات خود را از ورطه زیان خارج کرده و سودی را عاید آنها کند، اما آنطور که مشخص است گویا عرضه حدود دو‌درصدی محصولات خودروسازان در بورس کالا نتوانسته کمک شایانی به جبران رشد روزافزون هزینه‌های این صنعت پرحاشیه کند.
از طرف دیگر صنایع وابسته خودروسازی که در این شاخص نیز محاسبه می‌شوند، وضعیت چندان مناسبی ندارند. در واقع کاهش توان مالی خودروسازان سبب شده است آنها نتوانند بدهی‌های انباشته خود را به صنایع وابسته مانند قطعه‌سازی پرداخت کنند. همچنین این صنایع نیز به‌خودی‌خود درگیر رشد هزینه‌های ناشی از اقتصاد تورم‌زده و افزایش نرخ ارز در آذرماه بوده‌اند.
با این وجود خودروسازان امیدوارند در آینده بتوانند رشد تولید بیشتری داشته باشند. شاخص مربوط به «انتظارات تولید آینده» در شامخ آذرماه از رشد قابل‌توجهی برخوردار بوده است. این شاخص که در آبانماه، با افت 10واحدی نسبت به ماه پیش از آن، به 54واحد رسیده بود، در آذرماه با ثبت رکوردی جدید بعد از خردادماه گذشته، به 15/ 71واحد رسید که نشان از رشد قابل‌توجه 15/ 17واحدی این شاخص دارد. شاید دلیل رشد انتظار تولید آینده خودروسازان را بتوان به فشارهای وزارت صمت در این رابطه مربوط دانست. وزارت صمت در چند وقت گذشته وعده‌های زیادی در مورد رشد تولید در چند ماه آینده داده است. در یکی از این اظهارنظرها سخنگوی وزارت صمت گفته بود تا انتهای خردادماه آینده خودروسازان داخلی حدود 700هزار دستگاه خودرو تولید خواهند کرد. با‌این‌حال وضعیت اقتصاد کلان کشور، به‌خصوص تورم جاری، نشان از آن ندارد که خودروسازان بتوانند بهبودی در وضعیت صورت‌های مالی خود بدهند.
فراز و نشیب‌های شامخ
همانطور که اشاره شد در شامخ آذرماه که توسط مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران منتشر شده، در میان فاکتورهای شامخ صنعت خودرو که تحت عنوان «وسایل نقلیه و قطعات وابسته» بررسی می‌شود، 10 فاکتور از 13 فاکتور موردبررسی با افت همراه بوده است. یکی از علل این امر، موج تورمی است که به‌شدت خودروسازان را تحت تاثیر خود قرار داده است. شاهد این موضوع شاخص «قیمت خرید مواد اولیه» بوده که از معدود شاخص‌هایی است که با افزایش همراه بوده است. این شاخص در آذرماه سال جاری، با افزایش قابل‌توجه 62/ 12واحدی، از رقم 00/ 72واحد که در آبان ثبت شده بود به 62/ 84واحد رسید.
در یک سال گذشته شاخص قیمت خرید مواد اولیه به چنین رقمی نرسیده بود و می‌توان 62/ 84واحد را رکوردی جدید در سابقه یک‌ساله این شاخص دانست. این شاخص به‌خوبی نشان می‌دهد فعالان صنعت خودرو در این ماه برای خرید مواد اولیه مورد‌نیاز خود به نقدینگی بیشتری نیاز داشته و تحت تاثیر تورم بوده‌اند. شاخص «قیمت خرید مواد اولیه» بعد از مردادماه امسال که رقم 50 را ثبت کرده بود، سیر افزایشی خود را آغاز کرد و در آذرماه به ثبت رکوردی جدید رسید. نزدیک‌ترین رقم به رکورد آذرماه مربوط به خرداد می‌شود که این شاخص به 1/ 82واحد رسیده بود.
گرچه در آبانماه نیز این شاخص افزایشی بود اما خودروسازان ترجیح داده بودند در این ماه موجودی مواد اولیه خود در انبار را افزایش دهند. شاخص مربوط به «موجودی مواد اولیه» در این ماه رقم 00/ 58 را ثبت کرده بود اما به نظر میرسد که فعالان این صنعت نتوانسته‌اند این سیر را تداوم دهند. بررسی این شاخص در شامخ آذرماه نتایج جالبی را به دست می‌دهد. شاخص مربوط به موجودی مواد اولیه در آذرماه به 15/ 46واحد رسید تا ضمن سقوط آزاد 85/ 11واحدی، مرز 50 را هم پشت سر بگذارد. رقم 50 مرز مهمی در بررسی شامخ است. در واقع در آبانماه خودروسازان موجودی مواد اولیه خود را رو به بهتر شدن می‌دیدند اما در آذرماه نگاه آنها به این فاکتور به سمت بدتر شدن رفته است. در واقع رقم زیر مرز 50 در شامخ نشان از بدتر شدن وضعیت دارد. بر این اساس چنانچه عدد محاسبه‌شده زیر 50 باشد، اما از عدد محاسبه‌شده ماه قبل بیشتر باشد، نشان می‌دهد سرعت بدتر شدن وضعیت کاهش یافته است. در مقابل، چنانچه عدد محاسبه‌شده بالای 50 باشد اما از عدد ماه قبل کمتر باشد، نشان می‌دهد سرعت بهبود وضعیت در مقایسه با ماه قبل کاهش یافته است.
موجودی محصول در انبار خودروسازان نیز از الگوی مشابهی پیروی کرده و به زیر مرز 50 سقوط کرده است. این شاخص که آخرین تجربه خود را زیر سقف 50 در مردادماه تجربه کرده بود، در ماه پایانی پاییز به 38/ 40واحد رسید تا کمترین مقدار خود را در دوره یک‌ساله ثبت کرده و به میزان آبانماه سال 1400 برسد. آبانماه سال جاری، یعنی یک ماه پیش از بازه مورد بررسی، شاخص مربوط به موجودی محصول در انبار خودروسازان 00/ 52 واحد بود که نشان می‌دهد در این مدت 62/ 11 واحد کاهش در این شاخص رخ داده است. شاید اینطور به نظر برسد که خودروسازان در این ماه در اجرای سیاست تولید عبور مستقیم خودرو موفق‌تر بوده‌اند؛ با‌این‌حال کل کاهش رخ‌داده در موجودی محصول انبار خودروسازان را نمی‌توان به این موضوع مرتبط دانست.
بخشی از آن نیز مربوط به کاهش شاخص مرتبط با «مقدار تولید محصولات» خودروسازان است. این شاخص نیز یکی از نکات جالب‌توجه شامخ آذرماه خودروسازان است. گرچه وزارت صمت اصرار دارد رشد تولید سرعت بیشتری به خود گرفته، اما اعداد و ارقام شامخ نشان از کاهش سرعت رشد تولید خودرو در آذرماه دارند. در آبانماه شاخص «مقدار تولید محصولات» گروه خودرو با رشد همراه بود و به رقم 68واحد رسیده بود، اما در آذرماه با افت همراه بوده و به 46/ 63واحد رسیده که نشان از کاهش 54/ 4واحدی دارد. البته از آنجا که این رقم همچنان بیشتر از 50 است، در آذرماه نیز رشد تولید اتفاق افتاده، اما کاهش شاخص نسبت به ماه پیش از آن نشان از کاهش سرعت رشد تولید دارد. بنابراین این موضوع را نیز می‌توان در کاهش موجودی محصول خودروسازان در انبار موثر دانست.
البته با وجود کاهش موجودی محصول در انبار و به‌رغم افزایش عرضه خودرو در بورس کالا، «میزان فروش محصولات» نیز افزایش پیدا نکرده و حتی با کمی کاهش مواجه بوده است. این شاخص در شامخ نهمین ماه از سال، 46/ 63واحد را ثبت کرده که نسبت به رقم 64واحدی آبانماه، 54/ 0واحد کمتر شده است. البته این کاهش قابل‌توجه نیست، اما اهمیت آن در این است که با وجود عرضه خودرو در بورس کالا، باز هم میزان فروش محصولات رشد پیدا نکرده است.
اما عجیب‌تر شاید این باشد که حتی «قیمت محصولات تولیدشده» نیز رشدی را به خود ندیده است. درواقع با افزایش سرعت ورود خودروها با بورس کالا انتظار می‌رفت این شاخص با رشد همراه باشد؛ اما همانطور که گفته شد به نظر میرسد زور خودروهایی که به قیمت کارخانه و تحت طرح‌های ویژه به فروش می‌رسند به خودروهای عرضه‌شده در بورس کالا با قیمت حدود 15 تا 20درصد کمتر از بازار چربیده است. این شاخص در آذرماه به رقم 69/ 57رس یده است. این در حالی است که در دومین ماه از پاییز، این رقم کمی بیشتر بوده و 58واحد ثبت شده است. بنابراین در این مدت شاخص «قیمت محصولات تولیدشده» با 31/ 0واحد کاهش مواجه بوده است.
شاهد دیگر اینکه کاهش موجودی انبار کاملا مرتبط به تولید عبورمستقیم نیست، کاهش رقم مربوط به شاخص «سرعت انجام و تحویل سفارش» بود. این فاکتور در مهرماه نسبت به شهریورماه کاهشی بود، در آبانماه با رشد 74/ 2واحدی همراه بود و از 26/ 59واحد به رقم 00/ 62واحد رسید. اما در آذرماه باز هم کاهشی شد و با 31/ 4واحد افت به 69/ 57 واحد رسید. «انتظارات تولید آینده» را شاید بتوان مهم‌ترین شاخص در میان آمارهای اعلامی در شامخ دانست. این فاکتور نشان از آن دارد که تولیدکنندگان تا چه اندازه به آینده امیدوار هستند و افق پیش روی خود را چگونه می‌بینند. این شاخص در آذرماه، برخلاف عمده شاخص‌های این ماه، با رشد قابل‌توجهی مواجه بوده است. همانطور که اشاره شد این شاخص که در آبانماه، با افت 10واحدی نسبت به ماه پیش از آن، به 54واحد رسیده بود، در ماه پایانی پاییز با ثبت رکوردی جدید بعد از خردادماه گذشته، به 15/ 71واحد رسید که نشان از رشد قابل‌توجه 15/ 17واحدی این شاخص دارد. این در حالی است که نشانه‌ای از کنترل شرایط تورمی در کشور دیده نمی‌شود.
یکی از معدود فاکتورهایی که در شامخ آذرماه با رشد همراه بوده، شاخص مربوط به «میزان سفارش‌های جدید» است. این شاخص از 56واحد در آبانماه به 69/ 57واحد در آذرماه رسیده است. این بدان معناست که سرعت سفارش‌گیری خودروسازان در این ماه افزایش یافته است. این درحالی است که در این ماه سرعت فروش و تولید محصولات کاهش یافته بود. بنابراین این موضوع را می‌توان به پیش‌فروش در خودروسازی‌ها مرتبط دانست. در آذرماه امسال گروه خودروسازی سایپا طرح پیش‌فروشی را عملیاتی کرده بود.
«میزان صادرات» نیز شاخص دیگری است که در شامخ آذرماه مورد بررسی قرار گرفته و کاهش قابل‌توجهی داشته است. این شاخص که در آبانماه رقم 56واحدی را که از ابتدای سال جاری بی‌سابقه بود ثبت کرده بود، در آذرماه یک سقوط آزاد را تجربه کرده و با عبور از مرز 50 به 15/ 46واحد رسیده است. البته اطلاعاتی در دسترس نیست که این افت شاخص به چه علت رخ داده و صادرات به کدام کشور کاهش یافته و حتی متوقف شده است. شاخص «میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی» نیز سیر افزایشی خود را متوقف کرده و با 23/ 2واحد کاهش، به 77/ 55واحد رسیده است. این شاخص در آبانماه رقم 58واحد را ثبت کرده بود. با‌این‌حال این رقم همچنان بالای مرز 50 قرار گرفته و نشانگر آن است که همچنان استخدام در خودروسازی‌ها افزایشی بوده اما سرعت آن کم شده است. رشد استخدام در خودروسازی‌ها در صورتی است که مدت‌هاست خودروسازان مدعی‌اند با مازاد نیروی کار مواجه‌اند و حتی برخی از وجود 25هزار نیروی کار مازاد در خودروسازی‌ها یاد می‌کنند.
میزان «مصرف حامل‌های انرژی» نیز آخرین شاخصی است که در شامخ آذرماه خودروسازی‌ها مورد بررسی قرار می‌دهیم. این شاخص که از مردادماه و با عبور از اوج مصرف برق، سیر افزایشی به خود گرفته بود و در آبانماه نیز رکورد 72واحد را ثبت کرد، در نهمین ماه از سال و با سردتر شدن هوا کاهش قابل‌توجهی را تجربه کرده و به 46/ 63واحد رسید که نشان از افت 54/ 8واحدی دارد. این امر نشان از آن دارد که احتمالا با سردتر شدن هوا، قواعدی برای کاهش مصرف گاز در خودروسازی‌ها به وجود آمده است.
