«دنیای اقتصاد» تجربه برخی کشورهای موفق در صنعت ریلی را بررسی می‌کند

نگاهی به دو راهکار کلی لیزینگ ریلی در بریتانیا

دنیای اقتصاد : بازار لیزینگ اگرچه در بسیاری از کشورهای جهان از دوره معرفی عبور کرده است و قدمتی حدود ۳۰ ساله دارد اما در ایران همانند بسیاری از اقتصادهای نوظهور، در مرحله معرفی و شروع حرکت برای معرفی این صنعت در اقلام بزرگ و متوسط است. بسیاری از کارشناسان معتقدند معرفی و بهره‌گیری از صنعت لیزینگ در ایران می‌تواند در حوزه‌های اقلام بزرگ جهشی خوب و در مسیر توسعه را ایجاد کند. به اعتقاد کارشناسان لیزینگ مصرف‌کنندگان در حال‌حاضر بزرگ‌ترین بخش بازار لیزینگ ایران هستند ولی علائم نشان می‌دهند گرایش به سمت لیزینگ تجاری در حال افزایش است. اما برای ورود به بازار لیزینگ اقلام بزرگ، ایجاد مشارکت با لیزینگ‌ها و بانک‌های خارجی به لحاظ تامین مالی و فناوری لیزینگ ضرورت دارد. به هر حال برای توسعه صنعت لیزینگ نیاز به بسترسازی و فرهنگ‌سازی و رفع موانع است.در صنعت ریلی نیز در سال‌های اخیر بارها موضوع لیزینگ از سوی مسوولان کشوری مطرح شده اما گام‌های عملیاتی آن در ماه‌های اخیر برداشته شده است. بررسی تجربه کشورهای موفق در حوزه لیزینگ ریلی، از جمله بریتانیا که سابقه زیادی در تمام زمینه‌های ریلی و لیزینگ در این صنعت دارد، شاید بتواند چشم‌انداز مناسبی را در اختیار مسوولان این بخش قرار دهد.

گفتنی است بهمن ماه ۱۳۹۵ مدیرعامل شرکت راه‌آهن در همایش چشم‌انداز صنعت فولاد ایران از صدور دستور رئیس‌جمهوری برای ایجاد لیزینگ ریلی خبر داد و گفت: این کار با سرمایه صندوق توسعه ملی انجام خواهد شد اما تقریبا یک‌سال طول کشید تا ساز و کار اجرایی این موضوع فراهم شود و در نهایت دی‌ماه امسال معاون برنامه‌ریزی و اقتصاد حمل‌ونقل شرکت راه‌آهن از برنامه‌ریزی این مجموعه برای تشکیل شرکت لیزینگ اختصاصی ریلی خبر داد و گفت: از ریاست‌جمهوری تاییدیه پرداخت ۵۰۰ میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی اخذ شده و تا پایان سال‌جاری عملیات این شرکت آغاز خواهد شد.

نورالله بیرانوند در همایش ملی لیزینگ، توسعه اقتصادی، تولید و اشتغال، گفت: با توجه به تجاربی که در دنیا در بخش لیزینگ وجود دارد، تشکیل شرکت لیزینگ اختصاصی ریلی در دستور کار قرار گرفت. وی همچنین گفت: چالش‌هایی که در زمان حاضر با آن روبه‌رو هستیم فقدان تعامل لازم بین صنعت لیزینگ و صنعتی است که می‌خواهد به آن خدمات ارائه شود و مهم‌ترین مساله شناخت بازار و مشتریان این بازار از طرف شرکت‌های لیزینگ است. وی بابیان اینکه در کشورهای پیشرفته بخش ریلی و صنعت لیزینگ کاملا درهم تنیده است، ادامه داد: استفاده از صنعت لیزینگ از منابع متنوع مالی، اصلاح ظرفیت و خدمات محدود بخش‌های لیزینگی با توجه به حجم عظیم سرمایه‌گذاری بخش ریلی از جمله راهکارها برای رفع این مشکل است.

  مروری بر ناوگان ریلی بریتانیا

مطابق گزارشی که از سوی مجلس عوام این کشور در سال ۲۰۱۷ منتشر شده است، شبکه ریلی بریتانیا عمر ۱/  ۲۱ سال داشته است، هرچند این طول عمر در مناطق مختلف تفاوت‌هایی دارد. برای مثال، بیشترین میزان کارکرد در بریتانیا متعلق به «کلدونین اسلیپر» است که ۴/  ۴۱ سال قدمت دارد و پس از آن نیز «مرسی‌ریل» با ۳/  ۳۷ سال، «تی‌اف‌ال ریل» با ۳/  ۳۶ سال و «گریت وسترن» با ۴/  ۳۳ سال قرار دارند. جوان‌ترین ناوگان موجود در این شبکه نیز متعلق به «ترنس‌پنی اکسپرس» با ۵/  ۹ سال است و پس از آن، «ویرجین وست کست» با ۴/  ۱۱ سال و «لندن میدلند» با ۷/  ۱۱ سال قرار گرفته‌اند.

  جوانه‌های لیزینگ ریلی

در ماه مارس سال ۲۰۱۷، صنعت ریلی بریتانیا پنجمین استراتژی بلندمدت تجهیزات و قطارهای مسافری ریلی خود را منتشر کرد و طرح‌هایی در خصوص آینده ناوگان ریلی خود در نظر گرفت. این استراتژی به‌طور خلاصه می‌خواهد حدود ۳ هزار وسیله نقلیه ریلی فرسوده‌تر را تا ماه مارس سال ۲۰۲۱ جایگزین کند و اندازه و ظرفیت ناوگان این کشور را تا حدود ۲۰ درصد افزایش دهد. همچنین این استراتژی حاکی از آن است که ناوگان ریلی بریتانیا در طول ۳۰ سال رشد ۸۹ درصدی را تجربه کند و میانگین طول عمر قطارهای موجود در این شبکه تا ماه مارس سال ۲۰۲۱ از ۲۱ سال به ۱۵ سال کاهش یابد. افزون بر این، قرار بر این است تا سهم وسایل نقلیه ریلی این کشور که از نیروی الکتریسیته استفاده می‌کنند از ۷۱ درصد کنونی افزایش یافته و تا سال ۲۰۳۴ به ۸۵ درصد برسند. همچنین انتظار می‌رود بین ۱۱ تا ۱۶ هزار وسیله نقلیه الکتریکی جدید تا سال ۲۰۴۶ در این کشور مورد نیاز باشد. برآیند این گزارش نشان می‌دهد که بین ۳ هزار تا ۳۵۰۰ مورد از وسایل نقلیه ریلی موجود در صنعت ریلی بریتانیا، باید تحت لیزینگ قرار گیرند. چنین طرح‌هایی موجب شده است مبحث لیزینگ ریلی در بریتانیا هر چه بیشتر مورد توجه قرار گیرد و برای این بازسازی ریلی و کاهش میانگین عمر قطارهای موجود در شبکه این کشور، تدابیری اندیشیده شود.

  مالکیت قطارها در بریتانیا

قطارهایی که در شبکه ریلی بریتانیا مورد استفاده قرار می‌گیرند، متعلق به شرکت‌هایی نیستند که خدمات ارائه می‌کنند، بلکه متعلق به شرکت‌های خصوصی هستند که لیزینگ تجهیزات را انجام می‌دهند و به آنها «روسکو» گفته می‌شود. این شرکت‌ها تجهیزات و قطارها را برای شرکت‌های عملیاتی لیزینگ می‌کنند. علاوه بر این، در سال‌های اخیر دولت نیز گام‌هایی در این راستا برداشته و مستقیما سفارش‌هایی بزرگ از سازندگان قطارها دریافت کرده و مجددا آنها را برای شرکت‌های عملیاتی ریلی لیزینگ کرده است. این ساختار نتیجه مستقیم خصوصی‌سازی انجام گرفته در این صنعت در دهه ۱۹۹۰ میلادی است.

  خصوصی‌سازی

پس از قانونی که در سال ۱۹۹۳ در مورد راه‌آهن به تصویب رسید، محافظه‌کاران در این کشور اعلام کردند که مشاوران بخش خصوصی به ایجاد سه شرکت قطارهای مسافری به‌عنوان ذی‌نفعان ریلی بریتانیا از سال ۱۹۹۴ کمک خواهند کرد. این شرکت‌ها بر قطارهای مسافری داخلی موجود احاطه داشتند و آنها را برای اپراتورهای خدمات مسافری آینده لیزینگ کردند. هدف آنها نیز کار کردن براساس مبانی اقتصادی، قادر بودن به راه‌اندازی قطارهای جدید برای برآورده کردن تقاضای مردم، تسهیل استفاده از سرمایه بخش خصوصی و در نهایت تلاش برای بررسی احتمال انتقال کامل این صنعت به بخش خصوصی بود.  اغلب این تغییرات خصوصی‌سازی در ماه آوریل سال ۱۹۹۴ معرفی شدند که شامل لیزینگ قطارها برای اپراتورهای ریلی نیز بودند. در آن زمان، ناوگان صنعت ریلی بریتانیا متشکل از ۱۱ هزار وسیله نقلیه بود که از لکوموتیوها تا وسایلی که نزدیک به انتهای عمر اقتصادی خود بودند را شامل می‌شد. سه شرکت ذکر شده در سال ۱۹۹۵ به فروش رسیدند و خریداران این سه ناوگان قطار موجود را مورد بررسی قرار دادند و تصمیم به تامین مالی بیشتر و تداوم مدرنیزاسیون در قطارهای مسافری و سرمایه‌گذاری روی قطارهای جدید و بهینه‌سازی قطارهای موجود گرفتند. مجلس عوام بریتانیا بر این خصوصی‌سازی نظارت داشت و در چند نوبت گزارش‌هایی در این خصوص منتشر کرد.

  سه «روسکو» بزرگ

سه شرکت لیزینگ کننده اصلی در بریتانیا عبارت است از «انجل ترینز»، «اورشات ریل» و در نهایت «پورتربوک لیزینگ». انجل ترینز، در سراسر شبکه ریلی بریتانیا فعال است، به‌خصوص در «سوث وست ترینز»، «لندن میدلند»، «ترنس پی اکسپرس» و «ایست آنگلیا»؛ اورشات ریل نیز هرچند در سراسر شبکه فعال است اما بیشتر بر «نورثرن ریل» متمرکز شده است. همان‌طور که گفته شد، به‌طور کلی شرکت‌هایی که در زمینه لیزینگ ریلی در بریتانیا فعال بوده‌اند، دو مکانیزم را در پیش دارند. در برخی موارد آنها مالک قطار هستند و به‌طور مستقیم با اپراتورهای عملیاتی مذاکره می‌کنند و در حالت دوم نیز دولت به عنوان میانجی بین مالکان قطارها و اپراتورها عمل می‌کند. در بریتانیا بخشی از هزینه‌های ناشی از لیزینگ قطارها روی قیمت بلیت‌ها کشیده می‌شود تا شهروندان در این نوسازی ناوگان سهیم باشند. همچنین ۱۱ درصد از کرایه سفر با قطار مربوط به لیزینگ صنعت ریلی در نظر گرفته شده است.