به گزارش «دنیای اقتصاد» بازار سرمایه با متنوع‌سازی ابزارها، سرمایه‌گذاران مختلفی را جذب کرده و به این واسطه نه تنها به تامین مالی بخش خصوصی کمک کرده، بلکه رونق واقعی در تولید و در نهایت رشد اقتصادی را به همراه خواهد داشت. اما همان‌طور که در گزارش‌های پیشین نیز به آن اشاره شده، نقش بازار سرمایه در تامین مالی بسیار پایین است. به‌طوری‌که در ایران بیش از ۸۰درصد تامین مالی بر عهده نظام بانکی است. این آمار بیانگر لزوم تقویت نقش بازار سرمایه در تامین مالی است. از سوی دیگر بررسی آمارهای جهانی نشان می‌دهد که تامین ‌مالی در جهان از سیستم بانکی به بازار سرمایه تغییر جهت داده است. هر چند این موضوع در ایران نیز در حال تقویت است، اما همچنان با نقطه مطلوب فاصله زیادی دارد.

در این راستا چهل و یکمین همایش انجمن حسابداران خبره ایران به بررسی تامین مالی از بستر بازار سرمایه پرداخت. در این همایش علی صحرایی، مدیرعامل بورس تهران ضمن تاکید بر لزوم توجه بیشتر به ظرفیت‌های بازار سرمایه، شرایط کنونی اقتصاد و تنگناهای موجود را ناگزیر به تغییر رویکرد به سمت استفاده از ابزارهای مالی موجود در بازار سرمایه می‌داند. در همین راستا حسین عبده تبریزی، عضو پیشین شورای عالی بورس نیز به نقش ابزارهای مالی در توسعه اقتصادی اشاره و مدیریت ریسک و توسعه بازار سرمایه را از جمله مهم‌ترین اهداف برای دستیابی به رشد اقتصادی عنوان کرد. وی در ادامه با تاکید بر حفظ نقدینگی در بازار سرمایه، جلوگیری از تشکیل بازده نامعقول بازارهای سفته بازی از جمله مسکن، طلا و ارز را عاملی مناسب برای تشکیل اقتصاد سالم و رو به رشد دانست.

دستیابی به رشد اقتصادی

در این راستا حسین عبده تبریزی عضو پیشین شورای عالی بورس و اوراق بهادار تهران با اشاره به اینکه بازارهای مالی به دو دسته بازار پول و بازار سرمایه تقسیم‌بندی می‌شوند، گفت: نظام بانکی و استفاده از تامین مالی از این بستر بیشتر برای دوره‌های کوتاه مدت خواهد بود. همچنین از سوی دیگر به دلیل مشکلات موجود در نظام بانکی، سیستم بانکی در سال جاری رقم بالایی برای تسهیلات به بنگاه‌ها تخصیص نخواهد داد. این میزان تسهیلات نیز برای تامین سرمایه در گردش صنایع مستقر در کشور کافی نخواهد بود. به این ترتیب لزوم حرکت به سمت استفاده از ظرفیت‌های بازار سرمایه بیش از گذشته نمایان است. وی در ادامه افزود: همچنین مشارکت بازارهای پول و سرمایه در قالب تامین مالی ساختار یافته (Structured Finance) نیز می‌تواند راهکار دیگری برای تأمین مالی پروژه‌ها باشد. عبده‌تبریزی ادامه داد: تنها دارایی فیزیکی که دارایی مالی محسوب می‌شود، املاک و مستغلات است، ولی مشکل شرکت‌های ایرانی این است که به دلیل فشار شدیدی که بر املاک و مستغلات است، امکان دریافت تسهیلات از منابع بانکی را به آسانی گذشته ندارند. از طرفی وثیقه‌ها مانند گذشته نیست و بانک‌ها نیز امکان تامین سرمایه در گردش را مانند گذشته ندارند. وی با تاکید بر اینکه بازار سرمایه اکنون با ابزارهایی که دارد می‌تواند به سمت بازار پول بیاید و در این میان برخی ابزارها، بسیار کارگشا خواهند بود، گفت: ابزارها و نهادهای مالی نقشی گسترده ایفا می‌کنند از جمله اینکه کارکردهایی همچون وساطت مالی،کاهش هزینه‌های عملیاتی،تولید اطلاعات و تقسیم پذیری و انعطاف را به عهده دارند. به گفته عبده تبریزی، چنانچه پشت ابزارها هدف جدید و مشخصی نباشد، این ابزارها به خودی خود خلق ارزش نخواهند کرد. عضو پیشین شورای عالی بورس در ادامه با تاکید بر این موضوع که برای حفظ نقدینگی در بازار سرمایه و جلوگیری از مالی شدن اقتصاد، باید جلوی بازده نامعقول بازارهای سفته بازی از جمله مسکن، طلا و ارز گرفته شود، گفت: در بلند مدت بازار ثانویه ظرفیت نگهداشت حجم نقدینگی را ندارد. به علاوه منافع حاصل از بازار ثانویه به بخش واقعی اقتصاد و تولید منتقل نمی‌شود. بنابراین باید راهکارهایی برای تقویت بازار اولیه اتخاذ شود. وی در ادامه توضیح داد: اگر بانک مرکزی عملیات بازار آزاد را آغاز کند و دولت، بدهی‌های خود را فقط از طریق اسناد خزانه اسلامی منتشر کند، بازار می‌تواند نرخ این اسناد را به‌عنوان نرخ بدون ریسک در نظر بگیرد که البته تعیین صحیح این نرخ از نظر فعالان بازارهای مالی بسیار حائز اهمیت است.

لزوم توجه به ظرفیت‌های بازار سرمایه

علی صحرایی، مدیرعامل بورس تهران نیز با اشاره به اینکه بازار سرمایه از ظرفیت‌های رو به رشد برای تامین مالی برخوردار است، گفت: با توجه به شرایط اقتصادی موجود، ظرفیت‌های رو به رشد بازار سرمایه برای تامین مالی می‌تواند مورد بهره برداری سیاست گذاران اقتصادی قرار گیرد. وی در ادامه اتکای بیش از اندازه به منابع بانکی را سبب بروز مشکلاتی عنوان کرد و افزود: در ایران ۸۰درصد تامین مالی متکی بر تسهیلات بانکی است. این در حالی است که رقم مزبور در ژاپن معادل ۲۳ درصد است. صحرایی ساختار تامین مالی در اقتصاد ایران را به چهار پایه تسهیلات بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری، بودجه عمرانی دولت، سرمایه‌گذاری خارجی و بازار سرمایه تقسیم کرد و گفت: طی سال‌های اخیر هریک از ارکان چهارگانه تامین مالی در اقتصاد ایران با چالش‌ها و فرصت‌هایی رو‌به‌رو بوده‌اند. به‌طوری‌که سهم تامین مالی از نظام بانکی از ۷۶درصد در سال ۹۰ به ۸۶درصد در سال ۹۷ افزایش یافته است. این در حالی است که رشد تامین مالی از بستر بازار سرمایه طی این ۸سال تنها معادل یک درصد بوده است.

به گفته صحرایی، ارزش تامین مالی صورت گرفته در سال ۹۰ از بستر ظرفیت‌های بازار سرمایه معادل ۱۷هزار و ۸۰۰میلیارد تومان بوده که ۸درصد از کل تامین مالی کشور را به خود اختصاص داده است. این رقم در سال ۹۷ با رشد یک درصدی از کل تامین مالی کشور به ۹درصد ارتقا پیدا کرده است. به‌طوری‌که در سال ۹۷ بیش از ۹۰۳هزار میلیارد تومان نقدینگی از چهار منبع عنوان‌شده صورت گرفته که در این میان ۷۹هزار و ۶۰۰میلیارد تومان آن از بستر ظرفیت‌های بازار سرمایه بوده است. در مقابل سهم نظام بانکی در این راستا برای سال گذشته بیش از ۷۷۳هزار میلیارد تومان است. وی در ادامه به نقش اندک سرمایه‌گذار خارجی اشاره کرد و گفت: سرمایه‌گذار خارجی در سال‌های گذشته نقش بسیار کمرنگی در تامین مالی داشته است. به‌طوری‌که میانگین کمتر از ۲درصدی را در ۱۰سال اخیر به خود اختصاص داده است. این در حالی است که با توجه به شرایط کنونی، نمی‌توان در سال آینده به سرمایه‌گذار خارجی به‌عنوان یک منبع مهم در تامین مالی اشاره کرد. صحرایی با تاکید بر اینکه بازار سرمایه ایران نقش رو به رشدی در تامین منابع مالی اقتصاد کشور داشته و این روند می‌تواند با شتاب بیشتری ادامه یابد، گفت: انتشار انواع اوراق اسلامی برای تامین مالی به میزان ۹۴هزار میلیارد تومان و انتشار اوراق ارزی به ارزش ۳ میلیارد دلار برای تامین مالی دولت، شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها در بودجه ۹۸ تعیین شده است. این امر می‌تواند سهم بازار سرمایه را در تامین مالی ارتقا دهد. صحرایی در ادامه به نقش ابزارهای مالی متنوع در افزایش سهم بازار سرمایه برای تامین مالی اشاره کرد و گفت: بازار سرمایه ایران در چند سال گذشته شاهد حضور ابزارهای نوین مالی شامل اوراق مشارکت، اوراق اجاره، اوراق مرابحه، اوراق سفارش ساخت، اسناد خزانه اسلامی،صندوق‌های سرمایه‌گذاری زمین و ساختمان، اوراق سلف استاندارد موازی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه، اوراق فروش تبعی و اوراق خرید دین بوده است.  وی در ادامه تاکید کرد: با توجه به شرایط اقتصادی موجود و مشکلات صنعت بانکداری، تنگناهای مالی دولت و کاهش اقبال سرمایه‌گذاران خارجی، استفاده از ظرفیت‌های بازار سرمایه‌ می‌تواند بیش از گذشته مورد توجه سیاست‌گذاران قرار گیرد.

توسعه بازار اوراق بدهی

علی بیگ‌زاده، مدیر نظارت بر بازار اولیه سازمان بورس و اوراق بهادار نیز معتقد است بازار بدهی یکی از مهم‌ترین اجزای بازارهای پولی و مالی نوین در هر کشوری به شمار می‌رود. به همین دلیل ضرورت توسعه آن غیرقابل انکار است. وی در ادامه توضیح داد: در واقع می‌توان مدعی بود که دستیابی به نظام مالی پویا، عمیق و کارآ، بدون وجود بازار بدهی سالم با کارکرد مناسب و عمق کافی اساسا امکان‌پذیر نیست. در بازار بدهی انواعی از اوراق بدهی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت مبادله می‌شود که می‌تواند مرتبط با دولت، شرکت‌ها، شهرداری‌ها و ... باشد. بیگ‌زاده در ادامه کمک به کشف قیمت منابع به‌صورت غیردستوری بر اساس ریسک، بازده و سررسید اوراق را یکی از اولین مزایای این بازارها دانست و گفت: هدایت نقدینگی به مسیر صحیح و جلوگیری از رشد بازارهای ناسالم، کاهش فشار بر شبکه بانکی جهت تامین مالی و بهبود شفافیت در بازارهای مالی را می‌توان از دیگر مزایای این بازار برشمرد. به گفته بیگ‌زاده، انتشار اوراق اجاره، اوراق مرابحه، اوراق مشارکت، اوراق سفارش ساخت، اوراق رهنی، اوراق خرید دین و دیگر ابزارهای مالی از جمله روش‌های تامین مالی از طریق بازار سرمایه خواهد بود.

تامین مالی برای توسعه شرکت‌ها

از سوی دیگر یکی از موارد اصلی و قابل‌ اهمیت در بنگاه‌های اقتصادی، تامین سرمایه در گردش آنهاست که بررسی‌های صورت گرفته در این زمینه نشان از لزوم تقویت این امر دارد. به‌طوری‌که طبق اظهارات محمدمهدی مومن‌زاده، از کارشناسان بازار سرمایه، بنگاه‌های اقتصادی باید به سمت طرح‌های جدید برای توسعه بروند و از ظرفیت‌های خود به‌صورت کامل استفاده کنند. این امر سبب می‌شود تا نه‌تنها ارزش بیشتری برای سهامداران فراهم شود، بلکه بنگاه‌های اقتصادی نیز سهم خود از بازار را از دست نخواهند داد.

وی در ادامه با اشاره به تحقیقات صورت گرفته در زمینه چالش‌ها و موانع بر سر راه توسعه شرکت‌ها گفت: دراین راستا، بخش عمده‌ای از فعالان اقتصادی، یکی از مهم‌ترین معضل را مربوط به مشکل نقدینگی و دسترسی به منابع عنوان کردند. امری که به دلیل مشکلات موجود در سیستم بانکی، نرخ بهره نامناسب و مراحل پیچیده دریافت وام رخ داده است. مومن‌زاده در ادامه افزود: به‌طوری‌که شرکت‌ها برای بحث‌های اقدامات جدید رشدمحور و اجرای طرح‌های توسعه به منابع مالی نیاز دارند. امری که در کنار کاهش هزینه‌های جاری و افزایش نقدینگی، می‌تواند توسعه بنگاه‌ها را به دنبال داشته باشد. در این میان یکی از بهترین منابع جذب نقدینگی جدید می‌تواند استفاده از اوراق سرمایه و اوراق بدهی (صکوک) به‌عنوان راهکار جایگزین برای تامین منابع مالی باشد. وی در ادامه توضیح داد: در استفاده از ابزارهای بازار سرمایه، کیفیت و نظم جریانات نقدی از اهمیت فراوانی برخوردار است. استفاده از ابزارهای مالی مثل دریافت تسهیلات بانکی نیست که ما پرداخت‌ها را استمهال کنیم بلکه در زمان مقرر باید وجوه پرداخت شود؛ این امر بر اساس قراردادهای متعددی که منعقد شده صورت می‌گیرد. برهمین اساس وقتی شرکتی در بازار سرمایه، اوراق منتشر می‌کند، براساس تئوری علامت‌دهی، اولین چیزی که به ذهن می‌رسد این است که شرکت از نظم جریانات نقدینگی‌اش آگاهی دارد. پس مدیریت گردش وجوه نقد در شرکت برای استفاده از ابزارها اهمیت بالایی دارد. مومن‌زاده در ادامه افزود: اگر شرکتی قصد توسعه داشته باشد باید این توسعه را در زمانی انجام دهد که به مرحله بلوغ رسیده باشد تا وجوه نقد بیشتری در اختیار شرکت باشد و ارزش بیشتری را نصیب سهامداران کند. در همین خصوص باید درنظر گرفت تامین مالی پروژه‌ها به این دلیل دارای اهمیت است که پروژه‌ها در ابتدا دارای جریانات نقدی نیستند و باید مدل‌هایی برای تامین مالی طراحی شود تا جریانات نقدی ارزان‌تری برای اجرای پروژه‌ها به‌خصوص در ابتدای اجرا تامین شود.

10