شاخص کل بورس تهران در آخرین روز کاری هفته یک گام اصلاحی دیگر برداشت و ضمن عقبگرد ۸۸۳ واحدی، در ارتفاع ۱۶۵ هزار و ۳۵۲ واحد ایستاد. نبود تقاضای موثر و فشار تدریجی عرضه در سهام شرکت‌های بزرگ و وابسته به بازارهای جهانی ضمن بیشترین اثر منفی بر شاخص کل، خالص افت شاخص در این هفته را افزایش داد. به نظر می‌رسد بیش‌واکنشی بورس‌بازان به روند اصلاحی نرخ ارز در بازار آزاد و همچنین نااطمینانی مفرط به وضعیت ناپایدار بازار جهانی نقش بیشتری در تداوم روند نزولی شاخص سهام داشته است. از طرف دیگر، تحرکات مثبت معامله‌گران بورسی در سهام شرکت‌های غیروابسته و کوچک‌تر را می‌توان روی دیگر همین جریان قلمداد کرد.

حرکت از نقطه صفر تا منفی

یکی از الگوهای تکرارپذیر معاملات بورس تهران طی روزهای کاری اخیر، روند تدریجی افت قیمت‌ها در مقیاس روزانه بود. به این ترتیب که شاخص کل در ابتدای معاملات نوسان کم‌دامنه‌ای را در جدال نزدیک عرضه و تقاضا سپری می‌کرد و برآیند تغییرات شاخص عمدتا حول نقطه صفر رقم می‌خورد، اما هر چه به پایان معاملات نزدیک‌تر می‌شدیم فشار عرضه تشدید می‌شد و بر میزان افت شاخص می‌افزود. این فرآیند در معاملات روزهای سه‌شنبه و به‌طور خاص طی دادوستدهای دیروز شدت بیشتری گرفت و شاخص را یک بار دیگر وادار به عقب‌نشینی از مرز ۱۶۶ هزار واحدی کرد. عاملی که موجب بروز چنین الگویی در قیمت سهام می‌شود این است که تقاضای موثری وجود ندارد تا سهام را در قیمت‌های بالاتر خریداری کند. صدای ترس سهامداران از اثرات تحریم همچنان زیر پوست بازار به گوش می‌رسد و در این میان ناپایداری غیرمعمول بازارهای جهانی متقاضیان را در خریدوفروش سهام وابسته وادار به عقب‌نشینی می‌کند.

بنابراین طبیعی است که عمر نوسانات مثبت بسیار کوتاه شود و شاخص خیلی زود در مسیر نزولی قرار بگیرد و ادامه این مسیر نزولی است که بسیاری از بورس‌بازان را وارد جریان معاملات می‌کند و رفته‌رفته بر فشار فروش‌ها می‌دمد. به عبارت دیگر، فروشندگان زمانی که درمی‌یابند تقاضای قدرتمندی برای سهام وجود ندارد، نقد کردن سهام را در این شرایط ناپایدار به ماندن در بازار ترجیح می‌دهند. با وجود این فصل‌های مشترک، شتاب بیشتر روند نزولی شاخص سهام طی روز گذشته را می‌توان از دو جنبه مورد بررسی قرار داد. واقعیت این است که معادلات درونی بازار تغییر خاصی طی این روزها نداشته و به نظر می‌رسد واکنش فعالان سهام بیشتر ناظر به تحولات بیرونی بوده است. در این میان، اصلاح چشمگیر قیمت در بازار ارز و همچنین نااطمینانی به وضعیت بازارهای جهانی دو عامل اثرگذار بر این روند نزولی تلقی می‌شوند.

تفسیر نادرست از حرکت اصلاحی ارز

بازار ارز در چند روز اخیر ضمن حفظ ثبات برای روزهای متوالی در مسیر اصلاح قرار گرفت و این روند تا روز گذشته ادامه یافت. بهبود شیوه‌های مدیریت بازارساز در عرضه پلکانی ارز سبب شد تا نرخ دلار در معاملات روز گذشته با نوسان حول مرز ۱۰ هزار تومانی به پایین‌ترین سطح طی چهار ماه اخیر برسد. از آنجا که قیمت‌گذاری فروش محصولات بخش عمده‌ای از شرکت‌های بورسی-چه فروش‌های داخلی بورس کالا و چه فروش صادراتی- به نرخ ارز گره خورده است، طبیعی است که اصلاح نرخ ارز برخی از معامله‌گران بورسی را به واکنش وادارد و سهام وابسته را دستخوش عرضه‌های بیشتر کند. رابطه تاریخی ارز و بورس بر اهالی بازار پوشیده نیست اما بررسی ظرایف موضوع، نگرانی از اثر منفی اصلاح نرخ ارز بر قیمت بخش عمده‌ای از سهام دلاری بورس تهران را تایید نمی‌کند.

اگر فرض کنیم که افزایش عرضه در سهام گروه‌های کالایی بورس تهران طی روز گذشته متاثر از اصلاح قیمت ارز بوده باشد، باید گفت که چنین تلقی ناشی از ناآشنایی فعالان از نحوه قیمت‌گذاری محصولات پایه در بورس کالا و نحوه تسعیر ارز حاصل از صادرات شرکت‌های بزرگ است. آنچه می‌تواند ارزش‌گذاری سهام بورس تهران را بیش از هر عامل دیگری دستخوش تغییر کند نرخ‌های ارز در سامانه نیماست که طی این روزها روند پایداری را در کانال ۸ هزار تومان داشته است. از این منظر، فروکش تب ارزی و تعدیل قیمت در این بازار نه تنها تهدیدی برای بورس تهران به‌شمار نمی‌رود بلکه مطابق اظهارات شمار کثیری از کارشناسان فرصتی ثبات‌بخش برای بورس و تسهیل‌کننده حرکت نقدینگی به سمت سهام است.

انتظار برای رفع ریسک‌های جهانی

یکی از نگرانی‌های دیگر سهامداران بورس تهران را می‌توان به روند ناپایدار قیمت در بازارهای جهانی منتسب کرد. در صدر بازارهای کالایی، قیمت نفت طی این هفته روند متلاطمی را سپری کرد و علاوه بر سهام وابسته تاثیر عمومی بر کل بورس تهران گذاشت. اگرچه پیش‌بینی می‌شد توافق اوپک و کشورهای غیرعضو برای کاهش عرضه بیش از یک میلیون بشکه‌ای از قیمت نفت حمایت کند اما ترس از ضعف اقتصاد جهانی و کاهش حجم تجارت بین قدرت‌های بزرگ مانع از صعود بهای نفت از کف یک ساله شد. هنوز سرمایه‌گذاران جهانی به رفع مناقشات چین و آمریکا تردید دارند و چشم‌انتظار سیگنال‌های قوی‌تری از سوی مقامات ارشد دو طرف هستند. اظهارات رئیس‌جمهوری آمریکا در مورد ورود به پرونده دستگیری مدیر اجرایی شرکت هوآوی در شامگاه سه‌شنبه و واکنش مثبت بازارهای جهانی روایتگر خوبی از انتظار و عطش بازارهای جهانی برای بازگشت ثبات به بازارها و حل مناقشات سیاسی است. همین مساله سبب شده تا فعالان بورس تهران گارد احتیاطی خود را در معاملات گروه‌های وابسته حفظ کنند و مشارکت کمتری از حیث حجم خرید و فروش‌ها به ثبت برسانند. از طرف دیگر، مساله تحریم‌ها هم سهم صادرکنندگان بورسی را تحت فشار قرار داده است و به‌نظر می‌رسد شروع انتشار گزارش‌های ماهانه از هفته آینده تصویر دقیق‌تری از فروش صادراتی شرکت‌ها به دست دهد.

سهامداران خرد، آینه‌دار ریسک‌ها

در شرایطی که بیم تحریم‌ها و ریسک بازارهای جهانی بر سهام وابسته سنگینی می‌کند، طبعا میل به خروج سرمایه‌های خرد از این گروه‌ها بیشتر می‌شود. صنایع فلزات اساسی، معدنی‌ها، پالایشی‌ها و شرکت‌های پتروشیمی که جزو بزرگترین و اثرپذیرترین سهم‌های بازار از قیمت‌های جهانی‌اند، همچنان در معرض عرضه‌های قوی هستند و اکثرا افت قیمت را تجربه می‌کنند. در این شرایط طبیعی است که فروشندگان بیشتر از جنس سهامداران حقیقی باشند. معامله‌گران خرد در چهار روز کاری اخیر به‌طور پیوسته در نقش فروشنده ظاهر شدند و سرمایه‌های خود را از بازار سهام خارج کردند. میزان خالص کل تغییر مالکیت سهام در دادوستدهای دیروز به رقم ۲۶ میلیارد تومان رسید که مسیر این جابه‌جایی‌ها برای چهارمین روز متوالی از سبد سهام سهامداران حقیقی به پرتفوی اشخاص حقوقی بازار بود.

فعالان حقیقی طی روز گذشته به ترتیب در صنایع فرآورده‌های نفتی، فلزات، معدنی‌ها و گروه پتروشیمی غالبا فروشنده بودند و مالکان عمده بیشتر در نقش خریدار ظاهر شدند. فشار عرضه در این دسته از سهم‌ها به حدی بود که خریدهای حمایتی حقوقی‌ها هم نتوانست مانع از افت قیمت‌ها شود. سهامداران خرد نه تنها در سهام کالایی‌ها بلکه سهام بانک‌ها و به‌طور کلی ۱۹ صنعت بورسی غالبا فروشنده بودند تا خریدار. فعالان حقیقی در نقطه مقابل در ۱۱ گروه اقدام به خالص خرید مثبت کردند که اغلب این گروه‌ها به صنایع کوچک بازار شناخته می‌شوند. غذایی‌ها، کانی‌های غیرفلزی، بیمه‌ها، گروه تک‌نمادی استخراج نفت در کانون توجه حقیقی‌ها طی معاملات دیروز بودند.