چرا روند شاخص سهام و ارزش معاملات معکوس شد؟
نخستین کانال‌شکنی بورس در ۹۷
بخشی از کارشناسان افت شدید ارزش معاملات طی روزهای اخیر را در سایه تعطیلات تحلیل می‌کنند. بر این اساس به تدریج در ادامه باید در انتظار رشد ارزش معاملات بود. اما انتظارات از رشد ارزش معاملات نیز چندان بالا نیست. بیش از ۹ درصد از معاملات دیروز در نماد «فولاد» (به‌عنوان نماد با بیشترین اثر مثبت در شاخص کل) و در مجموع گروه فلزات اساسی بیش از ۲۰ درصد از ارزش معاملات را به خود اختصاص داده بود. با این حال فضای کم‌رمق بورس به کلیه گروه‌ها نیز سرایت کرده بود و صدرنشینی فلزات اساسی در جدول ارزش معاملات نیز با رقم کمتر از ۱۲ میلیارد تومانی به ثبت رسید.
وضعیت کنونی گرچه یادآوری دوران رکود شدید بورس در سال‌های نه‌چندان دور است، اما نگاهی به معاملات یک سال گذشته می‌تواند تفاوت‌های موجود را مشخص کند. میانگین ارزش روزانه معاملات در سال گذشته حدود ۱۳۶ میلیارد تومان بود. در سال گذشته نیز گرچه بازار سهام از نظر حجم و ارزش معاملات اختلاف فاحشی با دوران اوج خود داشت، اما در سطوح پایین ارزش معاملات نیز شاهد رشد شاخص بودیم. در شرایط کنونی نیز می‌توان سناریوهای مختلفی برای بورس در نظر گرفت. با این حال در سناریوهای مورد نظر عمدتا مسیر صعودی شاخص حالت محتمل است؛ حال اینکه این محرک صعود بورس رشد دلار یا نرخ تورم باشد.
معاملات کمتر از ۶۰ میلیارد تومانی
ریزش ارزش معاملات در شرایط مختلف بورس می‌تواند سیگنال متفاوتی را برای فعالان در بر داشته باشد. سابقه ارزش معاملات کمتر از ۶۰ میلیارد تومانی به یکم دی‌ماه ۹۴ بازمی‌گردد. هفته‌های قبل از آغاز زمستان سال ۹۴ بورس با رکود شدیدی مواجه بود. بازار جهانی وضعیت مناسبی نداشت و دیگر صنایع نیز چشم‌انداز رو به بهبودی را در فضای رکودی اقتصاد کشور نداشتند. به این ترتیب انگیزه‌ای برای خرید سهام وجود نداشت. اما در ماه‌های بعد و از اوایل زمستان به تدریج موج تقاضا در بازار سهام شکل گرفت و بورس پس از حدود ۶ ماه تاخیر به توافق برجام واکنش نشان داد. خودرویی‌ها پیشتازان آن زمان معاملات بورس بودند و بازدهی ۲۱۸ درصدی نمادهای خودرویی در مدت سه‌ماه پایانی سال ۹۴ را می‌توان مهم‌ترین مشخصه معاملات بورس در آن دوران دانست.
رکود معاملاتی بورس در سال‌های ۹۳ و به خصوص ۹۴ عمدتا به دلیل ضعف شدید عوامل بنیادی بود و در ادامه رونق بازار سهام در زمستان ۹۴ بیش از آنکه با پشتوانه بنیادی باشد از امید به آینده در پی انتظارات از اثرات مثبت برجام شکل گرفت. در شرایط کنونی نیز نگرانی از تداوم سطوح پایین ارزش معاملات وجود دارد. با این حال نکته‌ای که باید به آن توجه کرد تفاوت وضعیت کنونی با دوران رکودی سال ۹۴ است. در سال ۹۴ فشار عوامل بنیادی بخش کالایی بورس تهران را تا حدود زیادی فلج کرده بود اما سرانجام چشم‌انداز بهبود شرایط اقتصادی کشور به پشتوانه اجرای برجام، معاملات برخی از گروه‌ها را از لاک احتیاط خارج کرد. در شرایط کنونی اما وضعیت را می‌توان تا حدود زیادی برعکس سال ۹۴ دانست. نگرانی از خروج آمریکا از برجام سایه سنگینی را بر معاملات بورس ایجاد کرده است.
بر این اساس چشم‌انداز خروج از وضعیت بغرنج اقتصادی کشور که با امید به جذب سرمایه‌های خارجی و همچنین تغییر رویه سیاست‌گذار به وجود آمده بود در خطر است. گرچه برجام نتوانست انتظارات موجود در اقتصاد کشور را برآورده کند و به بیانی روشن‌تر منافع اندکی از برجام برای کشور به دست آمد اما کاهش امید نسبت به آینده در شرایط کنونی به تنهایی کافی است که معامله‌گران برای هر گونه فعالیت اقتصادی که شامل خرید و فروش سهام نیز می‌شود، تامل بیشتری به خرج دهند. از سوی دیگر برخلاف پاییز ۹۴ که قیمت کالاها در بازار جهانی افت شدیدی را تجربه کرده بودند و از طرفی دلار نیز زیر فشار برجام و سیاست‌های نهاد ناظر ارزی در سطوح پایینی قرار داشت. در شرایط کنونی اما وضعیت بازار کالایی پس از رشدهای قابل توجه در سال‌های گذشته بهبود یافته است. در بازار ارز نیز دلار برخلاف میل سیاست‌گذار مسیر صعودی را در پیش گرفته است. بر این اساس وضعیت بنیادی برای نیمه کالایی بورس تهران کاملا مساعد است.
شاید علت ریزش شدید ارزش معاملات و در عین حال رشد شاخص کل را بتوان از وضعیت کنونی متوجه شد. شاخص کل روی دوش کالایی‌ها مسیر صعودی را در پیش گرفته است. در چشم‌انداز مثبت نسبت به رشد محسوس سودآوری این شرکت‌ها از شدت عرضه سهام کاسته و از سوی دیگر نقدینگی موجود در بورس نیز به سمت این نمادها کشیده شده است و در نتیجه شاهد رشد قیمت سهام این شرکت‌ها هستیم. این نمادها معمولا در دسته نمادهای بزرگ بورسی (با ارزش بالای بازار) قرار دارند و این موضوع امکان رشد شاخص را فراهم می‌کند. در حالی‌که دیگر گروه‌ها با مشکلات داخلی اقتصاد و همچنین ریسک‌های غیراقتصادی (احتمال لغو برجام) مواجه هستند و این موضوع بر رکود معاملاتی این گروه‌ها دامن زده است.
بازی نقدینگی در بورس تهران
همان‌طور که اشاره شد، نمادهای خودرویی در سه‌ماه پایانی سال ۹۴ با جذب حجم بالایی از نقدینگی رشدهای شگفت‌آوری را در مدت زمان اندکی تجربه کردند. در سال‌های بعد اما این نمادها در مسیر تخلیه حباب قیمتی قرار گرفتند و به تدریج نقدینگی از سهام این شرکت‌ها رخت بربست. اما بستر نوسانی معاملات این گروه طی سال‌های گذشته باعث شده همچنان شاهد جولان نقدینگی به منظور کسب سود ناشی از نوسان مقطعی نمادهای این گروه باشیم. وضعیت کنونی سهام خودرویی از طرفی با چشم‌انداز بهبود وضعیت بنیادی همراه است. از سوی دیگر ریسک خروج آمریکا از برجام و آینده مبهم قراردادهای خودرویی مطرح است که احتمال فشار بیش از پیش عرضه بر این نمادها را در مواجه با ریسک ترامپ افزایش می‌دهد. در این شرایط به نظر می‌رسد به تدریج فعالان بازار سهام در جهت جانماندن از بازدهی دلار به سمت سهام شرکت‌های متاثر از افزایش نرخ دلار حرکت کنند. در معاملات روز گذشته نیز حرکت هرچند آرام نقدینگی به سمت نمادهای فلزی و معدنی مشاهده شد. البته قدرت نقدینگی چندان بالا نبود اما همین نقدینگی نیز سهام این شرکت‌ها را به مسیر صعودی سوق داد. درخصوص سناریوهای آتی مقدار ارزش معاملات بورس تهران نیز می‌توان از همین مبنا استفاده کرد.
بر این اساس در مقابل با ریسک برجام احتمال تداوم ارزش پایین معاملات وجود دارد. این موضوع را بورس تهران در سال گذشته نیز تجربه کرده است. همان‌طور که در نمودار مشاهده می‌شود به غیر از مقاطع زمانی کوتاه‌مدت در کل سال ۹۶ ارزش معاملات چندان بالا نبوده و نسبت به دوران اوج خود فاصله چشم‌گیری داشته است. بر این اساس برخلاف معاملات رکودی بورس (از نظر پایین بودن ارزش معاملات) در دوران رکود بازارهای کالایی، به‌دلیل رونق این بازارها در شرایط کنونی و اهرم قدرتمند دلار در شرایط کنونی احتمالا شاخص می‌تواند با ارزش پایین معاملات نیز به مسیر خود ادامه دهد. ارزش بالای بازار سهام شرکت‌های کالایی نقش مهمی در حمایت از شاخص ایفا می‌کنند. بر این اساس در سناریو با ارزش پایین معاملات و تا اعلام تصمیم آمریکا درخصوص برجام، رکود معاملاتی (از نظر ارزش معاملات و همچنین مسیر قیمتی) گروه‌های غیرکالایی دور انتظار نیست.
در سناریوی دیگر رشد ارزش معاملات نیز گرچه می‌تواند بار دیگر نوسانات سایر گروه‌ها مانند خودرویی‌ها را به دنبال داشته باشد؛ اما در مواجهه با ریسک برجام و همچنین پشتوانه بنیادی موجود در کالایی‌ها احتمالا بخش قابل‌توجهی از مازاد ارزش معاملات نسبت به شرایط کنونی در هفته‌های آینده به کالایی‌ها جذب شود. در این میان استارت موج صعودی نمادهای کالایی می‌تواند انگیزه خرید را میان معامله‌گران افزایش دهد. با توجه به وضعیت معاملات سال ۹۶ و جاماندن معامله‌گران از بازدهی قابل توجه نمادهای کالایی در سال گذشته احتمال شتاب گرفتن نقدینگی به سمت این نمادها نیز وجود خواهد داشت. همان‌طور که در بالا اشاره شد سال ۹۴ با رونق معاملات خودرویی با چشم‌انداز مثبت برجام و از سوی دیگر رکود معاملاتی کالایی‌ها با توجه به وضعیت رکودی بازار جهانی و همچنین نرخ دلار به پایان رسید. بر این اساس در مواجهه با ریسک برجام در شرایط کنونی بیشترین خطر از نظر بازار متوجه گروه خودرو خواهد بود و این موضوع می‌تواند فشار فروش را در این نمادها افزایش دهد.
سناریوهای برجامی بورس
اظهار نظر درباره سناریوهای برجامی بورس بسیار مشکل است؛ زیرا کارشناسان سیاسی نیز با تردید بسیار درباره سناریوهای مختلف موجود ابراز نظر می‌کنند و آینده برجام را به شدت وابسته به تصمیم آمریکا در این خصوص و از سوی دیگر تصمیم متقابل ایران می‌دانند. با این حال باید گفت در هفته‌های منتهی به اعلام تصمیم ترامپ درباره برجام احتمالا رئیس‌جمهوری آمریکا صحبت‌های مخالف با برجام را آغاز کند. گرچه در شرایط کنونی نیز بازار در مواجهه با ریسک برجام معاملات کم‌رمقی را تجربه می‌کند؛ اما نمی‌توان با قطعیت گفت که فعالان بازار نسبت به خروج ترامپ از برجام اطمینان کامل دارند و بر این اساس در بازار سهام معامله می‌کنند. بر این اساس در هفته‌های آینده احتمالا بر شدت لحن ترامپ درخصوص خروج از برجام افزوده شود. اگر فعالان بازار سهام به باور کامل برسند که آمریکا از برجام خارج خواهد شد به تدریج می‌توان شاهد واکنش منفی بازار نسبت به این موضوع بود.
سنجش انتظارات فعالان بورسی در شرایط کنونی از آن جهت اهمیت دارد که در مواجهه با واقعیت، انتظارات پیشین در تعیین ادامه روند بسیار اثرگذار خواهد بود. از نشانه‌های باور کامل فعالان بازار سهام کشورمان نسبت به خروج آمریکا از برجام را می‌توان ادامه سطوح پایین ارزش معاملات، نزول سهام شرکت‌هایی که پس از برجام رشدهای قابل توجهی را تجربه کردند و در نهایت و در بالاترین سطح واکنش منفی بازار تشدید فشار فروش بر نمادهای کالایی است. در این خصوص باید گفت نمادهای کالایی در شرایط کنونی نیز از موج رشد نرخ دلار جامانده‌اند و بر این اساس باید گفت گرچه قیمت سهام این شرکت‌ها نسبت به ماه‌های قبل افت نکرده است، اما بخشی از بی‌واکنشی این نمادها به وضعیت مناسب کالاها در بازار جهانی و همچنین جهش نرخ دلار در ماه‌های اخیر را می‌توان ناشی از تردید درخصوص آینده برجام و ریسک‌های عمده برای اقتصاد کشور عنوان کرد.
درخصوص آینده بورس پس از اعلام تصمیم نهایی ترامپ درباره برجام نیز می‌توان در دو حالت ادامه کار برجام یا لغو برجام سناریوهای مختلفی را عنوان کرد. تعداد سناریوهای احتمالی زیاد است. برای مثال در صورتی‌که آمریکا از برجام خارج شود باید در انتظار واکنش ایران بود. در این میان تلاش احتمالی اروپایی‌ها برای حفظ این توافق در ساختار جدید یا حرکت به سمت تحریم دوباره اقتصاد کشور از سوی دولت‌های غربی وضعیت متفاوتی را ایجاد می‌کند. به نظر می‌رسد در این حالت بیش از هر چیز دیگری فعالان بازار سهام به متغیرهای داخلی اقتصاد مانند نرخ دلار و همچنین تورم توجه کنند. چشم‌انداز صعودی این عوامل می‌تواند در تصمیم‌گیری فعالان بازار موثر واقع شود.
در سال‌های گذشته عامل غیراقتصادی و سیاسی یکی از مهم‌ترین متغیرهای اثرگذار بر معاملات بورس بوده است و لغو برجام می‌تواند توجه را بیشتر به سمت متغیرهای داخلی اقتصادی جلب کند. البته باید در این میان به ریسک‌های موجود در فضای اقتصاد کشور نیز توجه داشت. در سناریوی دیگر اگر آمریکا تحت شرایطی از برجام خارج نشود نیز بسته به شرایط سیاسی پیش رو این عامل اثر مهمی بر رویه معاملات بورس خواهد داشت. بر این اساس در کنار وضعیت سیاسی، متغیرهای اقتصادی مانند دلار و تورم نیز اثرگذار خواهند بود.در این میان رویه سیاست‌گذاری پولی و نرخ سود بانکی نیز در آینده سهام بسیار موثر خواهد بود. افزایش مداوم نرخ سود بانکی به منظور سرکوب نرخ دلار و همچنین تورم می‌تواند اشتباهی باشد که علاوه بر بورس تنها عمق زخم‌های اقتصادی موجود کشور را عمیق‌تر کند.
در بازار چه گذشت؟
همان‌طور که اشاره شد ارزش معاملات خرد در معاملات دیروز در سطح ۵۸ میلیارد تومان قرار داشت. در فضای کم‌رمق معاملاتی بورس تهران شاخص بورس رشد ۲/ ۰ درصدی را تجربه کرد و به سطح ۹۷ هزار و ۸۶ واحد رسید. ارزش پایین معاملات یادآور معاملات سال ۹۶ است. گرچه ارزش معاملات دیروز نسبت به میانگین سال ۹۶ نیز اختلاف قابل توجهی داشت اما این اختلاف احتمالا با خروج از فضای نیمه تعطیل بورس تا حدودی جبران شود. بر این اساس احتمال اینکه در ارزش کم معاملات شاخص بورس به پشتوانه عوامل بنیادی در نمادهای کالایی رشد کند، وجود دارد.
در معاملات دیروز نمادهای فلزی و معدنی بیشترین اثر مثبت را بر شاخص کل داشتند. سهام دو فولادساز بزرگ کشور شامل فولاد مبارکه و خوزستان در صدر نمادهای با بیشترین اثر مثبت بر شاخص قرار داشتند. گروه پالایشی نیز با فشار فروش مواجه شدند تا شاخص این گروه فاصله بیشتری از اوج خود بگیرند. به غیر از گروه فلزات اساسی که رشد بیش از یک درصدی را تجربه کرد دیگر گروه‌ها با رشدهای محدودتر یا با افت شاخص مواجه شدند. در فضای کم‌رمق معاملات شدت نوسات چندان بالا نبود و همچنان صف‌نشینی معامله‌گران در برخی نمادها مانند «خکاوه» ادامه دارد. در حالی‌که نمادهای بزرگ خودرویی معاملات کم‌رمق و در محدوده صفر تابلو را به ثبت رساندند فضای مثبت در نمادهای کوچک‌تر و به خصوص سهام شرکت‌های تولیدکننده خودروهای سنگین مشاهده شد.در گروه بانکی نیز همچنان تلاطم بازگشایی بانک صادرات ادامه دارد. بازیگردان این سهم همچنان در سمت تقاضا پرقدرت حاضر شده است و با خریدهای پررنگ خود مانع از افت قیمتی این سهم و نزدیک شدن به سطح ۶۰ تومان می‌شود. «وپارس» پس از نزول مداوم طی روزهای گذشته در معاملات امروز به تعادل نسبی رسید و با حمایت حقوقی‌ها رشد اندکی را تجربه کرد.معاملات نمادهای دارویی همچنان در وضعیت رکودی ادامه دارد و بازار در انتظار بهبود رویه بنیادی این صنعت است. گرچه اخباری از تسویه مطالبات دارویی به گوش رسیده بود اما همچنان فعالان بازار در انتظار بهبود وضعیت نامناسب مالی این شرکت‌ها هستند.
ارسال نظر