تخصیص بنزین به خانوارهای فاقد خودرو و فروش آن در بازار از طریق سازوکار بازار سرمایه
بنزین دارایی سرمایهای ایرانیها می‌شود
از آنجا که سیاستگذار در این طرح تاکید دارد، اعطای این بنزین نباید به شکل معادل ریالی باشد، می‌‌‌توان به استفاده از پتانسیل بازار سرمایه و به‌طور خاص بورس انرژی در اجرای آن امیدوار بود. علی نقوی، مدیرعامل بورس انرژی در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» عنوان کرد که پیش از این کارشناسی دقیقی در خصوص نحوه و مدل‌‌‌های فروش بنزین تخصیص داده‌شده به عموم افراد از بستر این بازار انجام شده است؛ اما تکمیل و عملیاتی شدن آن به ایجاد رابطه دوجانبه میان سازمان بورس و بورس انرژی با شرکت پخش و پالایش فرآورده‌‌‌های نفتی نیاز دارد. تخصیص بنزین به افراد به جای خودرو و امکان فروش آن در بازار سرمایه از سویی بی‌‌‌عدالتی موجود در بخش یارانه بنزین را رفع کرده و از سوی دیگر دارندگان خودروی سواری را به سمت مدیریت تقاضا و صرفه‌‌‌جویی در بنزین تخصیصی سوق می‌دهد.
عدالت در توزیع یارانه بنزین
در کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی، در ذیل بررسی قانون لایحه بودجه ۱۴۰۲، طرح نمایندگان مجلس برای تخصیص بنزین به خانوارهای فاقد خودرو، بدون تغییر در بهای بنزین سهمیه‌‌‌ای و آزاد به تصویب رسید. مطابق این طرح از این پس به سرپرست خانوارهای فاقد خودرو و به ازای هر عضو ماهانه ۱۵لیتر بنزین با نرخ هزار و ۵۰۰تومان (نرخ دولتی) تخصیص داده می‌شود.
موضوع بهای بنزین، دونرخی شدن آن و تعیین بنزین سهمیه‌‌‌ای و اختصاص یارانه بر آن به‌‌‌منظور جلوگیری از رشد بهای این محصول، همواره در زمان تنظیم لایحه بودجه مورد توجه کارشناسان و سیاستگذاران قرار می‌گیرد. در حالی که برخی کارشناسان مخالف تخصیص یارانه به بنزین بوده و جلوگیری از رشد بهای این محصول متناسب با هزینه تولید و شرایط تورمی را توزیع یارانه پنهان به بخشی از افراد که دارای خودروی شخص هستند می‌‌‌دانند، بخشی دیگر منتقد جدی آزاد شدن قیمت بنزین هستند. منتقدان آزادسازی بهای بنزین معتقدند حذف یارانه بنزین، نه‌‌‌تنها دارندگان خودروی سواری را دچار چالش می‌کند بلکه با توجه به بعد روانی و واقعی رشد قیمت بنزین بر تورم عمومی، تاثیر منفی جدی بر افزایش قیمت سایر کالاها می‌‌‌گذارد.
موضوع افزایش یا عدم‌افزایش بهای بنزین در شرایطی که تورم افسارگسیخته در جامعه زمینه نارضایتی بخش قابل‌توجهی از مردم را به همراه داشته، اهمیتی دوچندان یافته، به نحوی که بسیاری از سیاستگذاران، مخالف هرگونه تغییر در بهای بنزین هستند. در این شرایط، دولت و نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای جلوگیری از بی‌‌‌عدالتی در تثبیت بهای بنزین با توجه به تخصیص یارانه به این نهاده بخش انرژی، طرح تخصیص بنزین به خانوارهای فاقد خودرو را در کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی به تصویب رساندند.
مالک شریعتی نیاسر، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در گفت‌‌‌وگو با «ایسنا» اعلام کرد براساس آمار سامانه رفاه وزارت کار از ۲۹میلیون خانوار کشور حدود ۱۳میلیون خانوار فاقد خودرو هستند. ۱۱میلیون خانوار دارای یک‌خودرو، ۵/ ۳میلیون خانوار دارای دوخودرو و مابقی نیز دارای سه‌خودرو یا بیشتر هستند. از آنجا که ۱۳میلیون خانوار فاقد خودرو هستند، می‌‌‌توان اذعان کرد که یارانه بنزین برای جلوگیری از رشد بهای این نهاده، به حدود نیمی از جمعیت که احتمالا در دهک‌‌‌های پایین‌‌‌تر درآمدی نیز قرار دارند تخصیص پیدا نمی‌‌‌کند. در چنین شرایطی طرح تصویب اعطای بنزین به خانوارهای فاقد بنزین، طرحی در جهت رفع این تبعیض یارانه‌‌‌ای است؛ اما عملیاتی شدن آن از دومنظر تامین منابع درآمدی لازم برای اجرایی شدن آن و نحوه اجرا جای سوال و بررسی دارد.
در طرح مجلس شورای اسلامی تاکید شده است که معادل ریالی این بنزین نباید به خانوارهای فاقد خودرو داده شود. بنابراین اجرای این طرح نیازمند ایجاد بستر معاملاتی در بازار سرمایه برای عرضه و فروش بنزین خواهد بود. از آنجا که طرح تخصیص بنزین به عموم افراد جامعه با شکلی متفاوت، در گذشته نیز مطرح شده بود، بورس انرژی بررسی‌‌‌های کارشناسی درخصوص چگونگی عرضه و فروش این بنزین از طریق این بستر معاملاتی را انجام داده بود.
بستر عملیاتی معامله بنزین از مسیر بازار سرمایه
علی نقوی، مدیرعامل بورس انرژی در خصوص کمک بورس انرژی در اجرای طرح اختصاص ۱۵لیتر بنزین که در کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی پس از یک‌ماه بررسی لایحه بودجه به تصویب رسید، به «دنیای‌اقتصاد» گفت: در سال ۱۴۰۰ نیز موضوع اختصاص بنزین به هر فرد ایرانی مطرح شده بود و در آن زمان بورس انرژی مطالعات کارشناسی جامعی در خصوص این طرح انجام داد و پیشنهادهای عملیاتی برای اجرایی شدن آن از بستر بورس انرژی را به مقامات ذی‌‌‌ربط ارجاع داد. درواقع بورس انرژی، بستر معاملاتی مناسبی برای تخصیص بنزین به افراد مختلف و فروش آن تحت مدل‌‌‌های مختلف است، به نحوی که افراد از سویی امکان خرید و فروش پیوسته این دارایی را داشته باشند و از سوی دیگر زمینه صادرات این بنزین فراهم شود.
مدیرعامل بورس انرژی در ادامه به طرح مشترک این سازمان و انجمن اسقاط خودروهای فرسوده اشاره کرد و گفت: ظرف سال‌های اخیر مدلی مشترک میان انجمن اسقاط خودرو و بورس انرژی طراحی شد که مطابق آن به دارندگان دارای خودروهای اسقاطی به ازای از رده خارج کردن خودروی خود، گواهی صرفه‌‌‌جویی بنزین و گازوئیل اختصاص می‌‌‌یافت که امکان معامله این اوراق در بازار سرمایه و از بستر معاملاتی بورس انرژی وجود داشت. به این ترتیب می‌‌‌توان اذعان کرد که با توجه به کار کارشناسی انجام‌شده، بورس انرژی امکان عملیاتی شدن این طرح را دارد.
نقوی افزود: اگرچه بورس انرژی بستر مناسبی برای تخصیص و فروش طرح بنزین اختصاص داده‌شده به عموم مردم است؛ اما عملیاتی شدن آن به همکاری میان این سازمان و شرکت پخش و پالایش و انجام مطالعات جدید به منظور رسیدن به ساختاری شفاف و دقیق نیاز دارد. وی گفت: اجرای طرح اختصاص بنزین به آحاد افراد جامعه و امکان فروش آن در بازار، محمل مناسبی برای توزیع یارانه انرژی به شکل منصفانه میان عموم افراد جامعه است و زمینه صرفه‌‌‌جویی در حوزه انرژی و امکان صادرات از محل این صرفه‌‌‌جویی را فراهم می‌کند که این موضو ع به سود اقتصاد کشور نیز خواهد بود.
طرحی با هدف تقویت صرفه‌‌‌جویی
دریافت‌‌‌کنندگان سهمیه بنزین، این امکان را خواهند یافت که بنزین دریافتی خود را از طریق بستر معاملاتی بورسی به متقاضیان داخلی واگذار کنند. در شرایطی که مجلس شورای اسلامی تاکید دارد، سقف بهای بنزین برای سال آینده ۳هزار تومان برای هر لیتر باشد، طبیعتا سقف فروش این بنزین به متقاضیان داخلی در هر بستر معاملاتی برابر ۳هزار تومان خواهد بود. البته اجرایی شدن این طرح علاوه بر ایجاد عدالت یارانه‌‌‌ای در بخش بنزین، باعث می‌شود تا موضوع صرفه‌‌‌جویی در بخش مصرف از سوی دارندگان خودرو با هدف فروش بنزین مازاد از طریق سامانه بنزینی به شکل جدی‌‌‌تری مطرح شود. تحقق این موضوع با کاهش تقاضای مصرفی برای بنزین با هدف ذخیره و سرمایه‌گذاری، زمینه عرضه مازاد این محصول در بازار را فراهم می‌کند که این بنزین قابلیت صادرات را دارد. بنابراین کشور با منبع درآمد جدید صادراتی مواجه می‌شود.
