پازل تهران-پکن-واشنگتن در حوزه پتروشیمی

 از طرفی چالش‌های موجود در حوزه حمل و نقل و بیمه‌ها را نیز باید به این موارد افزود. بعد از آغاز تحریم‌های آمریکا علیه ایران مشکل اصلی در بازار پتروشیمی چالش استفاده از دلار برای مراودات تجاری بود اما ایران تلاش کرد این مشکل را از طریق استفاده از یوآن و سایر ارزها برطرف کند. با این حال آن‌طور که کارشناسان می‌گویند نمی‌توان اولا به‌طور کامل دلار را از دایره مبادلات حذف کرد و ثانیا دلار تنها ابزار فشار آمریکا علیه کشورهایی که با ایران همکاری می‌کنند نیست و این کشور از سایر برگه‌های خود نیز استفاده می‌کند و همان‌طور که در بالا اشاره کردیم مثلا با استفاده از اهرم‌های تحریم حمل و نقل و بیمه راه را برای همکاری‌های دو طرف سخت می‌کند.

با این حال هنوز آمار نگران‌کننده‌ای مبنی بر کاهش صادرات محصولات پتروشیمی منتشر نشده و در هفت ماه امسال ۴ / ۷ میلیارد دلار محصول به بازارهای دنیا صادر شده است. بر همین اساس ICIS در گزارش اخیر خود نوشته است که ایران به هر حال صادرات محصولات خود را به چین ادامه خواهد داد و هر قدر هم که مشکلات در این مسیر زیاد باشد قطعا دو کشور راه‌هایی برای عبور از آن پیدا خواهند کرد زیرا دو کشور روابط قدرتمندی را در حوزه اقتصادی برنامه‌ریزی کرده‌اند و این روابط معمولا در شرایط تحریم تقویت می‌شود به علاوه چین اکنون در مقابله اقتصادی با آمریکا قرار دارد و همین موضوع عزم این کشور را برای کاهش فرمان‌پذیری از آمریکا تقویت می‌کند. چین در سال ۲۰۰۹ رقمی معادل ۳۰ درصد از پلی‌اتیلن سنگین ایران را وارد می‌کرد اما در سال گذشته این رقم به ۷۴ درصد رسید. چین در سال ۲۰۰۷ یک درصد از کل واردات پلی‌اتیلن سنگین خود را از ایران وارد می‌کرد و این رقم در سال ۲۰۱۷ به ۲۴ درصد رسیده است. همین جهش در سایر انواع محصولات پتروشیمی مثل پلی‌اتیلن‌های سبک و... نیز مشاهده می‌شود که نشان می‌دهد در دوره‌ای که ایران اتفاقا تحت فشار تحریم‌های گسترده بوده روابط تجاری حوزه پتروشیمی دو کشور تقویت شده است. بر این اساس باید گفت چنین ارتباط گسترده‌ای بین دو کشور که در حوزه‌های دیگر نیز به همین شدت توسعه یافته می‌تواند متضمن عبور قدرتمند تهران از تحریم‌های واشنگتن باشد هرچند طبیعی است که در دوره‌های مختلف نوساناتی برای تجار ایجاد شود اما مهم آن است که این مشکلات برطرف خواهند شد و روند رو به رشد همکاری‌های دو طرف ادامه خواهد یافت.  در طرف مقابل اما باید تحریم‌های ایران را در کنار موضوع تعرفه‌های آمریکا علیه پکن بررسی کرد. در حوزه محصولات شیمیایی و پلیمری اینکه چین پلی‌اتیلن و سایر محصولات آمریکایی را خریداری نکند به شدت بر این بازار اثرات منفی بر جای می‌گذارد. پلی‌اتیلن و پروپان از جمله مهم‌ترین‌ اقلامی هستند که در مبارزه بین واشنگتن و پکن تحت فشار قرار گرفته‌اند و به عقیده کارشناسان در چنین شرایطی کشورهای خاورمیانه به خصوص ایران جایگاه ویژه‌ای خواهند یافت. چین رقمی در حدود ۳ / ۲ میلیون تن پلی‌اتیلن از آمریکا وارد می‌کرد که با تعرفه ۲۵ درصدی روبه‌رو‌ شده است به همین دلیل جایگاه پتروشیمی ایران در دوره حساس کنونی برای چین برجسته‌تر می‌شود و همین موضوع ثابت می‌کند که دو کشور از بهانه‌های قدرتمندی برای حمایت متقابل در حوزه اقتصادی برخوردارند. همین موضوع در مورد سایر محصولات پتروشیمی کم و بیش قابل بررسی است؛ به‌عنوان مثال ایران می‌تواند فرصت‌های مناسبی را برای چین ایجاد کند تا این کشور منابع پروپان مورد نیاز خود را تامین کند زیرا آمریکا بیش از ۳ میلیون تن پروپان به چین صادر می‌کرد که در شرایط کنونی می‌تواند این نقش را ایران بر عهده بگیرد. زیرا با کاهش واردات اتیلن و پلی‌اتیلن از آمریکا، چین برای تامین خوراک واحدهای پتروشیمی خود باید به سراغ تولیدکنندگان جدید برود که این موضوع شانس ایران را برای عبور از تحریم‌ها تقویت می‌کند.

در این بین اما آمریکا نیز برنامه‌های متنوعی برای تولید محصولات پتروشیمی در سال‌های اخیر کلید زده که این برنامه‌ها در سال ۲۰۱۹ نیز ادامه خواهد داشت و شرایط فعلی روی طرح‌های مذکور اثر معکوس بر جا می‌گذارد و باعث می‌شود قیمت این محصولات در آمریکا کاهش یابد و این در حالی است که تنها کشوری که می‌توانست ظرفیت‌های اضافی برای این محصولات را جذب کند چین بود؛ به عبارتی ساده‌تر سه ضلع آمریکا-چین- ایران در حال حاضر در حوزه پتروشیمی تحت تاثیر دو موضوع یعنی جنگ تجاری و تحریم چنان چرخشی داشته که شرایط بیشتر به زیان آمریکا و به نفع ایران رقم خورده است و باید از این شرایط حداکثر استفاده را برد. واشنگتن پست معتقد است آمریکا اگر بخواهد استراتژی خود را در رابطه با ایران به پیش ببرد باید از چین کمک بگیرد اما به نظر نمی‌رسد در این مسیر و با توجه به شرایط اقتصادی پکن-واشنگتن چین کمکی به آمریکا بکند. چین در طرف دیگر یکی از مهم‌ترین کشورهایی است که از ایران نفت می‌خرد و این موضوع برای تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی در این کشور از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین باید گفت ایران از ابزار مهم‌تری برای تداوم همکاری‌ها با پکن در شرایط تحریم برخوردار است و باید این اهرم‌ها را نیز تقویت کند.این موضوع حتی برخی پیش‌بینی‌ها را به همراه دارد که آمریکا قطعا بعد از ۶ ماه مجبور خواهد بود معافیت چین را برای ادامه خرید نفت ایران تمدید کند و به این ترتیب چین باز هم خواهد توانست رفتار خشن واشنگتن را در برابر ایران مهار کند و در این مسیر حتی سایر مولفه‌ها از قبیل نحوه نقل و انتقالات مالی بین چین و ایران موضوعاتی هستند که قابل حل و فصل خواهند بود. معامله‌گران چینی شرایط فعلی را بسیار مثبت ارزیابی کرده و معتقدند وضعیت کنونی یعنی تقابل جنگ سرد تجاری با آمریکا و تحریم ایران، آنها را در موقعیت خوبی قرار داده است و باعث شده بتوانند نیازهای خود را با قیمت‌های مناسب‌تری تامین کنند و در قبال آن چندان هم هزینه خاصی نمی‌پردازند.  به علاوه می‌توانند نفت ایران را نیز با شرایط مناسب و قیمت‌های خوب خریداری کنند و پول حاصل از آن را در یک حساب سپرده کنند و در ازای آن کالا به ایران بفروشند که به معنای منافع اقتصادی برای طرف چینی است. برخی کارشناسان جهانی در عین حال پیشنهاد می‌کنند که چین بهتر است از سایر ظرفیت‌های ایران نیز همچون انرژی ارزان و نیروی کار جوان استفاده و بخش‌هایی از تولید خود را به خاک ایران منتقل کند. چین اکنون به منابع مختلف نفتی و گازی ایران نیازمند است و از طرفی به دنبال احیای جاده ابریشم جدید است که تمام این موضوعات به معنای اهمیت استراتژیک ایران برای این کشور است. به هر حال باید پذیرفت اکنون چین بیش از هر زمان دیگر در برابر شرایط خاص اقتصادی قرار گرفته است. رشد اقتصادی آن روند رو به کاهشی را تجربه می‌کند و در نتیجه اهمیت دارد از تمام پتانسیل‌های خود برای عبور از این شرایط کمک بگیرد. از طرفی امیدی به حل بحران در روابط اقتصادی این کشور با ایالات متحده دیده نمی‌شود که خود این موضوع بخشی از نگرانی‌ها را به دوش می‌کشد. از طرفی چین همواره به مواد معدنی، کالاهای پایه و حامل‌های انرژی ایران وابسته است در نتیجه باید گفت همه چیز آماده است تا پازل حمایت‌گرانه پکن از تهران را در اقتصاد به خصوص در بخش پتروشیمی تکمیل کند.