حجم معاملات محصولات کشاورزی در سال جاری در بورس کالا تا هفته منتهی به ۵ مرداد  به نزدیکی ۸۳۲ هزار تن رسیده است که این رقم به نسبت مدت مشابه سال قبل از کاهش ۱۳ درصدی برخوردار شده و البته ارزش معاملات نیز ۷ درصد کاهش داشته است. این در حالی است که معاملات گندم در همین بازه زمانی از لحاظ حجم ۶۶ درصد و از لحاظ ارزش ۸۵ درصد رشد داشته است. این داده‌ها نشان می‌دهد که رشد حجم و ارزش معاملات گندم پس از روغن خام در جایگاه دوم در گروه محصولات کشاورزی بورس کالا قرار می‌گیرد. این آمارها در نگاه اول نشان‌دهنده تقویت جایگاه معاملات گندم در بورس کالاست ولی در کنار آن باید به کاهش حجم معاملات بسیاری از محصولات کشاورزی در بورس کالا نیز اشاره کرد. به‌عنوان مثال در سال جاری تنها نزدیک به ۲۲ هزار تن جو در بورس کالا معامله شده ولی این رقم در بازه زمانی مشابه سال قبل ۳۳۲ هزار تن بوده، یعنی ۹۳ درصد کاهش داشته است. معاملات شکر نیز با ۵۹ درصد کاهش حجم همراه شده، یعنی داد و ستد امسال تاکنون ۷۶ هزار تن بوده ولی در سال قبل این رقم بیش از ۱۸۴ هزار تن بوده است. امسال مرغ منجمد، کنجاله، ذرت و عدس هم معامله نشده است ولی در کنار آن شاهد تقویت معاملات خرما و روغن خام بوده‌ایم. معاملات خرما برای سال جاری از اهمیت بسیاری برخوردار است و می‌توان از آن به‌عنوان یکی از اولویت‌های بورس کالا برای سال جاری نام برد که به معنی افزایش عرضه این کالا در هفته‌های آینده است.

آمارهای فوق از اهمیت معاملات گندم در بورس کالای ایران خبر می‌دهد. نگاهی به وضعیت دادوستد این کالا نشان می‌دهد که در ماه‌های اخیر شاهد افزایش مداوم حجم تقاضا در بورس کالا هستیم که خود نکته حائز اهمیتی است، یعنی با فرض پذیرش برآورد رشد حجم عرضه و تقاضا در مردادماه سال جاری می‌توان گفت که مسیر افزایشی تقاضا از سال ۹۵ آغاز شده و جسته‌و گریخته ادامه دارد؛ اگرچه از آذرماه سال ۹۶ تاکنون تمامی ما‌ه‌ها حجم تقاضا به نسبت مدت مشابه سال قبل از آن با افزایش همراه شده است. این ویژگی مهم نشان می‌دهد که جذابیت خرید گندم در بورس کالا افزایش یافته و همچنین رشد بیشتر تقاضا نیز قابل پیش‌بینی خواهد بود. همین سیگنال مهم موجب شده تا شاهد افزایش حجم معاملات به نسبت مدت مشابه سال قبل باشیم. این در حالی است که نمودارهای حجم معاملات از یک رفت و برگشت کلی برخوردار است یعنی روند صعودی حجم معاملات به‌صورت مستمر ایفای نقش نکرده است.

این نکته در شرایطی اهمیت کمتری پیدا می‌کند که وضعیت کاشت و برداشت در بازار محصولات کشاورزی همخوانی چندانی با سایر محصولات ندارد یعنی زمان برداشت این محصول مشخص است و فضایی برای ایفای نقش مدیریتی به معنای عام خود باقی نمی‌گذارد. همین نکته باعث خواهد شد تا نوسان حجم معاملات به نسبت مدت مشابه سال قبل را مدنظر قرار دهیم که در آمارها شرایط جذابی را نشان می‌دهد. به‌عنوان مثال حجم معاملات گندم در بورس کالا از آذرماه سال گذشته تاکنون (که آمارهای آن در دسترس بوده و جایگاه معاملات گندم تقویت شده است) افزایشی بوده و تنها در اسفند سال گذشته حجم معاملات به نسبت مدت مشابه سال قبل از آن کاهش داشته است. از سوی دیگر در بهمن‌ماه سال گذشته حجم معاملات به نسبت مدت مشابه سال قبل از آن ۸۹۱درصد رشد داشته که خود یک رکورد معنی‌دار و مهم را به ثبت رسانده است.

نگاهی به آمارها و نمودارها نشان می‌دهد که وضعیت داد و ستد گندم در بورس کالا مطلوب ارزیابی شده و می‌توان به تداوم رشد تقاضا و افزایش حجم معاملات امیدوار بود. همین نمودارها نشان می‌دهد که اوج داد و ستد گندم در بورس کالا به روزهای سرد سال باز می‌گردد یعنی کشت‌های پاییزه هدف اصلی معاملات بورس کالا بوده است. همین نکته دو داده مهم را در بر دارد یکی آنکه حجم عرضه‌ها در روزهای گرم سال و کشت بهاره قطعا قابلیت افزایش جدی داشته و از وجود بازاری به موازات بورس کالا حکایت دارد و دیگری نیاز به تلاش بیشتر برای جذب عرضه‌ها را در ذهن تداعی می‌کند. به‌عنوان مثال از دی‌ماه سال گذشته تاکنون حجم عرضه‌ها به نسبت مدت مشابه سال قبل از آن با کاهش روبه‌رو شده که خود نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد. البته می‌توان این‌گونه عنوان کرد که با افزایش حجم معاملات در بورس کالا، عرضه‌ها به جای چند بار ثبت در تابلوی بورس کالا با سهولت بیشتری مورد داد‌و‌ستد قرار گرفته‌اند، یعنی بخشی از عرضه‌های غیرواقعی سال قبل به افزایش حجم معاملات منجر شده است.

در کنار این مطلب باید به نیاز بیشتر به تقویت حجم عرضه‌ها نیز پرداخت یعنی در صورتی‌که شاهد رشد حجم عرضه‌ها در روزهای اخیر و همچنین در روزهای سرد سال نباشیم یکی از پتانسیل‌های جدی رشد بورس کالا با وقفه روبه‌رو خواهد شد. به‌صورت دقیق‌تر در سال جاری شاهد رشد ۶۶ درصدی حجم معاملات بودیم ولی تنها ۶۸۴ هزار تن گندم در این بازار معامله شده است. توانمندی‌های تولیدی گندم در کشور بسیار بیشتر از این ارقام است و تا ۵/ ۱۱ میلیون تن برآورد می‌شود، بنابراین پتانسیل افزایش جدی حجم معاملات را باید جدی گرفت.اهمیت معاملات گندم و بررسی بازار محصولات کشاورزی در وضعیت فعلی تقویت شده است، بنابراین در گزارش‌های آتی به واقعیت‌های این بازار بیشتر خواهیم پرداخت و البته در این گزارش بیشتر به داده‌های آماری اشاره شد.

14