عرضه مواد پایه تولید قیر در پالایشگاه‌ها با نرخ ارز آزاد

در جلسه اخیر شورای رقابت، پیرو برخی شکایت‌های انجمن‌های صنفی، بررسی و مقرر شد، مرکز ملی رقابت در مدت یک ماه برای برقراری شرایط همسان در عرضه «وکیوم باتوم» توسط همه پالایشگاه‌های کشور از طریق بورس کالا، دستورالعمل پیشنهادی تنظیم بازار این کالا را تهیه کند.این دستورالعمل باید با رعایت اصول افزایش شفافیت، رفع تبعیض و بهبود رقابت‌پذیری، تدوین قراردادهای طولانی مدت و با لحاظ نرخ ارز سامانه سنا بانک مرکزی در محاسبات قیمت وکیوم باتوم تهیه و برای تصویب به شورای رقابت ارائه شود.بررسی‌های شورای رقابت از فرآیند تولید وکیوم باتوم نشان می‌دهد واحدهای قیرسازی در امتداد زنجیره پالایش نفت قرار دارند. به همین دلیل قیمت وکیوم باتوم در بازار جهانی چندان مورد استناد نیست و در عمل این قیمت از روی کالاهای نهایی مانند قیر و نفت سفید به‌دست می‌آید.در صنایعی که به صورت زنجیره عمودی قرار دارند و هم در بالادست و هم در پایین‌دست وضعیت انحصاری وجود داشته باشد، قراردادهای عمودی یا ادغام عمودی موجب افزایش رفاه اجتماعی و حداکثر شدن کارآیی می‌شود.با وجود این، قراردادهای عمودی در زنجیره تولید در موارد خاصی که در بالادست وضعیت انحصاری و در پایین‌دست وضعیت رقابتی است، می‌تواند بسیار پرهزینه باشد و سبب ورشکستگی برخی از فعالان پایین دست را فراهم کند که وضعیت حاکم بر بازار وکیوم باتوم، به‌ویژه در استان اصفهان مصداقی از بروز چنین حالتی است.

براساس اعلام شورای رقابت، تولید وکیوم باتوم مستلزم وجود برج‌های تقطیر است و پالایشگاه‌های کشور با توجه به برخورداری از این زیرساخت‌ها، عرضه‌کنندگان انحصاری این محصول هستند. علاوه‌بر این، حمل این محصول مستلزم وسایل خاص گرم کننده است و از این‌رو هزینه حمل بالایی دارد.بنابراین می‌توان استدلال کرد، پالایشگاه‌های مختلف در عمل دارای انحصار جغرافیایی هستند. از این رو تولیدکنندگان قیر در مناطق مختلف کشور برای تامین وکیوم باتوم با عرضه‌کنندگان انحصاری این محصول (پالایشگاه‌های مختلف) مواجه هستند.یک عامل تعیین‌کننده در بازار وکیوم باتوم و قیر در کشور، خرید تکلیفی وزارت نفت است. با توجه به اینکه تولید قیر در کشور بیش از پنج میلیون تن تخمین زده می‌شود، خرید تکلیفی چهار میلیون تن مواد اولیه قیر توسط شرکت ملی نفت و توزیع رایگان این مواد به استناد قانون بودجه سال ۱۳۹۶ کل کشور، بخش بزرگی از بازار این کالا را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.بررسی‌های شورای رقابت نشان می‌دهد انگیزه مهم تولیدکنندگان قیر در کشور «صادرات» است؛ برآوردها در این رابطه از صادرات نزدیک به سه میلیون تن قیر در کشور خبر می‌دهد.با توجه به آنکه در فرآیند تبدیل وکیوم باتوم به قیر، سرمایه مورد نیاز نسبت به میزان فروش کم است، لذا ورود به این صنعت به سادگی مقدور بوده و بستن و تاسیس مجدد نیز کم‌هزینه خواهد بود. در عین حال خرید وکیوم باتوم با احتساب نرخ ارز مبادله‌ای و فروش قیر به نرخ ارز آزاد و صادرات آن برای واحدهایی که مشمول خوراک وکیوم باتوم می‌شوند، امتیاز بالایی ایجاد می‌کند که منجر به تقاضای کاذب و اخلال در تقاضا و رقابت می‌شود.