هیجانات زودگذر

آرش مجاهد نقی کارشناس بازار سرمایه پس از خروج آمریکا از برجام اتفاقات متعدد باعث بروز دوگانگی میان سرمایه‌گذاران بازار سرمایه شده است و به خوبی می‌توان عدم اطمینان به شرایط کنونی را در رفتار سرمایه‌گذاران مشاهده کرد.

بررسی روند تاریخی بازار سرمایه ایران نشان می‌دهد رفتار بازیگران این بازار در کوتاه‌مدت غالبا ناشی از هیجانات و جو روانی حاکم بر بازار سرمایه است. اما به مرور منطق و تحلیل جایگزین رفتارهای هیجانی می‌شود و اگر نوسان‌های کوتاه‌مدت رخ دهد، در بلند‌مدت اصلاح خواهد شد.به این ترتیب بررسی روند کوتاه‌مدت بازار سرمایه نمی‌تواند تاثیرات خروج آمریکا از برجام را به خوبی نشان دهد. از سوی دیگر به دلیل شرایط سایر بازارهای سرمایه‌گذاری موازی از قبیل گواهی‌های سپرده، مسکن، ارز و طلا و همچنین حمایت‌های گسترده دولت به‌عنوان بزرگ‌ترین سهامدار بازار سرمایه از این بازار و تاکید مقامات عالی کشور بر هدایت حجم بزرگ نقدینگی به بازار سرمایه از سایر بازارهای موازی، می‌توان چشم‌اندازی متفاوت از سال‌های پس از تحریم در اوایل دهه ۹۰ برای نبض اقتصادی کشور متصور بود.  مهم‌ترین تفاوت تحریم‌های جدید با تحریم‌های پیشین را می‌توان در جایگاه و مقبولیت بیشتر ایران و انزوای بیش از پیش آمریکا و جایگاه متزلزل این کشور در جامعه جهانی دانست که امیدواری‌ها را برای گذار بهتر از این دوران بیشتر می‌کند. مشخصا طرف اقتصادی درگیر در برجام غالبا کشورهای اروپایی و بعضا آسیایی هستند و عمدتا قراردادهای منعقد شده با این کشورها است. مادامی که اتحادیه اروپا، روسیه و چین به همراهی با تحریم‌های یکجانبه آمریکا تن ندهند، می‌توان شرایط پیش‌روی بازار سرمایه را مطلوب دانست و پیش‌بینی کرد که تاثیرپذیری صنایع در صورت اعمال تحریم‌ها کمتر از دفعات قبل باشد. در نتیجه در صورت سیاست‌گذاری صحیح از سوی مقامات مسوول، مقابله با تحریم‌های یکجانبه آمریکا قطعا با دوره پیشین متفاوت خواهد بود.در این راستا با فرض همسویی اتحادیه اروپا، روسیه و چین با تحریم‌های آمریکا به بررسی صنایع بورسی و کلیت بازار سرمایه می‌پردازیم.

طبق تجربه‌های پیشین در صورت اعمال تحریم، هزینه‌ها افزایش می‌یابد. هزینه‌هایی چون مواد اولیه، ماشین‌آلات، نقل و انتقال پول. در صورت وضع تحریم‌های بانکی و سوئیفت بسیاری از صنایعی که مواد اولیه وارداتی دارند، قادر به گشایش اعتبار اسنادی نبوده و مجبور به تسویه حساب نقدی خواهند شد. این امر طبیعتا نقدینگی شرکت‌ها را دستخوش تغییرات جدی خواهد کرد.  در حوزه صنعت خودرو سخت‌ترین شرایط را قطعه‌سازان تحمل خواهند کرد. حتی با فرض تخصیص ارز دولتی، پیش‌بینی می‌شود تیراژ، ظرفیت تولید و سودآوری این گروه کاهش یابد.  محدودیت در صادرات کالا، واردات کالاهای واسطه‌ای و مواد اولیه، واردات تکنولوژی و همچنین نقل و انتقالات بانکی مشکلات دیگری است که تحریم‌ها می‌تواند برای صنعت خودرو به‌وجود آورد و ادامه فرآیند تحقیق و توسعه در صنعت خودرو با مشکل روبه‌رو خواهد شد.  درصنعت پتروشیمی اگر تحریم‌ها نسبت به سال‌های پیشین شدیدتر نباشد، فروش آنها کمتر دچار مشکل خواهد شد، اما هزینه‌های حمل و نقل و مبادلات آنها افزایش می‌یابد. هرچند پس از تجربه‌های کسب شده از تحریم‌های سخت اوایل دهه ۹۰، پیش‌بینی می‌شود این شرکت‌ها تمهیداتی مبنی بر نحوه نقل و انتقال و فروش محصولات خود دیده باشند.  از دیگر مشکلات این صنعت می‌توان به محدودیت سرمایه‌گذاری‌های خارجی و ورود تکنولوژی‌های جدید اشاره کرد. اما پیش‌بینی می‌شود تحریم شرکت‌های پتروشیمی در دراز‌مدت تاثیر با اهمیتی در جریان قیمتی و روند سودآوری آنها نگذارد. هرچند در کوتاه‌مدت می‌تواند بهانه‌ای مهم برای اصلاح قیمتی مناسب باشد. بنابراین در صورت همراهی اروپا و آسیا با تحریم‌های آمریکا، بخش اعظمی از بازارهای هدف محصولات شیمیایی دچار محدودیت‌های جدی می‌شود. این موضوع تغییراتی در فروش محصولات این صنعت ایجاد می‌کند. هر چند ایران به دلیل سطح بالای تولید محصولات پتروشیمی، تولید متنوع و قیمت پایین توانایی آن را دارد که بازارهای مهمی را در نقاط مختلف دنیا از آن خود کند.  در صنعت فلزات اساسی و فولاد پس از رکوردشکنی‌های این صنعت در افزایش ظرفیت تولید و صادرات، تحریم‌های ایالات متحده می‌تواند به‌عنوان عامل بازدارنده برای ادامه روند رو به جلوی این صنعت و دستیابی به چشم‌انداز‌های ترسیم شده تلقی شود. هرچند می‌توان امیدوار بود که در صورت خروج اتحادیه اروپا از برجام، چین بتواند در زمینه سرمایه‌گذاری جایگزین آنها شود. در این میان یکی از جدی‌ترین مشکلات پیش روی این صنعت، سرمایه‌گذاری یا فروش تجهیزات و تکنولوژی ازسوی شرکت‌های خارجی است که رسما اعلام کرده‌اند نمی‌توانند در ایران بمانند. به‌عنوان مثال در حوزه تجهیزات فولادی چند شرکت بزرگ فولادی و تعدادی از شرکت‌های متوسط که همزمان در آمریکا نیز حضور دارند و سهم از بازار زیادی در این کشور دارند، اعلام کرده‌اند در این شرایط بازار آمریکا را به بازار ایران ترجیح می‌دهند.

بخش معدن و صنایع معدنی به لحاظ مواد اولیه، گاز و نیروی انسانی مبتنی بر توان داخلی است. حتی بخشی از تکنولوژی و ماشین‌آلات این حوزه به‌صورت داخلی تامین و قسمتی از آن از بازارهای خارج تامین می‌شود. در پایان می‌توان ابراز امیدواری کرد با سیاست‌گذاری‌های درست و هوشمندانه و با توجه به تجربه‌های موجود، می‌توان به سلامت تحریم‌های یکجانبه و ظالمانه را پشت سر گذاشت و روزهای کم‌تلاطمی برای بازار سرمایه رقم خواهد خورد.