خدمت اختیاری و حرفه‌ای
به‌عنوان یک مثال ساده در حال‌حاضر تنها ۳۲ کشور در جهان همچنان دارای خدمت وظیفه اجباری بیش از ۱۸ ماه هستند و سایر کشورها در سال‌های گذشته اقدام به لغو٬ کاهش به کمتر از یک سال یا اختیاری کردن خدمت سربازی کرده‌اند. یکی از دلایل مهمی که این گذار در کشورهای جهان رخ داده است، تغییر محوریت قوای نظامی از نیروی انسانی به فناوری بوده است. روندهای جهانی نیز نشان می‌دهد که بعد از جنگ‌جهانی دوم به‌جز در مقاطع جنگ، تعداد نیروهای نظامی رو به کاهش بوده است. به‌عبارت دیگر نظامی‌گری از یک حرفه عمومی به یک حرفه تخصصی تغییرشکل پیدا کرده و قوای نظامی کشورها هم به همین تناسب تخصصی شده‌اند.
علاوه بر قوای نظامی نوع نگاه به نیروی انسانی در سایر صنایع نیز تغییر کرده و عمق تخصص در آنها افزایش پیدا کرده است. در این بین دوره سربازی با توجه به آنکه در یکی از حساس‌ترین و کلیدی‌ترین دوره‌های زندگی افراد صورت می‌پذیرد، نقش مهمی دارد. در حال‌حاضر نیروی انسانی کارآزموده در کنار سرمایه مهم‌ترین ارکان اشتغال هستند. به‌صورت طبیعی افراد بعد از دوران تحصیل خود، چه تحصیلات دبیرستان و چه تحصیلات دانشگاهی، از بیشترین آمادگی برای ورود به عرصه اشتغال و یادگیری حرفه موردعلاقه خود برخوردارند و در صورت جذب به بازار کار این ظرفیت را دارند تا طی دو سال مهارت‌های پایه‌ای موردنیاز حرفه خود را کسب کرده و در مسیر رشد آینده تخصصی خود قرار گیرند. در حالیکه گذران این دو سال در دوره سربازی نه‌تنها باعث رشد توانمندی‌های فرد نمی‌شود، بلکه باعث فراموشی آموخته‌های پیش از دوران سربازی نیز می‌شود. اضافه کنید که پس از این دوره دو ساله افراد عمدتا با چالش‌های روحی ناشی از دوری از خانواده، عدم استقلال مالی، عدم امکان تشکیل خانواده و از دست رفتن مهارت‌های فردی مواجه می‌شوند.
در این شرایط می‌توان گفت خدمت سربازی باعث تضعیف کارآزمودگی و مهارت نیروهای انسانی می‌شود. به این ترتیب بسیاری از سربازان پس از اتمام دوره سربازی با مشکل بیکاری مواجه می‌شوند. این در حالی است که مساله اشتغال یکی از مهم‌ترین مسائل روز کشور بوده و سالانه نزدیک به یک میلیون نفر متقاضی به بازار کار افزوده می‌شوند، در صورتی که نزدیک به نیمی از آنها افرادی هستند که عمدتا تحصیلات دانشگاهی داشته و حاضر به پذیرفتن هرگونه شغلی نیستند. لذا این دسته از افراد به دلیل مشکلات مهارتی امکان ورود سریع به بازار کار را ندارند. به این موضوع اضافه کنیم که بند دوم سیاست‌های کلی اشتغال ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری در ۲۸/ ۴/ ۱۳۹۰ بر آموزش نیروی انسانی متخصص و ماهر و کارآمد متناسب با نیازهای بازار کار (فعلی و آتی) و ارتقای توان کارآفرینی با مسوولیت نظام آموزشی کشور و توام کردن آموزش و مهارت و جلب همکاری بنگاه‌های اقتصادی جهت استفاده از ظرفیت آنها تاکید می‌کند.
علاوه بر این و از سوی دیگر به‌کارگیری نیروهای سرباز وظیفه که نیروهایی ارزان‌قیمت برای قوای نظامی محسوب می‌شوند، موجب می‌شود قوای نظامی انگیزه کافی برای افزایش بهره‌وری در سازوکار خود نداشته باشند. به این ترتیب اشتغال در نیروهای نظامی که باید به سمت یک فعالیت تخصصی و حرفه‌ای حرکت کند، همچنان به حالت سنتی خود ادامه می‌دهد.لذا می‌توان گفت از این منظر سربازی ممکن است مانعی برای بهبود وضعیت اشتغال در کشور باشد که باید با به‌کارگیری الگوهای متناسب با وضعیت موجود سعی در اصلاح آن کرد.معضلات ناشی از اشتغال باعث تشدید یکی دیگر از معضلات اجتماعی حاضر می‌شود که بنا بر پیش‌بینی‌های مرکز آمار می‌تواند منجر به یک بحران اجتماعی شود. بنابر آمار منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران میانگین سن ازدواج در ایران طی سال‌های اخیر روندی صعودی داشته و در سال ۱۳۹۵ این میانگین برای مردان نزدیک به ۲۸ سال بوده است. همان‌طور که اشاره شد، سربازی به‌صورت مستقیم عامل این افزایش نبوده است؛ اما اثر توامان سربازی و تحصیلات دانشگاهی بر اشتغال باعث می‌شود ازدواج پسران و در نتیجه ازدواج دختران با تاخیر چند ساله اتفاق بیفتد. این تاخیر مشکلاتی از قبیل کاهش نرخ باروری، افزایش آمار طلاق و... را به دنبال داشته است. این معضل زمانی جدی‌تر می‌شود که بنابر پیش‌بینی مرکز آمار، درصورت عدم تغییر در وضع موجود نرخ رشد جمعیت کشور تا سال ۱۴۳۰ به عدد صفر خواهد رسید و این موضوع زنگ هشداری برای مسوولان کشور است تا سیاست‌های صحیح برای حل آن اتخاذ کنند. در بندهای اول و دوم سیاست‌های کلی جمعیت ابلاغی مقام معظم رهبری در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۳ بر «ارتقای پویایی، بالندگی و جوانی جمعیت با افزایش نرخ باروری به بیش از سطح جانشینی» و نیز «رفع موانع ازدواج، تسهیل و ترویج تشکیل خانواده و افزایش فرزند، کاهش سن ازدواج و حمایت از زوج‌های جوان و توانمندسازی آنان در تامین هزینه‌های زندگی و تربیت نسل صالح و کارآمد» تاکید شده است.با این توصیف و با درنظر گرفتن تجربیات جهانی به‌نظر می‌رسد اگر خواهان تحقق سیاست‌های اشتغال و جمعیت در کشور هستیم، باید با اولویت بالا نسبت به رفع یکی از مهم‌ترین موانع این دو سیاست یعنی خدمت وظیفه عمومی اجباری اقدام و خدمت سربازی اجباری را به‌صورت خدمت سربازی اختیاری و حرفه‌ای تبدیل کرد.
ارسال نظر