طلاق هایی از جنس بازگرداندن مستمری

ایرنا : یکی از دوستان تعریف می کرد به دفترخانه رسمی ازدواج و طلاق برای ثبت طلاقم رفتم اما دیدم میان کسی که خطبه عقد را می خواند و یک خانم جر و بحث بالا گرفته و پشت سر هم خطبه خوان می گفت: 'خواهرم نمیشه، این کار گناهه.'

اما اصرار از خانم و انکار از خطبه خوان، در نهایت با صدای بلند گفت که «من می خواهم از شوهرم طلاق بگیرم اما توافقی؛ تا تک فرزندم که پسر هم هست به سربازی نرود، حتی حضانتش را هم می گیرم و به عنوان یک زن سرپرست خانوار می توانم فرزندم را از سربازی معاف کنم.»

این جملات را که شنیدم گفتم خدایا یعنی چه؟ چه اتفاقی برای مردم افتاده که هر کاری می کنند تا فرزندانشان در رفاه باشند اما زندگی خودشون رو به ورطه نابوی می برند، البته گفتم شاید این خانم می گوید توافقی است و بعدا می توانند به زندگی شان برگردند؛ با خود در فکر فرو رفته بودم که خانم بلند فریاد زد «حاج آقا شما ثبت طلاق منو انجام بده پولت رو بگیر!»

حاج آقا هم که این رو شنید با لحنی آرام، برای بار هزارم گفت خواهرم این موضوعی که شما می گویید بخدا گناهه و نمیشه آدم یک کارهایی رو انجام بده فقط بخاطر اینکه بچه اش در آرامش باشد.

خانم در جوابش گفت «حاج آقا بعد از ۲ سال از سربازی بچه ام دوباره با همسرم عقد می کنم.»

سرم داشت سوت می کشید چون من بخاطر مشکلات فراوانی که در زندگی داشتم آمده بودم طلاق بگیرم و این خانم برای رفاه فرزندش می خواهد زندگیش را نابود کند.

آقایی هم در این میان به خانم گفت اگر ۲ سال بعد از پایان سربازی فرزندت نتونستی دوباره به عقد شوهرت دربیایی چه می شود؟

خانم با عصبانیت گفت چرا نتونم ما به توافق رسیده ایم.

مرد دوباره گفت شاید در طول این دوسال همسرت زن دیگری را اختیار کرد یا بخاطر مشکلاتی که داشت دیگر تمایلی با ازدواج شما نداشت، این موضوع را می خواهید چکار کنید؟

همه جملاتی را که می شنیدم و همه حرف هایی که در این دفترخانه شنیدم، به نوعی ذهنم را درگیر کردند اما چه می توانستم بکنم.

خانم که همچنان اصرار بر ثبت طلاق داشت، به حاج آقا گفت من فردا برای ثبت طلاق به همراه همسرم می آیم چون ما با هم توافق کرده ایم.

زمانی که این خانم دفترخانه را ترک کرد با خودم گفت زندگی ما به حدی رسیده که دیگر تحمل همدیگر را به خاطر مشکلات زیاد نداریم و اینها شاید از سر سیری می خواهند طلاق بگیرند خدایا به دادمان برس در چه وضعیتی از زندگی قرار داریم!

پاهایم داشت سست می شد به طوری که هرکاری کردم نتوانستم آن روز در دفترخانه بمانم به همسرم گفتم بیا برویم روز دیگر می آییم چون شنیده بودم که وقتی یک زوج جون به لب می شوند طلاق می گیرند نه اینکه برای چنین موضوعاتی.

اما این تنها نمونه ای از موارد طلاق های عجیب و غریب است که این روزها در جامعه به وفور دیده می شود و نمونه دیگر آن را در سازمان تامین اجتماعی است که وقتی یک فرد مستمری بگیر تامین اجتماعی فوت می کند، همسرش تا زمانی که زنده است و دخترانش تا وقتی که مجرد یا مطلقه باشند می توانند از مستمری پدر استفاده کنند.

نمونه هایی از طلاق های صوری (توافقی) در تامین اجتماعی هم وجود دارد که وقتی پدر یک خانواده فوت می کند دخترش حتی وقتی که زندگی خوبی را دارد برای دریافت مستمری پدرش طلاق صوری می گیرد تا بتواند از این مستمری بهره مندشود.

در نمونه ای که یکی از کارکنان شعب تامین اجتماعی تعریف می کرد خانمی برای این موضوع به تامین اجتماعی می آید و می گوید من مطلقه هستم و می خواهم از مستمری پدرم بهره مند شوم، اما وقتی میان وی و یکی از مراجعان صحبت هایی رد و بدل می شود می فهمم که وی طلاق صوری گرفته تا از مستمری پدرش استفاده کند.

این گفت و گو به حدی برایم جالب بود که با کنجکاوی تمام به حرف هایشان گوش دادم، کسی که طلاق گرفته می گوید؛ من با همسرم یک حقوق بسیار ناچیز برای گذران زندگی مون داشتیم اما پدرم چون بازنشسته یکی از شرکت های متعلق به وزارت نفت بود از حقوق مستمری نسبتا مناسبی برخوردار بود به همین دلیل، طلاق گرفته ام تا بتوانم از حقوق پدرم استفاده کنم چون زنان مطلقه می توانند تا زمانی که زنده هستند از این حقوق استفاده کنند.

اینها تنها نمونه هایی از طلاق هایی در واقع صوری یا به نقل از وزارت کشور ( طلاق های به مصلحت) است که برای دریافت مستمری و یا استفاده از مزایای آن برای زنان سرپسرت خانوار جهت معاف کردن فرزندان زنان سرپرست از سربازی و حتی استفاده از طرح های حمایتی نهادهایی مانند کمیته امداد و سازمان بهزیستی است.

به همین منظور برای تشریح بیشتر این وضعیت با چند تن از کارشناسان از جمله عالیه شکربیگی جامعه شناس، الهیار ملکشاهی رئیس کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی و سیدمحمدعلی جنانی مدیرکل امور فنی مستمری های سازمان تامین اجتماعی گفت و گو شده است که در پی آمده است.

قانون از کجا آمده است؟

سیدمحمدعلی جنانی مدیرکل امور فنی مستمری های سازمان تامین اجتماعی درباره طلاق های صوری می گوید: براساس بند سه ماده 48 قانون حمایت از خانواده مصوب یکم اسفند سال 1391 مصوبه مجلس شورای اسلامی فرزندان مونث (دختر) مستمری بگیران به شرط نداشتن شوهر و شغل می توانند از مزایای مستمری بازنشستگان بهره مند شوند.

وی ادامه می دهد: در ارتباط با اجرای این قانون گاها گزارش هایی مبنی بر اینکه اقدام به طلاق صوری می شود و به منظور بهره گیری «من غیر حق» از قانون یادشده به دست ما می رسد که در این خصوص استعلامی که از دفتر مقام معظم رهبری داشتیم فرمودند سوء استفاده از مقررات جایز نیست و موجب ضمان است.

جنانی تاکید می کند: طلاق های صوری به عنوان یک مساله ای است که برای ما مشکل زیادی ایجاد کرده و می کند چون برای بهره برداری از این قانون، به یکسری روش های غیرقانونی روی می آورند و همین امر هزینه های زیادی بر سازمان تحمیل می کند.

وی اضافه می کند: این سازمان براساس قانون یادشده وظیفه دارد که به تمام دختران مطلقه فاقد شغل مستمری بگیران و بازنشستگان تا زمانی که زنده هستند، این تسهیلات (پرداخت حقوق پدر به دختر) را ارائه دهد اما نه اینکه دختران بخاطر بهره مندی از این حقوق به طلاق های صوری روی بیاورند تا علاوه بر پایان زندگی خودشان، هزینه هایی نیز برای تامین اجتماعی بتراشند.

او با بیان اینکه آماری از میزان طلاق هایی که به صورت صوری است، وجود ندارد، می‌گوید: نمی توان تشخیص داد که فردی (یک خانم) که برای دریافت مستمری پدرش به شعب ما مراجعه می کند از چه طلاقی استفاده کرده است، آیا طلاقش صوری است؟

مدیرکل امور فنی مستمری های سازمان تامین اجتماعی می گوید: بحث طلاق های صوری و حذف قانون موجود آن؛ مستلزم اصلاح قانون است و باید این قانون تعدیل شود چون برای ما ایجاد مشکل می کند.

جنانی ادامه می دهد: افزایش میزان طلاق های صوری با افزایش میزان پرداخت مستمری ها رابطه مستقیم دارد چون هرچه که تعداد افرادی که از طلاق های صوری استفاده کنند، بیشتر شود، میزان پرداخت مستمری ها نیز افزایش می یابد.

به گفته وی؛ در حال حاضر کمیته ای برای موضوع طلاق های صوری در سازمان تامین اجتماعی تشکیل شده است تا بتوانیم افرادی را که اقدام به طلاق صوری کرده اند شناسایی کنیم، البته در استان های مختلف این موضوع در حال بررسی است.

براساس آمارهای سازمان تامین اجتماعی، سالانه ٢٦ هزار فوت مستمری بگیران به ثبت می رسد.

عدم شفافیت قوانین و وجود رفتارهای چندگانه در مردم

عالیه شکربیگی به عنوان یک جامعه شناس در این باره می گوید: متاسفانه عملکرد کسانی که مسئول هستند و قوانینی که توسط مسئولان تدوین و تصویب می شود و در مرحله اجرا قرار می گیرد حالتی را در جامعه به وجود آمده است که مردم را وادار به چند چهرگی می کند.

او ادامه می دهد: به عنوان مثال برای یک دختر چه نیازی است که حقوق پدرش را بگیرد؟ این موضوع ناشی از فقر اقتصادی است که دختر مجبور می شود رفتار خلاف اخلاق را انجام دهد و جامعه نیز وادار به کارکردهای غیراخلاقی می شود و الان وضعیت جامعه ما اینگونه است.

او تاکید می کند: متاسفانه اکنون در جامعه ما اجرای قوانین و خود قوانین شفاف نیست و مردم ما نیز شفاف عمل نمی کنند در این شفاف عمل نکردن یک نکته مشترک وجود دارد؛ مشکل نگاه مادی گرایانه به مسایل است و نگاه ناشی از فقر اقتصادی هم است.

شکربیگی اضافه می کند: فقر اقتصادی مردم را مجبور می کند برای اینکه رفاه داشته باشند وادار به یک اخلاق هایی شوند که خلاف اخلاق است اگر بخواهیم این مساله را بررسی کنیم طبیعتا درست نیست ولی نیاز مالی و اقتصادی باعث شده که تن به این موضوع بزنند.

او معتقد است: دولت باید شفاف سازی در تصویب قوانین داشته باشد که این حق را برای فرزندانش تا آخرین لحظه حیات قائل باشند؛ من مخالف این چندچهرگی هستم.

این جامعه شناس می گوید: ممکن است طبق قوانین و عرف اجتماعی حق این را نداشته باشد که حقوق پدرش را داشته باشد ولی چه اتفاقی می افتد که دختر طلاق صوری بگیرد که این کار را انجام دهد پس باید به رفاه اجتماعی مردم فکر کنیم یعنی تامین معیشت اقتصادی و رفاه اجتماعی مردم را در دستور کار قرار دهند.

او بر این باور است که وقتی فقر از یک در وارد می شود ایمان از در دیگر وارد می شود، اظهار می کند: فقر ریشه بسیاری از نااخلاقی ها و رفتارهای نامطلوب اجتماعی است که در تعاملات بین فردی و اجتماعی تاثیر دارد.

شکربیگی تاکید می کند: چه اتفاقی افتاده که جامعه طلاق را چیز خوبی نمی داند، طلاق را صوری انجام می دهد و آسیب های اجتماعی به دنبال دارد و ممکن است دختر طلاق را انجام بدهد و دیگر نخواهد به زندگی خودش برگردد و یک جور سرخوردگی را به همراه دارد و در واقع زیربنای بسیاری از آسیب های اجتماعی آنها می شود پس وقتی این مساله را دقت کنیم می بینیم که قطعا می تواند آسیب های اجتماعی در زمینه فردی و اجتماعی به وجود آورد.

او ادامه می دهد: الان گونه ای از سبک زندگی در جامعه داریم که شیوه های نوین است زندگی همباشی یا ازدواج سفید است که اینها در همین هم بالینی قرار می گیرند و زن و مرد در کنار هم زندگی می کنند اینجور زندگی فرق می کند با آن چیزی که به صورت رسمی شکل می گیرد.

شکربیگی معتقد است: وقتی امری مانند طلاق واقع می شود یکسری شکاف ها ایجاد می کند و ممکن است اثرات بسیار منفی روی زندگی آنها داشته باشد و ممکن است شرایط خوبی در زندگی خودشان نداشته باشند و اینکه طلاق صوری می گیرند ممکن است طبق یک نقشه باشد این احتمال هم وجود دارد که دیگر برنگردد.

وی ادامه می دهد: درصدی از طلاق ها می تواند صوری باشد و اینکه درصد زیادی باشد نمی توانیم رقم مشخصی اعلام کنیم چون تحقیق انجام نداده ایم و این احتمال وجود دارد که بخشی از آن مربوط به طلاق صوری است و باید روی آن تحقیق انجام داد.

وی یک راهکار برای این موضوع ارائه می دهد و می گوید: ما نیازمند تغییرات و تحولات زیربنایی در اجتماع و جامعه هستیم هم از طرف مسئولان و سیاستگذاران و هم از طرف مردم، مردم ما عادت کردند به دلیل سیاست های غلط سیاستگذاران چند چهره باشند که این مساله خیلی بدی است و باید روی مساله چندچهرگی کار کرد.

طلاق های صوری جرم است

الهیار ملکشاهی رئیس کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی نیز در این باره به ایرنا می گوید: طلاق های صوری به صورت واقعی وجود دارد چون یک عده ای از این طلاق نامه صوری به دلایل مختلف سوءاستفاده می کنند.

وی می افزاید: نمونه هایی از این طلاق های صوری، برای استفاده از معافیت سربازی فرزندان است که متاسفانه این موضوع خیلی شایعه است؛ البته برای تحت پوشش قرار گرفتن نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد و بهزیستی نیز این ترفندها استفاده می شود.

ملکشاهی یکی دیگر از موارد طلاق های صوری را که آن را خیلی خطرناک تر دانست، اینگونه آن را مطرح می کند و می گوید: ممکن است یک زن مطلقه اقداماتی انجام دهند که نامشروع هم باشد ضمن اینکه شوهر دارد این طلاق نامه را داشته باشند که یک ازدواج دیگری داشته باشد.

او می‌گوید: اینها از نظر قانونی کلاهبرداری محسوب می شود تا از این طریق مالی را به دست بیاورند یا کسی را مقبول کند؛ البته شاید مقدمات جعل هم داشته باشند و حتی برای این موضوع طلاق نامه؛ مرتکب جعل شوند، از نظر قانونی همه اینها جرم است و براساس قانون مجازات هایی نیز دارند.

این نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی ادامه می دهد: کسانی که از این طلاق های صوری استفاده می کنند، هم محکومیت حبس دارند و هم جزای نقدی دارند و اشکال در این سند که به این شیوه استفاده می شود خود؛ استفاده جرم است.

وی تصریح کرد: البته ممکن است در سازمان تامین اجتماعی از این سواستفاده ها وجود داشته باشد که باید ضمن بررسی نسبت به شناسایی این افراد اقدام کرد؛ چون همه اینها جرم محسوب می شود.

شاید برای ما غیرقابل تصور باشد که یک فردی برای اینکه بتواند از نظر اقتصادی رندگی اش را تامین کند، تن به طلاق صوری بدهد و از آن طرف زندگی اش را از دست بدهد، شاید برای مدت کوتاهی باشد اما برخی برای همیشه دست از زندگیشان می کشند.

اینها دردهایی از جامعه است که برای همه قابل تحمل نیست ولی وجود دارد، به امید روزی که دیگر شاهد اینگونه آسیب ها در خانواده ها نباشیم.