نوسازی بافت‌های فرسوده

کارشناسان شهری عنوان می‌کنند در سال‌های گذشته، نبود نظارت بر ساخت، عدم اهتمام به ارائه الگوی مناسب تفکیک زمین، عدم توجه به توسعه‌های آتی شهر و نیازهای خدماتی محلات به لحاظ افزایش‌های احتمالی جمعیت و به‌ویژه الگوی فزاینده ورود خودرو به زندگی شهری، عدم توجه به مخاطرات طبیعی و غیر طبیعی که همیشه ممکن است نواحی مسکونی را به ویرانه تبدیل کند و نهایتا عدم توجه به برطرف کردن این مسائل در طول دوران شکل‌گیری شهر تا پیش از دهه ۵۰ شمسی، سبب شده تا مساله‌ای پیچیده به نام معضل بافت‌های فرسوده شهری گریبان امروز شهرهای بزرگ به‌ویژه تهران به‌عنوان نماد شهرنشینی معاصر ایران را بگیرد.

از این‌رو نوسازی بافت‌های فرسوده شهری یکی از اهداف مهم مدیران شهری و دولتی در چند سال اخیر به‌ویژه کلان‌شهرهای کشور بوده است؛ به گونه‌ای که در طرح جامع شهر تهران تاکید شده است به‌دلیل وضعیت خاص بافت فرسوده شهر تهران سالانه باید ۵ درصد از بافت فرسوده احیا و نوسازی شود. برای دستیابی به این هدف در چند سال اخیر طرح‌های مختلفی از سوی مدیران شهری با همکاری وزارت راه و شهرسازی اجرایی شد. به‌عنوان مثال سازمان نوسازی شهر تهران در گذشته‌ای نه‌چندان دور، در نقش کارفرما چند طرح ساختمانی با ظرفیتی نزدیک به ۵ هزار واحد مسکونی در چند منطقه جنوب شهر، در محله‌های فرسوده اجرا و احداث کرد. طرح «فروش متری مسکن» بزرگ‌ترین این طرح‌ها بود که در اواسط دهه۸۰ شکل گرفت. اما اجرایی شدن این طرح‌ها به‌دلیل اشکالاتی که در شیوه اجرای آنها وجود داشت نتوانست به‌طور کامل نوسازی بافت فرسوده را موجب شود. از دیدگاه برخی از کارشناسان شهری یکی از مهم‌ترین دلایلی که سبب شده برنامه‌های بازآفرینی، احیا و نوسازی بافت فرسوده شهری در سال‌های گذشته موفق نباشد، تهیه و اجرای آنها به صورت مستقل و فارغ از هماهنگی‌های لازم بین دستگاه‌های متولی است.

به طوری که اجرای این برنامه‌ها فارغ از ضرورت‌های موجود در نوسازی بافت فرسوده، بر اساس داشته‌ها و آورده‌های هریک از بخش‌های دولتی یا عمومی صورت گرفته است. از این‌رو پس از شکل‌گیری دولت دوازدهم و پوست‌اندازی مدیریت شهری و با توجه به تهدید شهرهای کشور به‌ویژه تهران از خطر زلزله، طرح مشترک دولت و شهرداری تهران برای «نوسازی بافت فرسوده»، تهیه شد. این طرح به دنبال تاکید رئیس‌جمهوری برای تدوین «نقشه راه» نفوذ موثر به هسته فرسوده شهرها تهیه شده که با توافق صورت‌گرفته، فاز اول آن با همکاری کم‌سابقه دولت و شهرداری پایتخت به اجرا درمی‌آید. مطابق جزئیات طرح «پیشگام»، ساخت ۵۵ هزار واحد مسکونی در بافت فرسوده تهران برای افق ۵ساله، هدف‌گذاری شده است؛ به‌طوری‌که با شروع فاز اول، امکان تکرار این ظرفیت برای هر سال وجود دارد. هفته گذشته نیز شکل جدید نوسازی و عرضه مسکن در بافت‌های فرسوده برای اولین‌بار در قالب احیای بخشی از قدیمی‌ترین محله تهران به‌صورت پایلوت آغاز شد. اقدامی که اگرچه روبه جلو و مثبت در مسیر نوسازی بافت فرسوده تلقی می‌شود اما به نظر می‌رسد نیاز به تصمیمات و اقدامات مکمل برای تکثیر و ادامه آن در سال‌های بعد دارد. در صفحه باشگاه اقتصاددانان امروز این موضوع مورد بررسی قرار گرفته است.