اقداماتی نظیر اعمال سیاست‌های مالیاتی مناسب، بهبود دسترسی و مشارکت نیروی کار، همچنین دسترسی به بازارهای آنلاین می‌تواند در جهت بهبود و کارآیی بازار خرده‌فروشی کشورها موثر باشد. گزارش تهیه شده از سوی معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران به بررسی اقدامات کشورهای مورد ارزیابی در این شاخص در توسعه خرده‌فروشی می‌پردازد.

در میان ۳۰ کشور مورد بررسی در شاخص توسعه خرده‌فروشی جهانی سال ۲۰۱۹، چین با دست یافتن به بالاترین امتیاز و بازپس‌گیری جایگاه اول از کشور هند، مجددا در رتبه نخست این شاخص و هند در جایگاه دوم قرار گرفته است و مالزی نیز بدون تغییر جایگاه نسبت به گزارش قبل در جایگاه سوم این شاخص قرار دارد. بیشترین بهبود در امتیاز کشورهای مورد بررسی که منجر به بیشترین بهبود در رتبه آنها شده به ترتیب متعلق به کشور غنا با صعود رتبه ۲۷ پله‌ای، برزیل با صعود رتبه ۱۳ پله‌ای و صربستان با صعود ۸ پله‌ای بوده است. بیشترین تضعیف در امتیاز که منجر به تضعیف جایگاه کشور شده نیز مربوط به ترکیه، تانزانیا و سریلانکا با کاهش ۱۸ پله‌ای، ۷ پله‌ای و ۶ پله‌ای در رتبه بوده است. همچنین در میان کشورهای مورد بررسی از حیث اندازه بازار خرده‌فروشی و میزان تقاضای آن در کشورها، چین با فروش حدود ۹/ ۳ هزار میلیارد دلاری و هند با فروش ۲/ ۱ هزار میلیارد دلاری در بخش خرده‌فروشی خود، بیشترین میزان فروش را در میان کشورهای دیگر به خود اختصاص داده اند. از میان کشورهای همسایه ایران نیز روسیه با بازار فروش ۴۹۷ میلیارد دلاری در زمینه خرده‌فروشی یک بازار بزرگ محسوب شده که در جایگاه سوم قرار دارد. ترکیه نیز با فروش داخلی ۲۰۸ میلیارد دلاری، ششمین کشور از حیث حجم بازار خرده‌فروشی داخلی است.

تحولات بازارهای مصرف جهانی

موسسه جهانی کرنی در آخرین گزارش خود در رابطه با شاخص توسعه خرده‌فروشی جهانی در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که واقعیت‌های ملی، منطقه‌ای و محلی- از اتصال اینترنت گرفته تا در دسترس بودن و هزینه نیروی کار-به توسعه خرده‌فروشی در سراسر جهان کمک می‌کنند. توسعه اقتصادی و سیاست‌های تجاری همچنان بزرگ‌ترین عوامل در شکل‌دهی رشد خرده‌فروشی جهانی در بازارهای مصرفی هستند. بی‌ثباتی ژئوپلیتیکی و افزایش قدرت رقابت محلی و منطقه‌ای در بازارهای نوظهور، خرده‌فروشان جهانی را وادار می‌کند تا به‌طور مداوم در مورد استراتژی‌های خود تجدیدنظر کنند.  

در بخشی دیگر از این گزارش عنوان شده است که خرده‌فروشان آنلاین در کشورهای مختلف، بازارها را به‌طور کاملا متفاوتی تغییر می‌دهند. مثال‌هایی نیز در این زمینه ذکر شده است. عربستان به عنوان بخشی از برنامه تحول ملی خود قصد دارد خدمات اینترنت پرسرعت را به صورت گسترده در کشور مستقر کند، این امر منجر به افزایش دسترسی به اینترنت ۴G شده و انتظار می‌رود با راه اندازی اینترنت ۴G در ژوئن سال ۲۰۱۹ بخش تجارت الکترونیکی خود را تقویت کند. در کلمبیا نیز فروشگاه‌های تخفیفی به عنوان بزرگ‌ترین گرایش جدید خرده‌فروشی گسترش یافته و انتظار می‌رود که با تشدید رقابت، مفاهیم دیگری هم ظهور کند. با این حال، قیمت همچنان مساله اصلی است و خریداران همواره در جست‌وجوی بهترین قیمت هستند. در واقع، ویژگی خاص کانال‌های تخفیفی در کلمبیا، ترکیبی از نزدیکی فیزیکی به محل زندگی مصرف‌کنندگان، پایین‌ترین قیمت و قدرت محصولات از حیث داشتن برچسب خصوصی است. طبق پیش‌بینی‌های انجام شده، خرده‌فروشی اینترنتی در کلمبیا در سال ۲۰۲۳ به ۵/ ۵۳ تریلیون پزوی کلمبیا خواهد  رسید، درحالی‌که انتظار می‌رود در سراسر مرزهای برزیل، که در آن‌ها نرخ شهرنشینی بالاست، تا سال ۲۰۲۳ سهم زنجیره‌های ملی در خرده‌فروشی آنلاین از ۵/ ۱۲ به ۷/ ۱۶ درصد افزایش یابد. خرده‌فروشی در بلغارستان در سال ۲۰۱۸ رشد ۱/ ۷ درصدی داشته و انتظار می‌رود بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ مصرف خواروبار خانگی این کشور سالانه حدود ۵ درصد رشد داشته باشد. علاوه بر این، این کشور یکی از پیشگامان اصلی اروپا برای خرده‌فروشی در زمینه مصالح ساختمانی از نوع آجر و ملاط است. در مصر هم فروشگاه‌های کوچک محله‌ای که کالاهای کم‌ارزش را برای مصرف‌کنندگان کم‌درآمد ارائه می‌کنند، هنوز بر بازار خرده‌فروشی پراکنده مصر حاکم هستند. براساس آنچه گفته شد، درحالی‌که فناوری، سرمایه‌گذاری بین‌المللی و اصلاح مقررات همچنان به ایجاد یک بازار جهانی متشکل از نوع جدیدی از مصرف‌کننده می‌پردازند، شرایط بازار محلی، ساختار مالیات، موانع تجاری، دسترسی به نیروی کار و تعداد دیگری از عوامل، نیل به این هدف را دشوار می‌کنند.

توصیه‌ها

در گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران، توصیه‌هایی برای ایران نیز ارائه شده است. در این بخش آمده است: بازار خرده‌فروشی در اکثر اقتصادهای در حال توسعه و نوظهور درحال توسعه و گسترش است؛ درحالی‌که ایران از این حیث فعالیتی نداشته یا ضعیف عمل کرده است. عدم‌توجه سیاست‌گذاران به اهمیت بازار خرده‌فروشی و عدم‌تلاش به جذب سرمایه‌گذاران مطرح جهانی در این حوزه، موجب شده تا از پتانسیل بالای این بازار در مقیاس‌های بزرگ مشابه سایر اقتصادهای نوظهور، استفاده بهینه نشود. توسعه ناکافی زیرساخت‌ها، عدم نهادسازی لازم، نوسان و نامشخص بودن چشم‌انداز متغیرهای کلیدی اقتصاد، رشد اقتصادی کم (در برخی سال‌ها رکود) و عدم رشد درآمد سرانه از دلایل عمده عدم توجه سرمایه‌گذاران خارجی به این بازار در ایران بوده که شرایط تحریم، به شدت این عدم تمایل دامن زده است. درحالی‌که توسعه بازار خرده‌فروشی به‌ویژه در شهرهای بزرگ از جمله تهران می‌تواند بخشی از نیازهای اشتغال کشور را تامین کند، گسترش زیرساخت‌های لازم و مطمئن برای تسهیل تجارت آنلاین و استفاده از روش‌های نوین مشابه آنچه در تجارب منتخب برخی از اقتصادها در این گزارش به آن اشاره شد، هم ضرورت دارد. استفاده از مدل‌های مشارکت بخش‌خصوصی-عمومی با رویکرد توسعه بخش‌خصوصی کشور، فرصت‌ها و پتانسیل‌های متعدد در این بازار را آشکار کرده و از منافع آن اقتصاد ملی و عموم مردم بهره خواهند برد.