«دنیای‌اقتصاد» بازارهای آتی، سلف و اختیار معامله را در بازار جهانی نفت بررسی کرد
سایه مشتقات مالی بر بازار نفت
گزارش‌های میدانی از بازار نفت و گاز حاکی از وجود نوسانات گسترده قیمتی تحت‌تاثیر تحولات ژئوپلتیک در سطح جامعه جهانی است. این در حالی است که کمتر از یک ماه دیگر تا فرارسیدن دسامبر باقی مانده است؛ ماهی که با آغاز آن، خریداران و فروشندگان فعال در صنعت نفت و گاز، به صورت سنتی نیازهای پیش روی خود را هم‌راستا با صعود یا نزول قیمت نفت، تامین میکنند. از سوی دیگر به طور معمول، موعد برگزاری نشست‌های دوره‌ای و شش‌ماهه اوپک در همین ماه است. سال‌هاست نفت خام به عنوان منبع اصلی انرژی برای جهانیان شناخته می‌شود. نفت از جمله کالاهایی است که به شکل فعال در بازار بین‌الملل معامله شده و قیمت آن بر قیمت بسیاری از فرآورده‌های نفتی از جمله بنزین و گاز تاثیر مستقیم دارد. نفت خام حتی بر فرآیند تعیین قیمت سهام، اوراق قرضه و ارز در سراسر جهان موثر است. تغییرات ناگهانی یا به‌اصطلاح شوک قیمتی نفت، از مجاری گوناگون به اقتصاد سایر بازارها منتقل می‌شود. به عنوان مثال، شوک قیمتی نفت در بخش خصوصی، منجر به افزایش هزینه تولید شده که در نتیجه محدودسازی آن را به‌همراه دارد.
ابزارهای مالی متداول در بازار نفت
با توجه به اهمیت بازار نفت و اثرات آن، برای پوشش ریسک نوسان نرخ تامین مالی این صنعت، از ابزارهای مالی بسیاری استفاده می‌شود که اصطلاحا از معاملات رایج مشتق می‌شوند. در اینجا جهت روشن شدن موضوع، بهتر است به‌اختصار به مفهوم اوراق و قرارداد سلف نفتی بپردازیم. قرارداد سلف به این معناست که خریدار تسویه کامل وجه را براساس قرارداد انجام داده و فروشنده متعهد به تحویل کالای موردنظر به خریدار در آینده براساس سررسیدی که در قرارداد قید شده است می‌شود. این اوراق تا پیش از سررسید نیز قابل معامله و داد‌وستد با فرد ثالث هستند.
اوراق سلف نفتی پیمان‌هایی هستند که شرکت‌های نفتی با پیش‌فروش نفت، به‌منظور تامین سرمایه در گردش خود و حتی جذب سرمایه، از آن بهره می‌برند. شرکت تولیدکننده با هدف ضمانت تعهد خود، حواله‌ای را صادر می کند که تضمین‌کننده واگذاری نفت به خریدار است. در این روش، امکان فروش پیش از سررسید تحویل وجود دارد و به موازات آن به خریدار حق اختیار فروش داده می‌شود. با فرض در اختیار داشتن اختیار فروش، بدیهی است چنانچه در موعد تحویل، قیمت نفت موضوع بحث ما از قیمت زمان خرید یا یک نرخ مورد توافق کمتر بوده (و خریدار ضررکرده باشد)، او اختیار دارد در زمان تحویل، نفت را به شرکت فروشنده بفروشد.
بررسی اختیار خرید و اختیار فروش
برخلاف معاملات آتی یا فیوچرز، داشتن حق اختیار به این معنی است که دارنده می‌تواند تصمیم بگیرد که از حق خود استفاده کند یا خیر. حق اختیار خرید و حق اختیار فروش توامان قابل‌استفاده هستند. اختیار خرید یا کال‌آپشن، حق و نه تعهدی است که براساس آن خریدار با در اختیار داشتن آن، می‌تواند قرارداد را اجرا کند و فروشنده متعهد به فروش کالا یا دارایی به قیمت توافق‌شده و در تاریخ سررسید قرارداد است. نکته قابل‌توجه اینکه حق خرید برای خریدار محفوظ است ولی اجباری در خرید نیست و صاحب حق اختیار خرید، زمانی به خرید دارایی تصمیم می‌گیرد که قیمت دارایی تا زمان سررسید یا پیش از آن، از قیمت خرید مندرج در قرارداد بالاتر باشد. در این صورت است که خریدار از سود حق اختیار خرید منتفع خواهد شد. در مقابل، حق اختیار فروش یا پوت‌آپشن حقی است که از جانب شرکت تولیدکننده نفت همراه با معامله سلف به خریدار ارائه می‌شود.
براساس این حق، فروشنده اختیار بازخرید میزان مشخصی نفت را در تاریخ سررسید به خریدار واگذار میکند. هنگامی که سررسید اختیار خرید یا فروش فرا‌می‌رسد، قرارداد قابل‌معامله می‌شود که در صورت استفاده خریدار از اختیار، لازم است مابقی رقم قرارداد تسویه و کالا یا اوراق مبتنی بر آن تحویل خریدار شود. لازم به ذکر است اوراق مبتنی بر کالا، حکم قبض انبار را داشته که هر دو دارای سررسید هستند. حقیقت بازار حاکی از آن است که همواره ممکن است شاهد نوسانات هیجانی قیمت نفت در بازار جهانی بسته به نرخ ارز مورد معامله و فشارهای تورمی در برخی کشورها باشیم. در این مواقع عرضه اوراق سلف نفتی نه‌تنها می‌تواند موجب پوشش بخشی از کسری منابع مالی شود، بلکه به رونق بازار سرمایه و مهار نقدینگی نیز کمک خواهد کرد.
بازار مشتقه نفت خام
در بازار انرژی، نفت خام از کالاهای مناسب برای خرید و فروش در بازارهای مشتقه به حساب می‌آید. قیمت نفت هم‌راستا با اخبار مرتبط با قیمت‌گذاری نوسان میکند. اخبار تلاطم بازار می‌تواند فرصت معاملاتی طلایی را هر چند در بازه زمانی محدود، فراهم کند. به‌کارگیری ابزارهای مشتقه شناسایی محدوده‌های قیمتی، فرصت‌های عالی برای خرید در سطح پایین بازار و فروش در اوج را تضمین خواهد کرد.
در‌عین‌حال، خواه تمرکز بر معاملات آتی روزانه باشد، خواه بلندمدت، کوچک‌ترین تصمیم و حرکت اشتباه می‌تواند ضرر و زیان غیر‌قابل‌بازگشتی را به همراه داشته باشد. اوراق اختیار معامله در میان فعالان بازار یکی از مهم ترین اوراق مشتقه به شمار می‌آید؛ چرا که برخلاف ابزارهایی چون قراردادهای آتی، با تکیه بر خاصیت دوگانه خود یعنی ترکیب اختیار از یک سو و تعهد از سوی دیگر، طیف گسترده‌تری از خریداران را مجذوب خود میکنند. در شرایط کنونی و درست در زمانی که به نظر می‌رسد تحلیلگران و کشورهای عضو اوپک با پیش‌بینی سیر صعودی تقاضای جهانی، به بهبود پایدار قیمت نفت نسبت به پایین‌ترین رقم سال جاری دل بسته‌اند، بازارهای مشتقه خود را برای سناریوی جدید یعنی سیر نوسانی قیمت نفت آماده میکنند.
سایه‌روشن بازار نفت ایران
در ایران عدم‌اطمینان از قیمت نفت، تاثیر قابل‌توجهی بر متغیرهای عمده اقتصادی داشته و مشتقات مالی ابزار بسیار مناسبی در جهت کاهش ریسک این بازار محسوب می‌شوند، تا جایی که می‌توانند ریسک نوسانات قیمت نفت را تا حد زیادی کاهش دهند. همچنین، تاخت کردن قراردادهای مشتقه مالی با قراردادهای بلندمدت‌تر که در ادبیات بازار به «آربیتراژ» موسوم است، نه‌تنها ریسک نوسانات قیمت نفت خام را کاهش می‌دهد، بلکه باعث ثبات بیشتر در عایدی نفتی می‌شود. بنابراین کارشناسان به منظور تضمین درآمدهای نفتی، به‌کارگیری قراردادهای بلندمدت آتی را توصیه میکنند. انعقاد قراردادهای اختیار معامله در فروش نفت، همچنین می‌تواند علاوه بر مدیریت ریسک قیمت این کالای استراتژیک، درآمدهای بیشتری را نصیب کشور تولیدکننده کند. از آنجایی که قراردادهای بلندمدت از حاشیه امن بیشتری برخوردارند، تاخت کردن یا آربیتراژ قراردادهای کوتاه‌مدت به قراردادهای بلندمدت نیز می‌تواند به‌صرفه باشد.
واکنش بازار به کاهش تولید اوپک‌پلاس
تصمیم اخیر سازمان کشورهای صادرکننده نفت و هم‌پیمانانش مبنی بر کاهش تولید روزانه نفت به میزان دو‌میلیون بشکه، موجی از کنش‌ها را در بازار اختیار یا آپشن به راه انداخت. اکثریت قریب به اتفاق سرمایه‌گذاران آمریکایی به عنوان مثال، موضع نزولی را انتخاب کردند. قیمت‌های آتی نفت از زمان تصمیم اوپک‌پلاس تاکنون افزایش بیش از ۹درصد را تجربه کرده و به بالاترین میزان خود در طول ۷ هفته گذشته رسیده است. به گزارش دیلی‌تلگراف، نوسانات قیمت نفت در بازار، سیر صعودی دارد که به نوبه خود سیگنالی قوی از تمایل خریداران به خطرپذیری بیشتر در تعیین قیمت معاملات «اختیار خرید» به حساب می‌آید. شایان ذکر است نوسانات بازار مرتبط با قراردادهای مشتقه با سررسید دسامبر، در معاملات اختیار خرید با حجم پایین موسوم به «اسپات»، به اوج خود در طول پنج ماه اخیر رسیده است. دبیرکل اوپک در جریان یک نشست خبری گفت سازمان متبوعش افزایش تقاضا برای نفت را پیش‌بینی کرده که احتمال ریزش آتی قیمت‌ها را کم‌رنگ میکند. با توجه به اینکه راهبرد اوپک بر حمایت مستمر از سهم بازار استوار است، او باور دارد سال آینده سال توازن و تعادل بیشتر بازار انرژی در حوزه نفت و گاز خواهد بود.
بازار نفت آمریکا
از بازار آپشن‌های نفت ایالات متحده خبر می‌رسد جهت بازار به سمت خرید اختیارهای فروش منحرف شده است. با‌این‌حال، داده‌های گروه بورس بازرگانی و کالای شیکاگو موسوم به «سی‌ام‌ای گروپ»، بیانگر این است که تنها در یک هفته گذشته، حجم معاملات آتی نفت خام آمریکا در کنار درخواست‌های تحویل در نوامبر و تا پیش از تاریخ نشست اوپک‌پلاس، بیش از ۴۰درصد افزایش را تجربه کرده است. این گروه همچنین اعلام کرد حجم قراردادها برای خرید آتی نفت خام آمریکا در نوامبر، روند صعودی داشته است. باب یاوگر، مدیر معاملات آتی انرژی در نیویورک، گفت: «در حقیقت امر، انحراف قراردادها پس از تصمیم اوپک‌پلاس، به نفع شرکت‌های تولیدکننده تمام خواهد شد.»
