«دنیای اقتصاد» در گفت وگو با نرسی قربان کارشناس حوزه انرژی بررسی می کند
چالش ناترازی گازی
بر اساس برخی گزارش‌های منتشرشده در خبرگزاری‌ها طبق آمار در چهار ماه سرد سال ۱۴۰۰، بین ۶۰ تا۷۰ درصد از تولید گاز کشور در بخش خانگی و تجاری مصرف می‌شود. تشدید مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری موجب شده است که صنایع عمده مانند سیمان و فولاد، پتروشیمی‌ها و نیروگاه‌ها با کمبود سوخت مواجه شوند و این موضوع عدم‌النفع بیش از ۲۰ میلیارد دلاری برای کشور در پی داشته است. یکی از راهکارهای اصلی برای کنترل مصرف در بخش خانگی و تجاری، اجرای پروژه‌های «بهینه‌سازی مصرف گاز» است که این پروژه‌ها ذیل ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید تدوین‌شده‌اند. به‌طورکلی دو پروژه مهم با عنوان ۱- طرح افزایش کار آیی موتورخانه‌ها ۲- طرح جایگزینی بخاری‌های فرسوده، جزو مهم‌ترین پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری هستند که اجرای آن‌ها موجب کاهش فراوان هدر رفت گاز می‌شود. این طرح چندان جدی گرفته نشد ولی روند قانون‌گذاری در کشور بدون بررسی چالش و چرایی‌های عدم اجرای قانون قبلی به یک ایده تازه‌تر روی آورد و آن جایگزینی یک‌میلیون بخاری فرسوده با بخاری‌های هوشمند بود.
طرح اولیه «جایگزینی و اسقاط یک‌میلیون دستگاه بخاری مرسوم با بخاری‌های گازسوز دود کش‌دار راندمان بالای هوشمند» ابتدا در سال ۹۶ در شورای اقتصاد تصویب شد. طبق طرح اولیه، سقف بازپرداخت در طول دوره اجرای طرح (۱۴۰۲-۱۳۹۶)، ۲۰۴ میلیون دلار در نظر گرفته‌شده بود. میزان صرفه‌جویی گاز طبیعی نیز ۳.۱ میلیارد مترمکعب برآورد شده بود؛ اما این طرح نیز همانند طرح موتورخانه‌ها چندین بار دستخوش تغییراتی شد. سه سال بعد از نخستین مصوبه شورای اقتصاد، این نهاد در تیرماه سال ۹۹ مصوبه دیگری درباره طرح جایگزینی یک‌میلیون بخاری صادر کرد که تنها تفاوت آن با مصوبه قبلی تغییر در زمان‌بندی اجرای پروژه بود. اما طرح فقط پیشرفت ۱.۱ درصدی داشت اما باز بدون بررسی آسیب‌ها و چرایی عدم اجرای طرح قبلی باز به عدد اجرا افزودند.
دوباره، شورای اقتصاد مجددا دی‌ماه ۱۳۹۹ مصوبه جدیدی دراین‌باره تصویب کرد که طبق آن تامین و جایگزینی ۵.۸ میلیون دستگاه بخاری گازسوز هرمتیک هوشمند باراندمان بالا با رده انرژی A در دستور کار قرارداد. ولی باز هم طرح‌های قبلی اجرا نشده باقی ماند.این در حالی است که تنها راهکار وزارت نفت برای کاهش مصرف جریمه کردن مشتریان پرمصرف گاز بوده و هیچ تلاش وافری در جهت بهینه‌سازی موتورخانه‌ها، بهینه‌سازی مصرف صنایع و همین‌طور مصرف خانگی به انجام نرسانده است. این در حالی است که هم‌اکنون بر اساس آمار ما ۲۰ میلیون بخاری پرمصرف در کشور داریم که غیر از خطرات آتش‌سوزی سه برابر بخاری‌های هوشمند مدرن گاز مصرف می‌کنند. چیزی بالغ‌بر ۱۸۰ میلیون مترمکعب. کمبود گاز را که وزیر در زمستان اعلام کرده بود.درواقع فقط با مدیریت و نوسازی بخاری‌های فرسوده با بخاری‌های هوشمند مدرن می‌توانیم مساله کسری گاز را در زمستان حل کنیم و نیازی به قطع گاز صنایع و پتروشیمی‌ها نباشد. در زمستان ۱۴۰۰ نیاز به پتروشیمی‌ها به گاز ۷۸ میلیون مترمکعب بود که در اوج مصرف با کمبود ۱۹ میلیون مترمکعبی مواجه شدند که کاهش ۲۵ تا ۳۰ درصدی را نشان می‌داد. بنا به گزارش دنیای اقتصاد قطعی گاز پتروشیمی‌ها در زمستان ۱۴۰۰ یک میلیارد دلار کاهش درامد ارزش برای کشور به همراه داشت که با احتساب قیمت ارز آن روز، ۲۷ هزار میلیارد تومان ضرر برای کشور است که متوجه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی هم می‌شود. همچنین یک نماینده مجلس از ضرر ۷۰۰ میلیون دلاری صنایع از قطع گاز زمستان خبر داد. اما ماجرا از جایی جدی شد که در روزهای گذشته، در مجلس بحثی درباره ناترازی گاز صورت گرفت، جواد اوجی، وزیر نفت پس از قرائت این گزارش در مجلس گفته، بیش از ۷۰ درصد انرژی کشور با گاز تامین می‌شود؛ شدت مصرف انرژی در ایران بیش از میانگین جهانی است. او بیان کرده که در فصل سرد سال حدود ۲۴۰ میلیون مترمکعب ناترازی گازداریم و به حدود ۸۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در بالادست و پایین‌دست نیاز است که اگر این رقم محقق شود ظرف ۳ تا ۴ سال آینده ناترازی نخواهیم داشت. رئیس مجلس خطاب به وزیر نفت گفت: همه ما می‌دانیم سالانه انرژی‌های زیادی را هدر می‌دهیم. ما حاضریم دست به سوی همه دراز کنیم و پول دهیم، اما نمی‌خواهیم روند گذشته را اصلاح کنیم. دراین‌بین دوباره بحث تکراری استفاده و گسترش انرژی‌های تجدید پذیر باز شد. در ادامه با نرسی قربان، کارشناس حوزه نفت و گاز و عضو انجمن اقتصاد انرژی ایران گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانیم:
بحران گاز که در مجلس از سوی رئیس مجلس مطرح شد تا چه حد واقعی و جدی است؟
این‌طور که آقای اوجی، وزیر نفت گفته‌اند دچار ناترازی هستیم و به نظر من حرف ایشان درست است که می‌گوید اگر سرمایه‌گذاری در حوزه توسعه منابع گازی صورت نگیرد با مشکلات در تامین گاز مواجه خواهیم شد. در سال‌های آینده نیز برای سرمایه‌گذاری و توسعه با شرایط سختی مواجهیم، اگر دولت بتواند مصرف گاز را بهینه کند شاید بتواند از این بحران عبور کند اما سال دیگر چه؟ سرمایه‌گذاری که یک روز و دو روز نیست یک پروسه طولانی است.
آیا دولت می‌تواند بهینه‌سازی را در ابعاد کلان اجرا کند؟
مقداری از مشکلات فعلی ساختاری است، برخی لوله‌ها قدیمی است یا بخاری‌ها و گاز شهری که دچار مشکل است. بهینه‌سازی این چیزهاست اما اینکه دولت چقدر بتواند انجام دهد مشخص نیست و هیچ‌کس هم نمی‌توان پیش‌بینی کند که دولت چقدر می‌تواند بهینه‌سازی کند مردم هم باید همراهی کنند و درجه حرارت خانه‌ها را مدیریت کنند تا از این فصل بگذریم.
انرژی‌های تجدید پذیر تا چه حد می‌تواند آینده تامین انرژی ایران را در بربگیرد و به نظر شما برای عبور از بحران فعلی آیا باید در حوزه انرژی‌های تجدید پذیر بخصوص در استان‌های مرکزی مانند اصفهان که پتانسیل این کار رادارند نیز سرمایه‌گذاری صورت بگیرد؟
انرژی‌های خورشیدی و تجدید پذیر برای برق بیشتر به کار می‌روند الان در نیروگاه‌ها نفت و دیزل و نفت کوره مصرف می‌شود نتیجتاً انرژی تجدید پذیر کارکرد خاصی ندارد. انرژی‌های تجدید پذیر درصورتی‌که قیمت آن صرف کند که مردم پنل خورشیدی تهیه کنند کاملا درست است یا در مواردی مثل بیمارستان‌ها که عده‌ای سرمایه‌گذار دارند اما با وضعیت فعلی به‌صرفه نیست و مردم ازنظر اقتصادی فعلا به آن سمت نمی‌روند.
آیا ممکن است در صورت گسترش بحران تامین گاز، صادرات گازی به کشورهای منطقه متوقف شود؟
این مساله به قراردادهایی بستگی دارد که دولت با کشورهای همسایه بسته است اگر در قراردادها اجازه دهند که قطع شود و جریمه سنگین نداشته باشد می‌توان گاز صادراتی را قطع کرد یا میزان آن را کاهش داد اما اگر قرارداد جدی باشد گمان نکنم بتوان آن را قطع کرد.
استان‌های صنعت محور که از گاز به‌عنوان یک عامل حیاتی برای تولید استفاده می‌کنند دراین‌بین دچار چه چالش‌هایی خواهند شد؟
استان‌های جنوبی که نزدیک منابع اصلی هستند مشکل کمتری خواهند داشت اما استان‌هایی که دورتر هستند و از گاز صنعتی استفاده می‌کنند و صنایع بیشتری در آن وجود دارد دچار مشکل خواهند شد.
