اجتماعیون عامّیون

فرقه «اجتماعیون عامّه»، که در شهرهای گوناگون از جمله تبریز و رشت شعبه داشت، بر «مساوات» به‌عنوان اصل مشروطه تاکید می‌کرد. در اعلامیه‌ای که این گروه در جواب اعلانی که علیه ارمنیان و کلیمیان بر دیوار کوچه‌های رشت چسبانیده بودند، آمده است: ارامنه و یهود و ... در مذهب، با ما مغایرت دارند، اما در حدود ملتی و حقوق وطنی تحت حمایت قانون خواهند بود. امروز اشخاص کامل آنها هستند که برادران وطنی را در اتحاد و اتفاق باطنی دعوت می‌کنند و به قوّه همان اتفاق و اتحاد، قانون را به‌دست خواهند آورد. در مرام‌نامه «جمعیت مجاهدین» نیز آمده است: دفاع از شرف ملت و محافظت وطن از طریق مجلس ملی و مشروطیت و بسط عدالت و اجرای مساوات ممکن خواهد بود.

در کتاب اصول دموکراسی به قلم یک نفر دموکرات (۱۳۲۸ هـ.ق) نیز که لایحه‌ای است در دفاع از فرقه «دموکرات» ایران، بر تساوی همه افراد ملت در مقابل قانون بدون فرق نژاد، مذهب و ملیت به‌عنوان یکی از اصول عدالت تاکید شده است. نویسنده اساس مسلک دموکرات را موافق با روح مساوات اسلامی می‌داند. مساوات حقوقی و اجتماعی در آثار رسول‌زاده از بنیان‌گذاران فرقه «دموکرات» به چشم می‌خورد. رسول‌زاده بنیان اصلی دموکراسی را آزادی و مساوات و حاکمیت ملی می‌داند و می‌نویسد: از نظر حقوق، جملگی اتباع حق مساوی دارند. پس طرفداران حقوق طبیعی در آن معنا فرورفته‌اند و اندیشه مساوی بودن آدمیان را در طبیعت اعلام کرده‌اند.