کوی‌های مسکونی کوتاه مرتبه تهران در دوره پهلوی دوم
آپارتمان‌های کوی کن، ابتدای دهه 40 ش
روش زندگی این طبقه متوسط جدید به‌دلیل روند آموزش، حرفه و ارتزاق به‌شدت متاثر از دولت بود و تمایل دولت به نوگرایی در امر سکونت می‌توانست این طبقه را به‌عنوان یک قشر مخاطب معماری به‌سوی تجربه شیوه جدید زیست سوق دهد و البته چنین نیز شد و همین طبقه یکی از قشرهای اصلی پذیرای سکونت در کوی‌های مسکونی جدید شد. از سوی دیگر دولت با پذیرش نقش سازمان‌دهنده امور و مشکلات، برای حل معضل کمبود مسکن در تهران و رفع شرایط نامناسب سکونت فقرا، به بخش تولید مسکن وارد شد. دولت به‌دنبال راه حلی بود که به‌دلیل اینکه بحران مسکن و گرانی گسترده بود، سریع باشد، به علت آنکه مخاطبان آن قشر عمدتا متوسط و ضعیف بودند، ارزان تمام‌شود و چون حجم کار گسترده بود، پیچیدگی کمتری داشته و آسان باشد. کوی‌های مسکونی جدید بر مبنای معماری نو چنین ویژگی‌هایی داشتند و دولت آنها را با تسهیلات بلندمدت در اختیار متقاضیان قرار می‌داد.
بانک ساختمانی در روند پیدایش کوی‌های مسکونی نوین بیشترین سهم را داشت. این نهاد در سال ۱۳۳۱ ش. برای اسکان مهاجران تازه‌وارد به شهرها و حل مشکل مسکن اقشار کم‌درآمد با سرمایه وزارت کشاورزی و شرکت بیمه ایران تاسیس شد. «زمین‌های موات اطراف تهران در اختیار بانک قرار گرفت تا از طریق تقسیم زمین‌ها، تامین مصالح، ساخت خانه و فروش آنها در اقساط بلندمدت به خانواده‌های کم‌درآمد مشکل مسکن را حل کند. اولین فعالیت بانک ساختمانی احداث شهرک‌های جدید با اصول فنی روز بود که به ساخت شهرک‌های نازی‌آباد و نارمک انجامید.» (سهیلا بسکی،۱۳۷۶،۶) بانک ساختمانی بعدها متحول شد و در ادغام با نهادهای دیگر صورت سازمان مسکن و سپس وزارت آبادانی و مسکن به خود گرفت. با توجه به سیر مطرح شده می‌توان گفت:
• اراده دولتی نقش مهمی در ساخت کوی‌ها داشته است.
• ساخت کوی‌ها بر مبنای اصول معماری و شهرسازی جدید مدنظر بوده است.
• به‌دلیل اهمیت تامین مالی، بیشتر کوی‌ها توسط نهادهای بانکی ساخته شدند.
• نهادهای سازنده مستقل و متنوع بودند که این مساله بر تنوع تجربیات کوی‌ها اثرگذار بود.
طراحان کوی‌ها
در روند طراحی و ساخت این کوی‌ها، مهندسان خارجی، ایرانی و استادکاران معماری قدیم ایران -که اکنون به خدمت معماری نو درآمده بودند- حضور داشتند. از آنجا که بخش بزرگی از این کوی‌ها توسط بانک‌ها ساخته شدند، این بانک‌ها اقدام به ایجاد دوایری در سازمان خود و به خدمتگیری مهندسان معمار کردند. به‌عنوان مثال دفتر فنی بانک ساختمانی -که تهیه طرح‌های معماری آن را بر عهده داشت- از چندین مهندس ایرانی و خارجی تشکیل شده بود. طرح‌های اولیه کوی‌های نارمک و نازی‌آباد به‌عنوان اولین تجربیات خانه‌سازی بانک ساختمانی زیرنظر دو معمار به نام‌های گورگن و بازیل در این دفتر تهیه شد. در کنار این دو، معمارانی مانند مهندس فروغی و صادق نیز حضور داشتند. در مورد دیگر در سال ۱۳۳۶ش. بانک ساختمانی دو نفر از مهندسان خود را برای گذراندن دوره ۶ ماهه کارآموزی در کارخانه خانه‌های پیش ساخته به اروپا فرستاد. این افراد پس از بازگشت کارخانه تولید قطعات پیش‌ساخته را در شمال نارمک مستقر کرده، اقدام به ساخت خانه‌های پیش‌ساخته کردند. کوی کالاد و بخش‌هایی از کوی کن به این روش ساخته شدند.
واحدهای مسکونی
با اینکه الگوی پلان خانه‌ها در این کوی‌ها متنوع است و خانه‌های یک و دو طبقه و آپارتمان‌های سه تا پنج طبقه را شامل می‌شود، چند ویژگی در آنها قابل مشاهده است:
• محقر و مفصل بودن پلان‌ها و متراژ واحدها نسبت به طبقه اجتماعی مخاطب: متراژخانه‌ها از ۴۰ مترمربع در خانه‌هایی یک طبقه تا ۲۰۰ مترمربع در واحدهای مسکونی دوطبقه متغیر است. واحدهای مسکونی کوچک عمدتا در کوی‌های بخش‌های میانی و جنوب تهران و برای قشر کم‌درآمد ساخته شده و پلان محقری دارند درحالی‌که واحدهای مسکونی بزرگ‌تر در کوی‌های میانی و شمال تهران هستند و برای کارمندان با درآمد متوسط ساخته شدند.
• تغییر تدریجی پلان‌ها به سمت الگوهای مدرن: در نخستین کوی احداث شده اثراتی از به‌کارگیری الگوهای سنتی در پلان خانه‌ها قابل مشاهده است و فضاهای سکونت در دو سوی حیاط قرار دارند. این امر در کوی‌های بعدی جای خود را به پلان‌های کاملا جدید می‌دهد. این تغییر با تحول سبک زندگی در این دوران مطابقت دارد.
منبع:
- به نقل از مقاله «کوی‌های مسکونی کوتاه مرتبه تهران در دوره پهلوی دوم»، نوشته حامد طالبی، عیسی حجت، محمد فرضیان، نشریه معماری و شهرسازی دوره ۱۹- شماره ۱- بهار ۱۳۹۳
ارسال نظر