مشکلات شکلات
صنعت شکلات ایران چه موانعی بر سر راه دارد؟
صنعت شکلات ایران با سابقه‌ای طولانی، امروزه یکی از قوی‌ترین و بزرگ‌ترین صنایع غذایی کشور به شمار می‌رود که ارزش افزوده بالایی ایجاد می‌کند. این صنعت علاوه بر تامین نیاز داخلی، در زمینه صادرات نیز فعال است و توانسته جایگاه قابل توجهی در بازارهای بین‌المللی کسب کند. اهمیت این صنعت تا حدی است که به باور بسیاری از کارشناسان، باید بهای بیشتری به آن داده شود.
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های اقتصادی این صنعت، اشتغال‌زایی گسترده آن است. طبق آمار موجود، حدود ۱۲۰ هزار نفر به‌طور مستقیم در این صنعت مشغول به کار هستند. این رقم، تنها بخشی از تصویر کلی است، زیرا اگر مشاغل غیرمستقیم مرتبط با این صنعت را نیز در نظر بگیریم، تعداد افراد شاغل در این حوزه به مراتب بیشتر خواهد بود. این آمار به خوبی نشان می‌دهد که حفظ و رشد این صنعت برای اقتصاد و اشتغال کشور از اهمیت بسزایی برخوردار است. متاسفانه در حال حاضر، صنعت شکلات ایران با چالش‌های متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کند که عملکرد و رشد آن را تحت تاثیر قرار داده است. یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، نوسانات شدید نرخ ارز و مشکلات مربوط به تامین ارز برای واردات مواد اولیه و ماشین‌آلات است. این مسئله نه‌تنها هزینه‌های تولید را به‌شدت افزایش داده، بلکه برنامه‌ریزی بلندمدت را نیز برای فعالان این صنعت دشوار کرده است. گاهی اوقات، تولیدکنندگان مجبور می‌شوند چندین ماه در انتظار تخصیص ارز بمانند که این امر روند تولید را مختل می‌کند و باعث ایجاد وقفه در فعالیت‌های صنعتی می‌شود. مسئله دیگری که صنعت شکلات با آن مواجه است، تامین مواد اولیه است. گندم، شکر و روغن که اصلی‌ترین مواد اولیه این صنعت هستند، در انحصار دولت قرار دارند و قیمت آنها در سال‌های اخیر به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است. این افزایش قیمت، فشار زیادی بر تولیدکنندگان وارد کرده و هزینه‌های تولید را به‌شدت بالا برده است. به عنوان مثال، از دو میلیون تن شکری که سالانه در کشور مصرف می‌شود، حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تن آن در صنعت شکلات مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین از 7/ 1 میلیون تن روغن مصرفی کشور، ۳۰۰ هزار تن به این صنعت اختصاص دارد. تامین این حجم از مواد اولیه با قیمت‌های فعلی، چالشی بزرگ برای تولیدکنندگان ایجاد کرده است. تحریم‌های بین‌المللی نیز تاثیر منفی قابل توجهی بر این صنعت گذاشته است. این تحریم‌ها باعث افزایش بیشتر قیمت مواد اولیه شده و قدرت رقابت‌پذیری محصولات ایرانی را در بازارهای جهانی کاهش داده است. در نتیجه، صنعت شکلات ایران در رقابت با کشورهای منطقه، به‌ویژه ترکیه که رقیب اصلی ما محسوب می‌شود، با مشکلات جدی مواجه شده است. یکی دیگر از چالش‌های مهمی که این صنعت در ماه‌های اخیر با آن روبه‌رو بوده، مسئله تامین برق است. در تابستان ۱۴۰۳، کارخانه‌های شکلات‌سازی به‌طور میانگین هفته‌ای یک تا دو روز با قطعی برق مواجه بودند. این قطعی‌ها نه‌تنها باعث کاهش تولید شد، بلکه هزینه‌های اضافی زیادی نیز به تولیدکنندگان تحمیل کرد. به عنوان مثال، زمانی که برق قطع می‌شود، مواد نیمه‌آماده در دستگاه‌ها می‌ماند و خراب می‌شود که این امر به ضرر مستقیم برای تولیدکننده می‌انجامد. از سوی دیگر، کاهش قدرت خرید مردم نیز تاثیر منفی قابل توجهی بر فروش محصولات این صنعت داشته است. با توجه به اینکه شکلات جزو کالاهای اساسی محسوب نمی‌شود، در شرایط اقتصادی دشوار، مردم خرید این محصولات را کاهش می‌دهند. این موضوع باعث شده که بخشی از ظرفیت تولید کارخانه‌ها خالی بماند و فشار مالی بیشتری به تولیدکنندگان وارد شود. با وجود تمام این چالش‌ها، نکات مثبت و امیدبخشی نیز در صنعت شکلات ایران وجود دارد که نباید از آنها غافل شد. یکی از مهم‌ترین این نقاط قوت، سطح بالای دانش فنی و تکنولوژی در این صنعت است. خوشبختانه، صنعت شکلات ایران از نظر دانش فنی و تکنولوژی، همگام با استانداردهای جهانی حرکت کرده است. تولیدکنندگان این صنعت همواره تلاش کرده‌اند با شرکت در سمینارها و همایش‌های بین‌المللی، دانش و فناوری خود را به‌روز نگه دارند. این موضوع باعث شده که محصولات ایرانی از نظر کیفیت، قابل رقابت با نمونه‌های خارجی باشند. نکته مثبت دیگر، شهرت جهانی صنعت شکلات ایران است. محصولات ایرانی در بازارهای بین‌المللی شناخته‌شده هستند و این شهرت، فرصت خوبی برای توسعه صادرات فراهم می‌کند. اگر بتوانیم مشکلات مربوط به تولید و صادرات را حل کنیم، پتانسیل زیادی برای حضور قوی‌تر در بازارهای جهانی خواهیم داشت. یکی دیگر از نقاط قوت این صنعت، ظرفیت بالای آن در ایجاد ارزش افزوده است. صنعت شکلات می‌تواند با تبدیل مواد اولیه به محصولات نهایی باکیفیت، ارزش افزوده قابل توجهی ایجاد کند که این امر هم برای اقتصاد کشور و هم برای صنعتگران مفید است.
حال پرسش این است که برای بهبود وضعیت این صنعت و استفاده بهینه از فرصت‌های موجود چه باید کرد؟ به نظر می‌رسد چند اقدام اساسی ضروری است:
اول، دولت باید فرآیند تامین ارز را برای واردات مواد اولیه و ماشین‌آلات تسهیل کند. این کار می‌تواند با ایجاد سازوکارهای ویژه برای صنایع مهم مانند صنعت شکلات انجام شود.
دوم، باید از تولید داخلی مواد اولیه حمایت شود. اگر بتوانیم شکر و روغن مورد نیاز صنعت را در داخل کشور تولید کنیم، وابستگی به واردات کمتر شده و قیمت‌ها نیز متعادل‌تر خواهد شد.
سوم، بهبود زیرساخت‌های انرژی ضروری است. باید برنامه‌ریزی دقیقی برای تامین برق پایدار، به‌خصوص در فصل‌های پرمصرف انجام شود تا تولید دچار وقفه نشود.
چهارم، تسهیل صادرات می‌تواند کمک بزرگی به این صنعت باشد. ایجاد مشوق‌های صادراتی و کاهش موانع اداری می‌تواند به افزایش صادرات و ارزآوری کمک کند.
در نهایت، حمایت از نوآوری در این صنعت بسیار مهم است. باید از طرح‌های جدید در زمینه بسته‌بندی، فرمول‌های جدید محصولات و روش‌های بازاریابی نوین حمایت شود تا بتوانیم در بازارهای داخلی و خارجی رقابتی‌تر عمل کنیم. در پایان، باید تاکید کرد که صنعت شکلات ایران، به‌رغم تمام چالش‌ها، همچنان یکی از صنایع مهم و امیدبخش کشور است. این صنعت با تکیه بر دانش فنی، خلاقیت و تلاش مداوم فعالان خود، می‌تواند از این مرحله سخت عبور کند. اما برای موفقیت، نیازمند حمایت جدی دولت و همکاری تمام بخش‌های مرتبط هستیم. اگر بتوانیم مشکلات را حل کنیم، صنعت شکلات ایران می‌تواند جایگاه بهتری در بازارهای جهانی پیدا کرده و نقش مهمی در رونق اقتصادی و ارزآوری کشور داشته باشد. امیدواریم با تلاش همه فعالان این صنعت و حمایت‌های لازم از سوی دولت، آینده‌ای درخشان برای صنعت شکلات ایران رقم بخورد. در این راستا، لازم است توجه ویژه‌ای به بهبود کیفیت محصولات، توسعه بازارهای صادراتی و افزایش بهره‌وری در تولید داشته باشیم. همچنین، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه برای ایجاد محصولات جدید و نوآورانه می‌تواند به افزایش رقابت‌پذیری صنعت شکلات ایران در سطح جهانی کمک کند. به عنوان فعال این صنعت، معتقدم که با وجود تمام مشکلات، پتانسیل‌های بالقوه زیادی در این بخش وجود دارد که می‌تواند به رشد و شکوفایی اقتصاد کشور کمک کند. امیدوارم با توجه بیشتر به این صنعت و رفع موانع موجود، شاهد رونق و پیشرفت روزافزون صنعت شکلات ایران باشیم.
