سردرگمی صنعت سنگ!
نبض پایتخت سنگ ایران کند می‌زند
کلیشه‌ای به نام صنعت سنگ
در سال۹۱خبرگزاری فارس خبری درباره مشکلات صنعت سنگ اصفهان منتشر کرد که محتوای آن به شرح زیر است:" رئیس اتحادیه صنایع سنگ استان اصفهان گفت: استان اصفهان به‌عنوان یکی از قطب‌های صنعت سنگ کشور در سال۹۰ کم‌تر از پنج درصد محصولات خود را صادر کرده که این آمار در سطح کشور نیز بسیار ناچیز است. محمد دفاعی بیان داشت: صنعت سنگ در کشور با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده، اما به دلیل عدم پیشرفت ماشین‌آلات کیفیت سنگ مطلوب نیست.رئیس اتحادیه صنایع سنگ استان اصفهان اضافه کرد: وضع پنج درصد مالیات بر ارزش‌افزوده موجب شده که مشتری به‌سوی خرید اجناس چینی روی آورد.وی با اشاره به این مطلب که مسوولان زمانی به فکر یک واحد صنعتی می‌افتند که آن واحد تعطیل‌شده است، افزود: اگر به مدت پنج سال مواردی از قبیل بیمه، مالیات و قوانین سخت را از دوش این صنعت بردارند، صنعت سنگ پنج برابر میزان موجود اشتغال ایجاد می‌کند. دفاعی بیان داشت: تنها ۷۰ درصد از واحدهای تولیدی سنگ استان با ۲۵ تا ۳۰ درصد توان خود کار می‌کنند و اگر مشکلات موجود ادامه داشته باشد، این توان نیز از دست می‌رود.
وی گفت: با ورود کشورهای چین، یونان و هند به بازار سنگ و باوجود موانعی که بر سر راه تولیدکننده بود، ایران به‌تدریج بازارهای خود را از دست داد و در حال حاضر نیز فکر تولیدکننده آن‌قدر درگیر مسایل حاشیه‌ای شده است که کم‌تر به ابتکار عمل دست می‌زند.رئیس اتحادیه صنایع سنگ استان اصفهان تصریح کرد: به علت عدم دریافت گمرک درزمینهٔ واردات سنگ از کشور چین درحالی‌که کیفیت محصول پایین بوده اما واردات آن به کشور راحت و به‌صورت قاچاق انجام می‌شود." بازخوانی دوباره این خبر و مقایسه آن با اخباری که در سال‌های اخیر در نشریه‌ها و خبرگزاری‌های اصفهان منتشرشده به نکات مشابهی دست می‌یابید که یک سوال را به ذهن متبادر می‌کند:"چرا هیچ تغییری در این صنعت اتفاق نمی‌افتد؟!"
یک صنعت قدیمی
سنگ‌بری‌های اصفهان در دهه۴۰ و اوایل دهه۵۰ نزدیک شهر اصفهان (خیابان امام خمینی) مستقر بودند. در سال ۱۳۴۷ اتحادیه سنگ‌بری‌های اصفهان، در منطقه محمودآباد و دولت‌آباد تعدادی سنگ‌بری احداث کردند. در سال ۱۳۷۰ درمجموع ۳۰۰ واحد سنگ‌بری در اطراف شهر اصفهان فعالیت داشتند. در دهه ۷۰ تعداد کارخانه‌های سنگ‌بری در منطقه محمودآباد، دولت‌آباد و نجف‌آباد افزایش فراوانی یافت. در دهه۸۰ هم واحدهای سنگ‌بری در مناطق جدیدی مانند شهرک صنعتی سگزی، میمه و گلپایگان به شکل متمرکز احداث شدند. بدین ترتیب خوشه‌های سنگ اصفهان شکل گرفتند. بیشترین تمرکز در شهرک صنعتی محمودآباد با ۵۵۰ واحد فرآوری سنگ وجود دارد. بیشترین تعداد کارخانه‌های گرانیت نیز در این شهرک مستقر است به‌گونه‌ای که این منطقه قطب فرآوری گرانیت در کشور محسوب می‌شود. بیشترین تمرکز واحدهای فرآوری مرمریت در منطقه دولت‌آباد قرار دارد. ازنظر میزان تولید سنگ، شهرک صنعتی محمودآباد با توجه به تعداد زیاد واحدهای فرآوری مستقر در آن، مقام اول را دارد. رتبه بعدی را شهرک‌های صنعتی نجف‌آباد و رضوانشهر با تولید غالب سنگ‌های چینی و کریستال در دست دارد و پس‌ازآن منطقه صنعتی دولت‌آباد و سایر مناطق قرار دارند. به‌طورکلی ۲۳ درصد از سهم تولیدات استان را سنگ‌های چینی، ۲۹ درصد را سنگ‌های مرمریت، ۲۳ درصد را سنگ‌های گرانیت و ۱۶ درصد را سنگ‌های تراورتن به خود اختصاص داده‌اند. پس از گذشت حدود۶۰سال، اصفهان با این حجم داشته سنگی، کدام قله‌ها را فتح کرده است؟
ثمره۶۰ساله
بیشترین حجم فرآوری سنگ تزیینی کشور مربوط به اصفهان است و به همین خاطر این استان قطب صنعت سنگ نام‌گرفته است.آمارها می‌گویند اصفهان حدود ۵۰ درصد از سنگ فرآوری شده موجود در بازار کشور را تامین می‌کنند و این استان بعد از مرکزی، یزد و آذربایجان مقام سوم بیشترین معادن سنگ تراورتن را در کشور در اختیار دارد. این در حالی است که به علت کیفیت انواع تراورتن در اصفهان و به‌واسطه تنوع سنگ‌ها، مقرون‌به‌صرفه بودن و ارزان بودن آن‌ها این استان در سطح خاورمیانه توانسته از این لحاظ حرفی برای گفتن داشته باشد.
اصفهان بیش از ۸۰۰ معدن در حال بهره‌برداری با سرمایه‌گذاری بیش از ۱۰ هزار میلیارد ریال دارد که نزدیک به ۴۰۰ واحد آن سنگ‌های تزئینی هستند. ۳۰ درصد سنگ‌های تزئینی استان به‌صورت خام و فرآوری نشده به سایر کشورها صادر می‌شود. بااین‌وجود اصفهان قطب صنعت سنگ ساختمانی کشور است با ۲ هزار واحد سنگ‌بری که حدود هزار واحد، صنعتی، حدود۷۰۰ واحد صنفی و بقیه واحدها بدون مجوز فعالیت می‌کنند. اصفهان ۲۳۰ معدن سنگ و بیش از هزار و ۸۰۰ کارخانه فرآوری سنگ دارد. سنگ‌بری‌های این استان حدود ۵۰ درصد از سنگ فرآوری شده موجود در بازار کشور را تامین می‌کنند. بیش از پنج هزار نفر در صنعت سنگ اصفهان شاغل هستند تا سهم این صنعت از اشتغال استان به حدود۲۰ درصد برسد. همه"ترین‌ها" با دادههای جذاب، جمع شده‌اند تا سختی سنگ یک‌تنه اقتصاد استان، کشور و بازارهای صادراتی کشور را بچرخاند.
پتانسیلی که خاک می‌خورد
آمارهای فروش و صادرات اما حکایت دیگری تعریف می‌کنند:" در سال ۹۶ کل صادرات سنگ‌های تزئینی کشور ۱۵۵۲ هزار تن و به ارزش ۳۶۹.۶ میلیون دلار بود. از این میزان استان اصفهان سهم ۵۰ هزار تنی به ارزش ۱۴.۷ میلیون دلار را به خود اختصاص داد. بنابراین سهم اصفهان در سنگ‌های صادراتی با حجم دادههای ارزشمند معدنی، فرآوری و سنگ‌بری فقط ۳۱ درصد و در ارزش صادرات ۴ درصد است!"در لابه‌لای گزارش عملکرد۷ ماهه گمرک اصفهان هم خبری از سنگ نیست:"عمده‌ترین محصولات صادراتی از گمرکات استان اصفهان چدن آهن و فولاد و مصنوعات آن، محصولات پتروشیمی، فرش ماشینی و دستباف و محصولات لبنی است"
به‌عبارت‌دیگر اصفهان با این حجم پتانسیل در حوزه سنگ اما در حوزه صادرات حرف زیادی برای گفتن ندارد. در سال‌های اخیر نوسانات ارزی و مشکلات بانکی باعث شده که استانداردهای لازم برای صادرات سنگ ایجاد نشود به‌طوری‌که سنگ‌بری‌های استان اصفهان تنها حدود ۵۰ درصد از سنگ فرآوری شده موجود در بازار کشور را تامین می‌کنند. پتانسیلی که هست چرا خاک می‌خورد؟
بهانه‌ها زیاد است. هم دولتی‌ها و هم معدن داران و سنگ‌بری‌ها از مشکلاتی می‌گویند که در لابه‌لایش صدای نفس‌های تاریخ به گوش می‌رسد از بس نخ‌نما و کلیشه‌ای شده‌اند! سروته همه مشکلات به یک جمله ختم می‌شود:"یا دستگاه‌های فرآوری سنگ و تکنولوژی فعلی قدیمی است و یا نمی‌توانند سنگ فراوری‌شده را صادر کنند، که اگر هم سنگی روانه آن‌سوی مرزها شود نمی‌توانند پولش را بگیرند.البته بهانه‌هایی مثل وقوع رکود در ساختمان‌سازی، نبود نقشه تولید و صادرات، غربت اصفهان در بازارهای صادراتی، انتخاب مسیر سهل خام فروشی به‌رغم وجود ساختارهای فرآوری در استان و...هم مطرح می‌شود که همه آن‌ها به دلیل نبود دانش بازاریابی، برندینگ و کنسرسیوم‌های صادراتی شکل‌گرفته است. به گفته رضا احمدی، رئیس انجمن همگن صنایع سنگ استان اصفهان، مشکلات عدیده‌ای که در صنعت سنگ اصفهان وجود دارد باعث شده که هزینه‌های تولید تا ۲۰۰ درصد بالا برود و افزایش پیدا کند و این مساله خطر خارج شدن اصفهان از فضای رقابتی را دوچندان می‌کند.طی سال‌های اخیر صنعت سنگ اصفهان از مرحله استخراج تا فروش در بازارهای جهانی با هزارتوی مشکلات مواجه شده و عدم توجه به این مساله و بی‌توجهی مسوولان و عمل نکردن دولت به تعهدات خود باعث شده که صنعت سنگ با مشکلات جدی روبرو شود.
می‌گویند اصفهان معادن سنگ خوبی دارد. می‌تواند صادرات انجام دهد ولی در دنیا شناخته‌شده نیست. چین سنگ اصفهان را به‌صورت خام می‌خرد و پس از فرآوری آن را با نام کشور خودش به اروپا و آمریکا می‌فروشد. ترکیه هم با سنگ ما به نمایشگاه‌ها می‌رود و به نام کشور خودش آن را معرفی می‌کند! آمارها اما راوی حکایت دیگری است:ایران با داشتن ۳۰ میلیون تن ظرفیت پروانه‌های بهره‌برداری معادن و ۱۸۰ میلیون متر ظرفیت تولید سنگ فرآوری شده، فقط حدود یک‌میلیون تن سنگ کوپ و ۱۰ میلیون مترمربع سنگ فرآوری شده را صادر می‌کند.ایران با تولید ۱۳ میلیون سنگ کوپ، چهارمین تولیدکننده بزرگ سنگ در دنیا است که کمترین میزان سهم صادرات سنگ کوپ به‌کل تولید،(حدود۵ درصد) متعلق به ایران است. کمترین میزان نسبت صادرات سنگ فرآوری شده به تولید سنگ فرآوری شده(حدود۱۴ درصد)هم متعلق به ایران است.
نباید ازنظر دور داشت که در بسیاری از بازارهای هدف، تعرفه واردات سنگ فرآوری شده بالا است و امکان صادرات سنگ فرآوری شده به آن کشورها تقریباَ غیرممکن است. تنها راه ورود به بازار و ایجاد برندینگ سنگ تزئینی در این کشورها، صادرات کوپ سنگ است. در غیر این صورت سهم صنعت سنگ اصفهان در این‌گونه بازارها از دست خواهد رفت و کشورهای رقیب ازجمله ترکیه جایگزین اصفهان می‌شوند. قیمت تمام‌شده سنگ فرآوری شده در اصفهان به دلیل مشکلات ساختاری کارخانه‌های سنگ‌بری، نبود توان رقابتی، نرخ بهره بالا، نرخ بیمه بالاتر از نرم جهانی، نرخ بالای مالیات بر ارزش‌افزوده، حمل‌ونقل گران، بهره‌وری پایین، نداشتن آموزش در واحدهای فرآوری و ضعف مدیریت، از همه کشورهای رقیب بالاتر است. از سوی دیگر بخش عمده‌ای از سنگ فرآوری شده کشور که صادر می‌شود نیز به بازارهایی که استانداردهای سخت‌گیرانه کیفی ندارند، صادر می‌شود.با توجه به اینکه بازار داخلی کشور، کشش بیشتری جهت جذب سنگ فرآوری شده ندارد و همچنین سهم کشور در بازارهای جهانی قابل‌توجه نیست، ضروری است اقدامات اساسی در راستای افزایش صادرات سنگ‌های کوپ و فراوری انجام شود.
سردرگمی
استان اصفهان رتبه نخست تولید و فرآوری سنگ کشور را در اختیار دارد اما قطب صنعت سنگ کشور در سال‌های اخیر از مرحله استخراج تا فروش با مشکلات متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کند. درواقع حلقه‌ها و زنجیره‌های تولید، فرآوری و توزیع به‌خوبی شکل نگرفته و زیرساخت‌های لازم فراهم نشده است. نبود نرم‌افزارهایی مثل نقشه راه، سند چشم‌انداز و اتحادیه‌های بازاریابی، صادرات و فروش هم بر مشکلات افزوده است.
پژوهشی با عنوان"واکاوی اثرات خوشه‌های صنعتی بر توسعه منطقه‌ای مورد پژوهی: خوشه‌های صنعتی سنگ منطقه کلان‌شهر اصفهان" توسط محمدحسین شریف زادگان و همایون نورایی انجام شد که پاسخ بخشی از مشکلات لاینحل صنعت سنگ اصفهان را می‌توان در آن یافت. دادههای این پژوهش تایید کرد که به‌رغم شکل‌گیری بزرگ‌ترین منطقه تولید و فرآوری سنگ کشور در منطقه کلان‌شهری اصفهان در دهه‌های اخیر و باوجود پتانسیل تاثیرگذاری خوشه‌های صنعتی منتخب بر توسعه منطقه کلان‌شهری اصفهان، این خوشه‌ها درزمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و کالبدی هنوز دارای تاثیرگذاری بسیار مطلوب نبوده و این تاثیرگذاری در حد متوسط مانده است. به‌عبارت‌دیگر این خوشه‌ها هنوز در مرحله جنینی توسعه بوده و از ویژگی‌های خوشه‌های صنعتی به‌صورت نظری و آرمانی که تاثیرگذاری مطلوب و با شدت زیادی را برای منطقه دربرگیرنده خود ایجاد می‌کنند، فاصله‌دارند. به‌عبارت‌دیگر پس از گذشت حدود۶ دهه از ایجاد این خوشه‌ها سنگ‌بری‌های اصفهان باید گزارش دهند برای حل مشکلات چه فعالیت‌هایی انجام داده‌اند؟دولت‌آباد، نجف‌آباد، خمینی‌شهر و اصفهان هرکدام راه خود را می‌روند و حرف خود را می‌زنند. باوجودی که بهترین و باکیفیت‌ترین سنگ‌ها در اصفهان استخراج می‌شود نتوانسته‌ایم از این مزیت و پتانسیل برای رونق صنعت سنگ استان استفاده کنیم. حال صنعت سنگ اصفهان چندان خوب نیست. صنعتی که فعالانش هم نمی‌دانند چه باید بکنند!
