فناوری‏های دیجیتال و هوشمندسازی

غلامعلی رخشانی‌مهر / معاون هماهنگی توزیع شرکت توانیر همگام با تحولات جهانی در زمینه توسعه فناوری‌های دیجیتال و رشد چشمگیر ادوات هوشمند، بخش توزیع برق نیز در سال‌های اخیر، توجه جدی به هوشمندسازی معطوف داشته و اقدامات مؤثری در این زمینه انجام داده‌است. از سال گذشته، این اقدامات در پنج محور «بهبود حاکمیت شرکتی و ارتقای سلامت اداری»، «تاب‌آوری و افزایش قابلیت اطمینان»، «مدیریت انرژی»، «مدیریت هوشمند ارتباط با مشتریان» و «اصلاح اقتصاد صنعت توزیع برق» مشتمل بر ۲۴ برنامه سازماندهی شده و بیش از ۸۰ مأموریت ویژه در قالب این برنامه‌ها تعریف و ابلاغ شدند. زیربنای همه این برنامه‌ها، تحول دیجیتال و هوشمندسازی بوده که ابعاد مختلف سازمانی را در شرکت‌های توزیع برق دربرمی‌گیرد. بخش توزیع برق به دلیل مواجهه مستقیم با مشتریان شبکه برق و گستردگی سطح فعالیت‌ها، هم از نظر نوع و هم از نظر ابعاد جغرافیایی، دربرگیرنده انبوهی از داده‌ها و اطلاعات در سطوح و حوزه‌های مختلف است. بهره‌گیری حداکثری از این زیرساخت اطلاعاتی با ارزش، درقالب هوشمندسازی، نتایج ارزشمندی را تاکنون ایجاد کرده و همچنان در مسیر رشد قرار دارد. در این زمینه، با داده کاوی، پردازش و تحلیل اطلاعات، شاخص‌های مناسبی برای پایش وضعیت فعلی و ارزیابی نحوه حرکت به سمت اهداف تدوین و با توسعه سامانه‌های ذیربط، زمینه این تحول فراهم شده است. در ادامه به نمونه‌هایی از طرح‌های انجام شده و نتایج حاصل از آنها اشاره خواهد شد.

طرح بزرگ «قبض سبز» که در آن حذف کامل قبوض کاغذی ظرف مدت حدود سه ماه محقق شد، برمبنای اطلاعات موجود در سامانه‌های خدمات مشترکان شرکت‌های توزیع برق و تلفیق آنها با اطلاعات تماس مشتریان به نتیجه رسید. در این طرح، با بازتعریف معماری سامانه‌های خدمات مشترکان و ایجاد زیرساخت یکپارچه در کشور، ضمن صدور تمامی‌قبوض به صورت الکترونیکی، زمینه مناسبی برای ارائه کامل خدمات در فاز بعدی به‌صورت غیرحضوری و ایجاد سایر سامانه‌های مرتبط و توسعه آنها فراهم شد.

طرح «هما» (هوشمندسازی مراکز اتفاقات) براساس تجارب به‌دست آمده از چندین سال توسعه مراکز تماس مشتریان و با ایجاد ارتباط مستقیم بین سامانه‌های مدیریت اتفاقات، خودروهای عملیاتی، سامانه اطلاعات مکانی، سامانه‌های خدمات مشترکان و... این امکان را فراهم کرد تا با حذف اپراتور، کیفیت و سرعت پاسخگویی به درخواست‌های مشتریان تا حد زیادی بهبود یابد و بخش عمده‌ای از پردازش‌ها و تصمیم‌گیری‌ها به سامانه‌های هوشمند محول شود تا از این طریق، کارآیی فرآیند افزایش یابد.

طرح «فهام» که در سال‌های قبل با هدف نصب کنتورهای هوشمند برای مشترکان دیماندی مصارف سنگین در فاز اول تعریف و اجرای آن آغاز شده بود، به سرعت دنبال شد و با رشد قابل‌توجهی بیش از ۹۰ درصد این مشترکان را تحت پوشش قرارداد. فاز دوم این طرح با عنوان کنتورهای فهام ۲ برای مشترکان غیردیماندی با اتکا بر توانمندی داخلی و مطابق با نیازهای کشور تعریف و اسناد و مشخصات فنی آن منتشر و ابلاغ شد. خوشبختانه با همت تولیدکنندگان داخلی، این کنتورها به تولید انبوه رسیده و جهش جدید بخش توزیع برق برای هوشمندسازی کنتورها درشرف وقوع است. کنتورهای هوشمند طیف وسیعی از اطلاعات (ازقبیل مقادیر انرژی در بازه‌های زمانی و مؤلفه‌های مختلف، پارامترهای کیفیت برق مانند سطح ولتاژ تحویلی، زمان‌های قطع و وصل برق و...) را فراهم می‌کنند که این امر می‌تواند نقش بسیار مهمی ‌در تکمیل فرآیندهای هوشمندسازی و ارتقای سطح کیفیت خدمات به مشتریان برق ایفا کند.

طرح «سیما» بستر مناسبی برای ارزیابی شرکت‌های توزیع برق برمبنای شاخص‌های مختلف فنی و مدیریتی فراهم کرده و با دسترسی سیستماتیک به منابع اطلاعاتی مختلف بخش توزیع برق و پردازش آنها، امکان شناخت دقیق از نقاط قوت و زمینه‌های بهبود را برای مدیران شرکت‌های توزیع برق و همچنین نظارت‌های حاکمیتی فراهم کرده است. طرح «مدیریت بار و انرژی» در دوسال ۹۸ و ۹۹ کمک شایانی به عبور موفق از پیک بار تابستان کرد و باعث شد تا با وجود مشکلات جدی ناشی از رشد بار و کمبود منابع تولید، زمینه مشارکت گسترده مشترکان فراهم شود و با انسجام بین بخش‌های مختلف تولید، انتقال، توزیع و مصرف، بدون ایجاد خاموشی برای عموم مشترکان، صرفا با جلب مشارکت صنایع و استفاده از ظرفیت‌های آنها در مدیریت و جابه‌جایی بار، این روزهای بحرانی به خوبی سپری شوند. لازم به ذکر است، در این طرح، کنتورهای هوشمند نقش مهمی ‌داشته و پایش لحظه‌ای بار مشترکان بزرگ و ارتباط مستمر با ایشان، امکان برنامه‌ریزی و نظارت را در فرآیندهای تدوین شده فراهم کرد.

طرح «چاوش» که با هدف پایش و بهبود وضعیت ولتاژ تحویلی به مشتریان تعریف شد، برپایه اطلاعات دریافت‌ شده از کنتورها و پردازش میزان ولتاژ برداشت‌شده در هنگام قرائت دوره‌ای کنتورها شکل گرفته است. اطلاعات با ارزشی که با داشتن آنها، انجام اقدامات اصلاحی برای بهبود ولتاژ، بدون نیاز به شکایت مشترک برق و به صورت پیشگیرانه توسط شرکت‌های توزیع برق صورت می‌گیرد. این طرح ضمن افزایش میزان رضایت مشترکان، کاهش تلفات فنی را نیز در پی داشته است.

«مدیریت هوشمند تلفات انرژی» یکی از برنامه‌های مهم بخش توزیع برق است که برپایه تحول دیجیتال و هوشمندسازی شکل جدیدی به خود گرفته و با کیفیت و دقت بیشتری نسبت به قبل در دست پیگیری است. در گذشته، صرفا با مقایسه مقدار کل انرژی تحویلی به شرکت توزیع برق با مقادیر فروش انرژی، میزان تلفات محاسبه می‌شد که با توجه به میزان نسبتا بالای تلفات، به‌رغم وجود مشکلاتی در ارزیابی و پایش، نیازهای اطلاعاتی را تامین می‌کرد. لیکن با بهبود سطح تلفات و کاهش آن تا مقادیر زیر ۱۰درصد و تک‌رقمی‌شدن برای اولین‌بار در کشور، لازم است جهت حفظ این میزان و بهبود آن، دقت‌اندازه‌گیری افزایش یابد و تلفات به تفکیک حوزه‌های کوچک‌تر (در سطح ایستگاه‌های فوق ‌توزیع، فیدرهای توزیع، شهرک‌های مسکونی یا صنعتی و...) محاسبه و برای هریک راهکارهای جداگانه‌ای اتخاذ شود. خوشبختانه با فراهم شدن بسترهای اطلاعاتی در شرکت مدیریت شبکه برق ایران و شرکت‌های توزیع برق، انجام این‌گونه پردازش‌ها امکان‌پذیر شده و هوشمندسازی در مقوله پایش و بهبود تلفات نیز تاثیر قابل توجهی داشته است. طرح «سنم» (سامانه نظارت مکانیزه) با هدف مدیریت ونظارت بر اجرای طرح‌ها در بخش توزیع برق تعریف شده است. در این طرح نیز سامانه‌های طراحی و نظارت، مالی و اطلاعات مکانی (GIS) در کنار یکدیگر، زمینه ارزیابی کیفیت اقدامات در حوزه‌های مهندسی و نظارت را فراهم می‌کنند و از این طریق، ضمن ارتقای سلامت اداری و نظارت سیستماتیک، کاهش بهای تمام‌شده طرح‌ها و افزایش کیفیت پروژه‌ها نیز قابل دستیابی خواهد بود.

طرح «خدمات غیرحضوری» یکی از مهم‌ترین برنامه‌های بخش توزیع برق است که در آن، تمامی‌خدمات موردنیاز به مشتریان برق (اعم از متقاضیان جدید تامین برق و مشترکان موجود) بدون نیاز به مراجعه حضوری و صرفا از طریق سامانه‌های هوشمند ارائه می‌شود. در این زمینه، اپلیکیشن «برق من» تهیه و در دسترس همگان قرار گرفته و انتقال اغلب فرآیندها از بخش‌های مختلف خدمات مشترکان و بهره‌برداری شرکت‌های توزیع برق به این سامانه انجام شده و موارد باقی‌مانده نیز به سرعت درحال انتقال و تکمیل است.