رونق تولید داخلی
بحران همه‌گیری کرونا و تحریم، صنایع غذایی را به کجا می‌برد؟
در این زمینه ما کمبود یا کاهشی را در تولید نمی‌بینیم. بنابراین بحران کرونا در این زمینه مثبت اگر نبوده، منفی هم نبوده است. ما همان شرایط قبلی را داریم و خیلی ضرری را متوجه ما نکرده است. با این حال باید یک واقعیت را قبول کنیم که نابسامانی در حوزه ارزی و مساله نوسانات بازار ارز توانسته صنایع غذایی و مشخصاً کار ما را تحت‌الشعاع قرار دهد. بدترین چیزی که در شرایط سخت تحریم برای ما می‌توانست اتفاق بیفتد همین مساله تامین ارز و نرخ آن است. نرخ ارز به شدت بالا رفته و قیمت مواد اولیه و محصول افزایش یافته است. وقتی این قیمت‌ها بالا می‌رود خود به خود مصرف‌کننده هم تحت تاثیر قرار می‌گیرد. تبادلات ما با مشکل مواجه شده است. نقدینگی به شدت آسیب دیده است. قدرت خرید مردم پایین رفته است. از طرفی توان تامین نقدینگی واحدها به شدت تا حدود ۵۰ درصد کمتر شده است. قیمت مواد اولیه به‌شدت افزایش یافته مثلاً قیمت شکر پارسال اگر سه هزار تومان بوده امروز کیلویی هفت هزار و ۲۰۰ تومان است که نقداً باید پرداخت کنیم در حالی که معلوم نیست این مواد اولیه به دست ما برسد یا نه. در بسیاری از مواد اولیه دیگر افزایش قیمت‌های تا صد درصد داشتیم که این خود نقدینگی بسیار زیادی را می‌طلبد و همین شرایط را برای واحدهای تولیدی بحرانی می‌کند.
مساله تحریم و تولید و اشتغال
بحث تامین مواد اولیه از قضا پرسش‌برانگیز است. با این وضعیت باید دید آینده صنعت غذا چگونه خواهد شد. بحث اینکه اتفاقاتی مثل تحریم افتاده است و مشکلاتی درست کرده سر جای خودش است. کسی از تحریم خوشش نمی‌آید چون ابعاد مختلف جامعه را هدف می‌گیرد و اتفاق مبارکی نیست. منتها در نوع خود یکسری اتفاقاتی را به دنبال داشته است. مسائلی از جمله اینکه در بعضی از کالاها که ما باید با ارز از کشورهای دیگر وارد می‌کردیم و با منابع خارجی و ارزی از طریق بانک‌ها استفاده می‌کردیم، حالا بیشتر به توان داخلی روی آوردیم و از منابع داخلی استفاده می‌کنیم. یا اینکه در حال تلاش هستیم که تولید در داخل صورت بگیرد. این وجه مثبت را باید در نظر گرفت. از سویی با این روش هم به سمت استفاده از منابع داخلی رفته‌ایم و هم اینکه تلاش‌هایی دارد صورت می‌گیرد که این کالاها و مواد در داخل کشور تولید شود. این روی مثبت قضیه است. ایران کشور بزرگی است و پتانسیل بالایی دارد. این‌طور نیست که چون تحریم شدیم پس هیچ کاری نمی‌توانیم بکنیم. اما واقعیت این است که تحریم را نمی‌پسندیم و علاقه‌مند نیستیم که تحریم باشیم اما کشور اینقدر بزرگ و دارای ظرفیت است که می‌توانیم از این شرایط هم عبور کنیم. ما آنقدرها هم بی‌دست‌وپا نیستیم و باید از تمامی پتانسیل‌ها و ظرفیت‌ها استفاده کنیم تا بتوانیم تولید کنیم.
وضعیت اشتغال در حوزه صنایع غذایی جالب توجه است. در بسیاری از زمینه‌ها فشارهای اقتصادی به نحوی بوده که شاهد اخراج کارگران و تعدیل نیرو و مسائلی از این دست هستیم اما من فکر می‌کنم در حوزه صنایع غذایی اشتغال خیلی خوب است. جذب نیرو در این حوزه بسیار زیاد شده و من اعلامیه‌های استخدام زیادی را می‌بینم که در شهرهای مختلف به‌خصوص در منطقه ما، آذربایجان، منتشر شده است. سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام شده و اینها دارد آرام‌آرام به ثمر می‌نشیند و اکثراً جذب نیرو دارند و بازار صادراتی ایران نیز بازار خوبی است و دارد بهتر هم می‌شود.
مشکلات پیش روی صنعت بیسکویت
وضعیت بازار بیسکویت و کلوچه در ایران وضعیت خوبی است. خوشبختانه این صنعت در ایران توانسته از نظر کمی و کیفی به جایگاهی مقبول از نظر بین‌المللی برسد و با توجه به ایجاد ارزش افزوده مناسب، اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم بالا، احراز استانداردهای مناسب کیفیت -به نحوی که در منطقه حائز بالاترین رتبه‌ها شده است- می‌توان جایگاه و آینده خوبی در اقتصاد ملی و توسعه آن برای این صنعت متصور شد. البته چالش‌ها و مشکلاتی وجود دارد که باید برای غلبه بر آنها به‌طور جدی برنامه‌ریزی شود. این صنعت علاوه بر مسائل رایجی که مبتلا‌به بخش تولید است، از مسائل خاص خود نیز رنج می‌برد. تامین مواد اولیه باکیفیت و قیمت مناسب و رقابت سخت با رقبای بین‌المللی از چالش‌های این صنعت محسوب می‌شود. قیمت تمام‌شده برای بسیاری از واحدهای تولیدی فعال در این صنعت بالاست و برای جبران این مشکل بعضاً مسائل کیفی هستند که قربانی می‌شوند.
به دنبال سال‌ها تحریم، بسیاری از واحدهای تولیدی این صنعت به‌طور جدی نیازمند بازسازی و نوسازی هستند که معتقدم منابع صندوق توسعه ملی باید به کمک این واحدها بیاید و اولویت اعطای تسهیلات در این صنعت به سوی واحدهای موجود که دارای تجربه و دانش فنی لازم و بازار بالقوه هستند، سوق پیدا کند. البته باید توجه داشته باشیم که صنعت شیرینی و شکلات در حال حاضر حدود ۶۰ درصد مازاد ظرفیت دارد و منطق حکم می‌کند پیش از نوسازی و تجهیز مجدد ظرفیت‌های موجود، ایجاد ظرفیت‌های جدید در اولویت قرار نگیرد.
تامین مواد اولیه و مشکلات صنعت غذا
همان‌طور که همه می‌دانند و در اخبار سال‌های قبل بارها و بارها شنیده‌اند، تامین آرد و شکر و روغن به عنوان عمده‌ترین مواد اولیه مورد نیاز این بخش در مقاطعی با مشکل مواجه شده و دچار نوسان قیمتی و سهمیه‌بندی شده است که در این شرایط رقابتی نبودن تامین این مواد و الزام تولیدکنندگان به استفاده از آنها شرایط تولید را سخت‌تر می‌کند. بدیهی است که از مواد اولیه غیر استاندارد و کیفیت لازم و قیمت مناسب نمی‌توان محصولات استاندارد و با کیفیت مطلوب و دارای قیمت رقابتی تولید کرد.
امیدواریم تامین شکر مورد نیاز صنعت شیرینی و شکلات که در این صنعت بسیار حیاتی است، همانند سیاست اعمال‌شده برای گندم و آرد بخش صنعت از حمایت لازم برخوردار شود. تحریم‌ها بزرگ‌ترین بلایی بود که بر سر ایران آمد و امیدواریم دیگر این اتفاق نیفتد چراکه این تحریم‌ها نه‌تنها عادلانه نبود بلکه همه صنایع، از جمله صنایع غذایی را با مشکل مواجه کرد و ارزش افزوده حدود ۴۰درصدی مواد اولیه لطمه بزرگی به تولید زد. صادرات یک فعالیت اقتصادی بلندمدت است. صادرات کوتاه‌مدت بازار مناسبی برای فعالان اقتصادی فراهم نمی‌کند و باید برای موفقیت روی بازارها تمرکز کرد و استمرار داشته باشند. کیفیت محصولات صادراتی در کنار قیمت تمام‌شده مناسب عامل موفقیت کالاهای ایرانی در صادرات خواهد بود. در این میان شناسایی مزیت‌های صادراتی در محیط پیرامون می‌تواند به پیدا کردن بازار صادراتی کمک کند.
به‌طور مثال فرش اصیل ایرانی، خاویار، پسته، زعفران و... روزگاری به عنوان کالای مهم صادراتی در سایر کشورها شناخته می‌شد و این مزیت همواره باید حفظ و تقویت شود. برندسازی هر یک از این کالاها در کنار کیفیت مناسب آن می‌تواند بازار صادراتی ایجاد کند و جوانان با تمرکز بر آن می‌توانند بازارهای جهانی را در دست گیرند. شیرینی و شکلات ایران نیز می‌تواند به عنوان یکی از نقاط قوت کشور در صادرات غیرنفتی ایفای نقش کند. اصولاً هر صادرکننده‌ای باید اطلاعات دقیقی از بازار صادراتی شامل بررسی میزان مصرف، تحلیل رقبا، بررسی نقاط قوت و شناسایی فرصت‌ها داشته باشد و برای آن برنامه‌ریزی کند. گروه صنایع غذایی شیرین‌عسل تابه‌حال محصولات غذایی خود را به ۶۵ کشور جهان صادر کرده و در مجموعه شیرین‌عسل یک شرکت ویژه صادرات راه‌اندازی شده است که در آن نیروهای کارشناس ارشد متخصص در زمینه صادرات با تسلط بر زبان‌های کشورهای هدف زنجیره تامین و لجستیک مشغول فعالیت هستند.
در موضوع صادرات just in time یا همان فقط در لحظه را باید رویکرد مهم صادرات محصولات شیرینی و شکلات برشمرد. این مهم در شیرین‌عسل به نحوی است که خواسته‌های مشتریان در کمتر از دو روز تولید و بسته‌بندی می‌شود و این مهم نشان از کوشش و تلاش نیروی انسانی برای پاسخگویی به نیازهای مشتریان است.
بسته‌بندی محصولات و تاثیر در فروش
بسته‌بندی به عنوان عامل ضامن حفظ کیفیت و سلامت محصولات غذایی تولیدی از یک‌سو و به عنوان عامل جذابیت از سوی دیگر مقوله‌ای است که در تولیدات کشور ما باید بیشتر مورد توجه و تحقیق قرار گیرد و البته جای زیادی برای کار دارد. بسته‌بندی مناسب اولین چیزی است که نظر مشتری را برای کسب اطلاع بیشتر نسبت به محصول و انتخاب آن جلب می‌کند. بسته‌بندی از لفاف اولیه تا بسته‌های بزرگ‌تر شامل کارتن و پالت و امثال آن از نظر ابعاد و فرم و استحکام باید به‌گونه‌ای باشد که ضمن حفظ کیفیت، کمترین آسیب ممکن در اثر حمل و جابه‌جایی به محصول وارد آید که از اصول و استاندارد خاص خود و سلیقه طراحی ویژه‌ای تبعیت می‌کند. ما در محصولاتی مانند خاویار، پسته، زعفران و... از مزیت صادراتی برخورداریم. برندسازی هر یک از این کالاها در کنار کیفیت مناسب آن می‌تواند بازار صادراتی قوی ایجاد کند و جوانان با تمرکز بر آن می‌توانند بازارهای جهانی را در دست گیرند.
استانداردسازی محصولات صنعت
استانداردهای ملی و بین‌المللی زیادی برای تضمین کیفیت و سلامت محصولات از مواد اولیه تا تولید و فرآوری و بسته‌بندی و نگهداری و حمل و توزیع وجود دارد که شیرین‌عسل با بهره‌مندی از یک آزمایشگاه جامع و مجهز و پرسنل کنترل کیفیت مجرب همواره این استانداردها را به‌روز کرده و نسبت به تطبیق محصولات و استانداردها با حساسیت ویژه‌ای پیگیری می‌کنند. نمایشگاه شیرینی و شکلات که در گذشته هم برگزار شده خوشبختانه شکل کاملاً تخصصی به خود گرفته و می‌تواند محل دیدار و تبادل نظر فعالان این صنعت و محل تسهیل شکل‌گیری تجارت صنعت شیرینی و شکلات در ایران تلقی شده و اصولاً فرصتی است که باید مغتنم شمرده شود. حضور پررنگ تولیدکنندگان محصول و سازندگان ماشین‌آلات و تامین‌کنندگان مواد اولیه در یک فضا و زمان مشخص قطعاً فرصت بسیار خوبی برای این صنعت است.
از تهدید تحریم‌ها، فرصت ساختیم
هدف‌گذاری فعالیت اقتصادی بسیار مهم و ضروری است و مهم‌ترین هدف مجموعه شیرین‌عسل در سال ۲۰۲۰ قرار گرفتن در بین ۱۰ شرکت بزرگ صنایع غذایی جهان است و برای این هدف برنامه‌ریزی انجام شده است. برای رسیدن به این هدف زیرساخت‌ها و مطالعات لازم انجام شده است و با تمام توان برای اعتلای اهداف اقتصادی کشور و صنعت غذای کشور می‌خواهیم به هدفمان برسیم. با توجه به تحریم‌ها در بدترین شرایط اقتصادی که امکان تبادل بانکی و تجارت با کشورهای خارجی وجود نداشته و ورود و خروج کالا برای شرکت‌های ایرانی دشوار بود، توانستیم جدیدترین ماشین‌آلات را در مجموعه تولید کنیم و از تهدید تحریم‌ها، فرصت ساختیم. شیرین‌عسل با سرمایه‌گذاری گسترده خود در صنایع تولیدکننده مواد اولیه و بسته‌بندی و همچنین در شبکه‌های توزیع و فروش در داخل و خارج کشور، از معیارهای منحصربه‌فرد یک مجموعه متشکل صنعتی پیشتاز که شعار «از دانه تا قفسه» را پیشه خود ساخته است بهره‌مند است. در حال حاضر این شرکت در آفریقا نمایندگی دارد و تبادل مواد اولیه نیز با این کشور صورت می‌گیرد. چراکه آفریقا تولیدکننده و صادرکننده کاکائو به کشورهایی همچون آلمان است، از این‌رو ایران تنها مشتری کارخانه کاکائو غنا نیست. مزیت‌های اقتصادی و خدمات متمایز در گروه صنایع غذایی شیرین‌عسل موجب شده که رشد گروه به مراتب افزون و سریع‌تر از رشد بازار باشد.
پیشنهاد برای توسعه این صنعت
نبوغ ایرانی برای نوآوری و خلق کردن است، نه برای تقلید از سایر کشورها؛ پس تقلید را کنار بگذاریم و بهترین‌ها را خلق کنیم. به اندازه کافی تحصیل‌کرده در کشور وجود دارد، اما باید در کنار تحصیلات دانشگاهی، پشتکار و نظم کاری در صنعت و اقتصاد هم ایجاد شود. در همه جای دنیا فرصت‌های طلایی وجود دارد، کافی است آنها را بشناسیم و در ذهن خود آن را اصلاح کنیم، چراکه کشور ما دارای منابع مالی و نیروی تحصیل‌کرده است، اما پشتکار در انجام امور کم است. طبیعتاً همه نمی‌توانند کارآفرین شوند زیرا کارآفرین فرد جسور و پرتوانی است که خسته نمی‌شود و برای ثروت‌اندوزی کار نمی‌کند بلکه برای اشتغال، ثروت ملی، مردم و رفاه جامعه تلاش می‌کند. جای تاسف دارد که سابقه تاسیس بنگاه‌های اقتصادی ایران به کمتر از صد سال می‌رسد. فعالیت اقتصادی باید چند نسل دنبال شود و در یک خانواده نهادینه و حرفه‌ای شود. کارآفرینان بزرگ‌ترین سرمایه کشور هستند و باید کارآفرینان را ارج نهاد، زیرا آنان برای کشور فداکاری می‌کنند و مانند یک سرباز برای اعتلای اهداف کشور مبارزه می‌کنند. اگر به جای مسوولان کشور بودم در حوزه اقتصادی نخستین اقدامم این بود که بخش تولید کشور را از پرداخت مالیات معاف می‌کردم و هزینه‌های دولت را از خدمات تامین می‌کردم. یکی از اولین تصمیمات مهم که باید مورد توجه باشد، طراحی نقشه راه برای تولید کشور است. به دلیل نبود نقشه راه تولید، واحدهای تولیدی بسیاری خارج از ظرفیت و بدون مطالعه در کشور راه‌اندازی شده است که یکی پس از دیگری تعطیل شدند. راه‌اندازی یک واحد تولیدی باید بر اساس و در راستای یک طرح جامع‌نگر باشد. اینکه چه واحد تولیدی را در چه شهری نیاز داریم؟ بر همین مبنا باید سرمایه‌گذاران را به سرمایه‌گذاری بر اساس نقشه راه تشویق کنیم. کسب‌وکار امروز با ۲۵ سال گذشته تفاوت کرده است و باید در شرایط کنونی و بر اساس نیازهای نسل امروز و آینده اقدام به راه‌اندازی یک کسب‌وکار شود. یکی دیگر از این تصمیمات، مشخص شدن استراتژی بین‌المللی برای تجارت است و برای تجارت جهانی باید یک استراتژی بر اساس قانون برد-برد داشته باشیم. ایجاد بازار منطقه‌ای با کشورهای همسایه و نیز بهره بردن از تعرفه‌های ترجیحی متقابل یکی از بخش‌های این استراتژی است که باید دنبال شود. کشورهای همسایه ایران بزرگ‌ترین ظرفیت برای صادرات محصولات ایرانی هستند ولی متاسفانه استراتژی مشخصی برای تقویت صادرات مشاهده نمی‌کنیم. متاسفانه نوسانات غیرقابل کنترل و خیزش و سقوط‌های ناگهانی نرخ ارز بر تجارت خارجی بنگاه‌های تولیدی تاثیر مخرب بسیاری داشته و دارد که باید برای مقابله با آثار مخرب آن چاره‌ای اندیشید. هر شهر ایران دارای مزیت‌های اقتصادی است که بر اساس آن می‌تواند تولید ویژه داشته باشد و در گام نخست باید این مزیت‌ها شناسایی شود. بخش خصوصی هر استان به مدیریت اتاق بازرگانی باید نقشه راهی برای فضای کسب‌وکار طراحی کنند و به همراه تشکل‌های غیردولتی مانند خانه صنعت و معدن می‌توانند نقشه راهی برای تولید، خدمات و تجارت آن شهر ترسیم کنند.
