در گفت‌وگو با بنیان‌گذار سازمان جهانی مدیریت تولید و صادرات زعفران بررسی شد
اقتصاد زعفران نظام‌مند می‌شود
OSEC، اهداف و روش‌های آن
سید احسان مصطفوی، مبتکر و بنیان‌گذار سازمان جهانی مدیریت تولید و صادرات زعفران (OSEC) که عضو هیات‌مدیره زعفران مصطفوی و مدیرعامل شرکت طلای سرخ نیز هست در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» با بیان اینکه OSEC، سازمانی است که پیوند اجزای زنجیره زعفران را اعم از کشاورز، واسطه‌گر، صادرکننده و مصرف‌کننده ایجاد می‌کند، افزود: برای این طرح حدود ۱۰ هزار ساعت مطالعه صرف شده است. وی با اشاره به تاسیس اولین کارخانه «نوآفرینی زنجیره ارزش زعفران» در تربت‌حیدریه که توسط رئیس جمهور افتتاح شده است می‌گوید: رسالت ما در راه‌اندازی این کارخانه، حل ریشه‌ای چالش‌های حوزه زعفران بود و برای این منظور ضمن اجرای طرح «کانتراکت فارمینگ»، با همکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و صندوق توسعه ملی، ۲هزار و ۸۰۰ کشاورز را آموزش داده و با سرمایه‌ای معادل ۶۵میلیارد تومان زنجیره تولید زعفران را عملیاتی کردیم.
وی با اشاره به اینکه برگزاری همایش‌های متعدد و ایجاد اتاق گفت‌وگوی زعفران از دیگر اقدامات OSEC در این کارخانه بوده، می‌گوید: مجوز موزه زعفران را در روز جهانی موزه دریافت کردیم. در این موزه مراحل مختلف کاشت، داشت و برداشت و همچنین ابزار و ادوات قدیمی مربوطه را جمع‌آوری کرده و در معرض دید علاقه‌مندان قرار داده‌ایم. علاوه بر آن برای حفظ اصالت و تکریم بزرگان این حوزه، تصویر کشاورزان بزرگ زعفران ایران را روی دیواری به نام «دیوار اصالت» نصب‌کرده‌ایم که در معرفی چهره‌های شاخص زعفران، به‌خصوص آنان که امروز در بین ما نیستند، بسیار حائز اهمیت است. مصطفوی با بیان اینکه واحد تحقیق و توسعه OSEC همچنین در تماس مستقیم با کشاورزان زعفران کار، به احصای مشکلات این گروه پرداخته؛ چراکه شناسایی این چالش‌ها و مشکلات برای برنامه‌ریزی در جهت رفع آنها بسیار اهمیت دارد گفت: با راه‌اندازی پیشخوان زعفران خدمات متنوعی را به فعالان این حوزه ارائه می‌کنیم. این پیشخوان با ۷ باجه مختلف خدمات متنوعی را به کشاورزان ارائه می‌کند که ازجمله عبارتند از: خرید نقدی زعفران، خرید توافقی، سپرده‌گذاری زعفران در بورس، صندوق امانات زعفران، توثیق زعفران و ارائه تسهیلات، واحد پشتیبانی از کشاورز در حوزه خدماتی مانند کود، سم، ادوات کشاورزی، گیاه‌پزشکی و... و در نهایت صندوق سرمایه‌گذاری کشاورزی که اولین صندوق سرمایه‌گذاری مبتنی بر زعفران، زیره و پسته با جذب حدود ۷۰میلیارد تومان پذیره‌نویسی شده است.
برخی از طرح‌های نوآورانه OSEC
به گفته وی، در این کارخانه اولین دستگاه سورتینگ پیاز زعفران کشور راه‌اندازی شده که بهره‌وری برداشت این محصول را تا سه برابر افزایش می‌دهد، به‌طوری‌که در حال حاضر از هر هکتار زمین، معادل ۸/ ۳ کیلوگرم محصول قابل برداشت است، اما با این فناوری این رقم به حتی بیشتر از ۱۰ کیلوگرم می‌رسد. وی از دیگر اقداماتی که در این راستا انجام‌شده را دعوت از استارت‌آپ‌ها و نخبگان و راه‌اندازی سامانه‌ای به نام «چی کِی» اعلام کرد که مبنای آن پاسخ به این سوال است که چه محصولی را در چه زمانی بکاریم؟ کشاورز با مراجعه به این سامانه و ارائه اطلاعات درخواستی از قبیل تراکم پیاز زعفران، سن زمین، آنالیز سایر اطلاعات ورودی دیگر و همچنین اطلاعاتی مانند آب‌وهوا و پیش‌بینی‌های مربوط به آب‌وهوای سال کاشت محصول که توسط سیستم ذخیره و بررسی‌شده، راهنمایی می‌شود که چه محصولی را به‌جای زعفران در سال‌جاری بکارد یا اگر به کشت زعفران مبادرت کند، با چه میزان توجیه اقتصادی روبه‌رو خواهد شد. سامانه دیگر، سامانه آنالیز پیاز زعفران است که ازنظر علمی مرغوبیت پیاز، سن پیاز و میزان برداشت زعفران در هر هکتار را بررسی و محاسبه می‌کند.
مصطفوی با بیان اینکه در حوزه قیمت‌گذاری تاکنون رفتار سنتی بر بازار زعفران حاکم بوده است که این موجب ایجاد خطا و اشتباهات انسانی در قیمت‌گذاری زعفران می‌شود افزود: OSEC سامانه‌ای را برای حل این مشکل طراحی کرده که از ۳ بخش برخوردار است. در قسمت اول، ابتدا نمونه‌های زعفران را اسکن می‌کند و میزان خامه، میزان کلاله، قطر کلاله، میزان پیچیدگی، چسبندگی، رنگ و ... را طبق الگوریتمی مطابق فرمولی خاص ثبت و برای هر کیفیتی قیمت‌گذاری می‌شود. در قسمت دوم بینی الکترونیکی را طراحی کرده‌ایم که عطر هر گرید زعفران را تشخیص داده و ثبت می‌کند که این مهم نیز در فرآیند قیمت‌گذاری حائز اهمیت است. در قسمت سوم اصالت زعفران تشخیص داده می‌شود، در این روش براساس استخراج DNA خواهیم توانست اصالت زعفران را تشخیص داده و منطقه‌ای که زعفران در آن کشت شده است را شناسایی کنیم.
راه‌اندازی سامانه سفران (برگرفته از سفر و زعفران) از دیگر اقدامات OSEC برای معرفی، فرهنگ‌سازی و همچنین آموزش به کشاورزان است. سفران در شهرها وظیفه ذائقه سنجی و فرهنگ‌سازی را بر عهده دارد و در مناطق زعفران خیز علاوه بر انجام ماموریت‌های آموزشی به کشاورزان، به‌عنوان آزمایشگاه سیار و مشاوره تخصصی مشغول فعالیت خواهد بود. سامانه دیگر «زرفران» است که بر مبنای سه موضوع «ارزش‌آفرینی»، «فرآوری» و «آنلاین بودن» راه‌اندازی شده است. با صنایع بزرگ کشور مذاکراتی صورت گرفته تا بتوان تولید محصولات زعفران پایه را گسترش داد و مساله فرآوری این محصول را اولویت بخشید.
حفظ اصالت زعفران با OSEC
اقدام دیگر OSEC که مصطفوی به آن اشاره می‌کند، صیانت از ژن زعفران است که به گفته بنیان‌گذار این سازمان بین‌المللی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. به گفته وی در حال حاضر حدود ۲۰۰ نوع ژن زعفران در پردیس دانشگاه تهران نگهداری می‌شود و برای حفظ و صیانت از ژن زعفران ایرانی دو اقدام در دست بررسی و اجرا داریم. نخست قرار دادن ژن کشنده در پیاز زعفران ایرانی است که باعث می‌شود این محصول در خاک کشورمان به زعفران برسد، اما در خاک کشورهای دیگر محصولی را تولید نکند. اقدام دوم طراحی و تدوین دستورالعملها و قوانینی است که مانع قاچاق پیاز زعفران شود ازجمله این دستورالعملها می‌توان به لزوم دریافت اجازه‌نامه برای کشورهایی که زعفران ایرانی را به‌صورت قاچاق تهیه کرده و به کشت آن اقدام کرده‌اند، اشاره کرد. به عبارتی باید «حق پیاز زعفران ایرانی» توسط این کشورها پرداخت شود در غیر این صورت نخواهند توانست از OSEC به‌عنوان یک سازمان معتبر بین‌المللی برای محصول خود تاییدیه و مجوز دریافت کنند.
از دیگر اقدامات OSEC، طرح ایجاد مزارع مشارکتی تحت عنوان زر برند است. به گفته مدیرعامل طلای سرخ، بر این اساس شرکت‌های معتبر داخلی و بین‌المللی، هایپرمارکت‌ها و صنایعی که قصد دارند محصول زعفران را با برند خود به بازار عرضه کنند می‌توانند یک تا دو هکتار زمین
در اختیار بگیرند و محصول موردنیاز خود را با مشارکت کشاورزان در آن کشت کنند و پس از برداشت محصول با برند انحصاری خود و با ذکر کاشت در ایران به فروش برسانند.
طرح دیگری که اشاره می‌شود، ایجاد برند صادراتی «سافارکس» است که براساس آن کشاورزان محصول زعفران خود را بانام خود صادر می‌کنند؛ به‌عبارت‌دیگر در این طرح هر کشاورز یک صادرکننده خواهد بود. در این طرح محصول تولیدی زعفران‌کاران پس از بررسی عیار در بسته‌بندی‌های خلاقانه جهت فروش در مقاصد صادراتی ارسال خواهد شد. در نتیجه هرچه کیفیت محصول بالاتر باشد قیمت بالا‌تری برای آن محصول لحاظ خواهد شد.
نظام بخشی به اقتصاد زعفران
وی بابیان اینکه یکی از بزرگ‌ترین مشکلات زعفران این است که عرضه و تقاضای این محصول برابر نیست و ابتدا محصول تولید و سپس بازاریابی آن آغاز می‌شود، گفت: بر این اساس OSEC این رویه را تغییر خواهد داد تا بازاریابی مقدم بر تولید شود.
از اقدامات دیگر، صدور زعفران کارت برای کشاورزان براساس اطلاعات جمع‌آوری‌شده از هر کشاورز است که باعث شده کشاورزان در چهار گرید دسته‌بندی و محصولاتشان براساس گرید خود معامله و قیمت‌گذاری شوند.
موضوع دیگر راه‌اندازی ارز دیجیتال به پشتوانه زعفران به نام ردگلد است. بر این اساس هر واحد ارز ردگلد معادل یک گرم زعفران باکیفیت است که سرمایه‌گذاران می‌توانند با خرید این ارز علاوه بر نگهداری راحت و آسان زعفران با شرکت در طرح‌های سرمایه‌گذاری آن، سرمایه موردنیازِ تولید را تامین و در سود تولید و ارزش‌افزوده زعفران سهیم شوند. به گفته وی OSEC در تربت‌حیدریه آزمایشگاه‌های کاملا تخصصی را با دریافت گواهینامه‌های بین‌المللی راه‌اندازی کرده است. ایشان همچنین اضافه کردند: اولین کتابخانه تخصصی زعفران را تاسیس کرده‌ایم و با شرایط خاص کتب موردنیاز در حوزه کشاورزی در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد. وی می‌گوید قرار است مزارع الگویی زعفران را راه‌اندازی کنیم تا هر نخبه‌ای که در حوزه تکنولوژی و دانش فنی، می‌تواند خدماتی را در این حوزه ارائه کند، به کار گیریم. نام این مزارع را دهکده پایدار زعفران نهاده‌ایم. در این مزارع کاشت، داشت، برداشت، کود دهی، پاک‌سازی و سایر عملیات مربوط به تولید زعفران با استفاده از فناوری‌های روز دنیا و بدون دخالت دست انجام خواهد شد. در این مزارع از انرژی خورشیدی برای تامین برق، از پهپاد جهت رصد و شناسایی، از سنسورها برای اخذ اطلاعات مربوط به خاک و از روبات‌ها در بخش‌های مختلف تولید استفاده خواهد شد.
مصطفوی در ادامه به معرفی پیشنهاد پالایشگاه ملی زعفران پرداخت و افزود: برای جلوگیری از خام‌فروشی زعفران و همچنین توجه به صنایع تبدیلی این محصول؛ اقدام به ارائه ایده راه‌اندازی پالایشگاه ملی زعفران در دفتر تحقیق و توسعه OSEC کرده‌ایم. در این پالایشگاه مراحل مختلف از فرآوری محصول، همچنین بهبود و توسعه آن دیده شده است. ایشان ایجاد بزرگ‌ترین مرکز فرآوری زعفران در دنیا را در همین راستا معرفی کرده و افزودند این مرکز در شهرک صنعتی توس مشهد و با ۱۸هزار مترمربع مساحت، با پیشرفت فیزیکی ۵۰درصد در حال احداث است.
مدیرعامل کارخانه نوآفرینی زنجیره ارزش زعفران ازجمله اهداف این پالایشگاه را کمک به اقتصاد کشاورزی؛ ایجاد ارزش‌افزوده و جلوگیری از خام‌فروشی، ایجاد بستر همکاری صنعت و دانشگاه، ارتقای سطح سلامت جامعه مصرف‌کنندگان، افزایش اشتغال‌زایی و توسعه پایدار برشمرد.
فرهنگ‌سازی زعفران در دستور کار
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات حوزه زعفران، فرهنگ‌سازی برای مصرف برای افزایش تقاضا نسبت به این محصول است. بنابراین توجه دادن به خواص دارویی زعفران به جهت افزایش تقاضا و مصرف زعفران دارای اهمیت است. زعفران به دلیل اینکه می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تقویت کند ماده‌ای سودمند برای انسان است، زعفران اکسیژن‌رسانی را افزایش می‌دهد. بر این اساس طی تفاهم‌نامه‌ای سه‌جانبه با سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و موسسه واکسن و سرم‌سازی رازی و سازمان OSEC، در تولید واکسن کووپارس در درمان بیماری کرونا در دستور کار قرار دارد.
مصطفوی افزود: ازجمله زیرساخت‌های OSEC ایجاد سازمان ملی زعفران در کشورهای عضو است. این سازمان‌ها عالی‌ترین مقام زعفرانی آن کشور خواهند بود که خدمات موردنیاز را به بخش‌های دانشگاهی، دولتی، کشاورزی، بازرگانی و صنعت ارائه کنند. البته لازم به ذکر است که OSEC دیگر سازمان‌های زعفرانی در کشورهای عضو را به رسمیت می‌شناسد، بر این اساس ۱۰ کشور را به‌عنوان اعضای بالقوه این سازمان شناسایی کرده‌ایم که یا تولیدکننده عمده زعفران هستند، یا بازارهای مصرف زعفران را در اختیار دارند یا صادرکننده بزرگ این محصول می‌باشند. هدف از این هم‌افزایی تلاش برای افزایش مصرف و شناساندن خواص منحصربه‌فرد زعفران در دنیا است. یکی از مهم‌ترین اقدامات در این حوزه آن است که زعفران به‌عنوان یک گیاه دارویی شناسانده و معرفی شود، چراکه ترنور داروهای گیاهی در دنیا چند برابر ادویه است و این در حالی است که این محصول به‌عنوان یک کالا و ادویه لوکس شناخته شده است. یکی دیگر از اقدامات OSEC رایزنی برای معرفی روز ۲۷مهرماه هرسال به‌عنوان روز ملی زعفران است که مورد اقبال مسوولان مربوطه قرار گرفته و در شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در حال تصویب است. خدمت دیگر OSEC، طراحی لباس مخصوص زعفران کاران و همچنین ظروف ویژه برداشت، حمل و نگهداری محصول زعفران است. این اقدام برای توجه به رعایت مسائل بهداشتی در مراحل تولید زعفران، امری مهم و حائز اهمیت است چراکه یکی از چالش‌ها و بهانه‌های مطرح در مورد زعفران کشورمان، بالا بودن بار میکروبی و عدم رعایت مسائل بهداشتی است. علاوه بر این دستگاه بسته‌بندی جدیدی را نیز اختراع کرده‌ایم که در هر ۸ ساعت ۲۴ هزار بسته زعفران را بدون دخالت دست و در شرایط کاملا بهداشتی بسته‌بندی می‌کند. از دیگر اقداماتی که به‌زودی رونمایی خواهد شد طراحی سوغات ملی ایران است. این طرح بیانگر دستاوردها، فرهنگ، آداب و تمدن کشورمان ایران است. در مرکز و کانون توجه این اثر، محصول زعفران، به‌عنوان محصولی ملی و استراتژیک جای گرفته است.
