چرا ارزش افزوده زعفران ایرانی در جیب خارجیها می‌‌رود؟
خام‌فروشی گیاه استراتژیک خراسان‌جنوبی
به گزارش «دنیای اقتصاد»، درحالی که زعفران گیاه صادراتی استراتژیک ایران به شمار می‌‌رود و کشورمان تولیدکننده نزدیک به ۹۰درصد زعفران دنیاست اما بیشتر ارزش افزوده این محصول به جیب کشورهای دیگری چون اسپانیا می‌‌رود که از بازار چند میلیارد دلاری فرآورده‌های این محصول، با واردات آن از ایران سود می‌‌برند.
خراسان جنوبی مهد چند گیاه دارویی بزرگ دنیا و از جمله زعفران است که از قرن‌ها پیش محصولی مهم بوده است. بعد از زعفران مهم‌ترین محصول این استان زرشک و پس از آن عناب است. کشتزار‌‌های خراسان جنوبی منبع بسیاری از گیاهان دارویی خودرو و ارگانیک است که اهمیت جهانی دارند، چراکه مخصوص این اقلیم، نایاب و البته به اصطلاح وحشی هستند و از آفت‌کش و سموم در کشت آنها استفاده نمی‌شود.
آن طور که رسانه‌‌ای محلی نوشته «مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی» از سال ۱۳۹۵ با هدف توسعه اقتصادی محصولات مزیتدار خراسان جنوبی تاسیس شده است، اما یکی از قدیمی‌‌ترین صادرکنندگان گیاهان دارویی این استان به «دنیای‌‌اقتصاد» می‌گوید که مجتمع یاد شده در کارش موفق نبوده است، چراکه در این صورت نباید امروز هم پس از ۶ سال همچنان به خام‌فروشی بخش اعظم محصولاتمان ادامه می‌‌دادیم.
مهدی ابراهیمی، سرپرست جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی با اشاره به اینکه توسعه اقتصادی محصولات مزیتدار این استان از مسیر «فرآوری» آنها محقق می‌شود و مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی از سال ۱۳۹۵ با این هدف فعالیت خود را آغاز کرده است، به «ایسنا» می‌گوید: ساخت بنا، جذب نیروی متخصص، اجرای طرح‌های پژوهشی ارزشمند، چاپ ۵ عنوان کتاب، ثبت اختراع ۷ فرآورده فراسودمند از محصولات مزیتدار منطقه، برگزاری نخستین همایش ملی عناب، ایجاد زیرساخت تجارت الکترونیک برای در دسترس قراردادن ناب‌ترین محصولات خراسان جنوبی در اقصی نقاط ایران، حضور در نمایشگاه‌های داخل و خارج استان برای عرضه و ارائه محصولات این خطه تنها گوشه‌‌ای از اقدامات طی سال‌های اخیر بوده است.
ابراهیمی با اشاره به اینکه راه‌‌اندازی سوله‌های فرآوری با هدف سورت، کاهش بارمیکروبی، بسته‌بندی و فرآوری گیاهان دارویی راهبردی استان از جمله عناب، زرشک، زعفران و آنغوزه نیازمند تامین اعتبارات است، تصریح می‌کند: گیاهان دارویی راهبردی خراسان جنوبی که برخی در کشور و برخی نیز در جهان بی‌‌نظیر هستند، فرصت مغتنمی برای مردم منطقه است و شناسایی و عملیاتی کردن طرح‌های دانش‌بنیان برای ورود محصولات آنها به بازارهای داخلی و خارجی از مهم‌ترین اهداف جهاد دانشگاهی است. آموزش کشاورزان، بازاریابی، تکمیل فرآیند تولید، افزایش سهم کشاورزان از بازار فروش، هدایت پایان‌‌نامه‌های دانشجویان تحصیلات تکمیلی به سمت فرآوری محصولات راهبردی استان، ایجاد یک مرکز نمونه گردشگری در حوزه گیاهان دارویی اندمیک با هدف جذب سرمایه‌گذار و ایجاد اشتغال پایدار در منطقه از دیگر اهداف ایجاد این مجتمع تحقیقاتی-تولیدی است.
محسن احتشام، بنیان‌‌‌گذار شرکت «تروند زعفران» نیزکه از سال ۱۳۷۵ در زمینه بسته‌بندی زعفران، زرشک و گیاهان دارویی فعالیت می‌کند درباره کم‌‌کاری‌های حوزه صادرات به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: اینها همه منابع ارزی است و باید به آن توجه شود. یک روز ذخیره چاه‌های نفت تمام می‌شود و اگر از چند سال پیش نگاهمان به جلو می‌بود، وضعیت ارزی ما بهتر از امروز بود. محصولات ارزآوری که مزیت نسبی و رقابتی داشتند می‌توانستند منبع تامین ارز برای کشور باشند. به نظر من توجهی نشده است و بخش اعظم زعفران استان که قریب به ۷۰ تن می‌شود، در حال خام صادر شدن است.۲۲ هزار تن تولید زرشک ماست و حدود ۸ هزار تن عناب تولید می‌کنیم، اما سهم بسیار ناچیزی در سبد صادراتی دارند.
رئیس اتاق بازرگانی بیرجند در پاسخ به این پرسش که نقش مراکزی مثل مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی در توسعه فناوری‌‌های تولید مدرن محصولات کشاورزی چیست؟ پاسخ می‌دهد: اگر این مرکز کاری می‌کرد که ما می‌دیدیم. ما امروز از داشتن تجهیزات مدرن آزمایشگاهی که میزان سموم یا رنگ‌های افزودنی را بسنجیم و محصولات را با استاندارد‌های دنیا تطبیق بدهیم عاجزیم. این مرکز حداقل باید این آزمایشگاه را ایجاد می‌کرد تا من صادرکننده را از رفتن به خارج بی‌نیاز کند، اما فقط نامی را یدک کشیده است.
احتشام با اشاره به وجود بیش از ۶۰۰ گونه گیاه دارویی در خراسان جنوبی در پاسخ به اینکه چرا بخش خصوصی در حوزه فرآوری و صادرات این محصولات پیش‌قدم نشده است، می‌گوید: انگیزه نداریم که در حوزه گیاهان دارویی سرمایه‌گذاری کنیم. دولت باید بستر را آماده کند و ما باید توجیه اقتصادی برای سرمایه‌گذاری داشته باشیم اما زیرساخت‌ها آماده نیست. تسهیلات ارزان‌قیمت، معافیت‌های مالیاتی، تسهیل ورود تجهیزات و فناوری وجود ندارد. باید مشوق ایجاد شود تا بخش خصوصی سرمایه‌گذاری کند، اما اینها ایجاد نشده است.
رئیس اتاق بازرگانی بیرجند همچنین با اشاره به مازاد تولید زعفران و تاثیر محدودیت‌هایی مثل رفع تعهد ارزی بر صادرات این محصول می‌گوید: درحالی که تولید افزایش پیدا کرده است، در صادرات زعفران امسال بیش از ۴۵ درصد افت داریم که این باعث افت قیمت و نارضایتی کشاورزان شده است.۸۵ درصد زعفران ما صادراتی است، اما متاسفانه با ایجاد محدودیت‌ها صادرات افت می‌کند. زعفران کالای گران‌قیمت و سبکی است و این محدودیت‌ها راه قاچاق را باز می‌کند.
کاشت آزمایشی گیاهی جدید در سربیشه
مدیر جهاد کشاورزی سربیشه از توابع خراسان جنوبی گفت: کشت دانه روغنی کاملینا که منبع غنی از روغن و اسیدهای چرب امگا ۳ است در شهرستان سربیشه به صورت آزمایشی در سطح 5/ 0 هکتار انجام گرفته و پیش‌بینی می‌شود حدود ۷۰۰ گیلوگرم محصول برداشت شود.
به گزارش «ایسنا»، محمدرضا زرگری گفت: دانه‌های روغنی در بین محصولات زراعی اهمیت خاصی داشته، بنابراین نیاز به محصولات روغنی جدید با سازگاری بیشتر با تنش‌‌های محیطی و نیاز آبی و کودی کمتر به‌‌شدت احساس می‌شود. گیاهان در طول دوره رشد خود در معرض تنش‌‌های مختلف قرار دارند و کمبود آب بزرگ‌ترین چالش در تولید محصولات زراعی به‌‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌‌خشک دنیا ازجمله ایران است. کاملینا با نام علمی Camelina sativa از خانواده Brassicaceae، گیاهی است علفی، دارای ساقه راست و کمی خشن، به ارتفاع ۳۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر که منشأ اولیه آن، نواحی استپی آسیا بوده و از آنجا به مناطق دیگر راه یافته است. سرعت رشد گیاه در محیط کشت مناسب به‌حدی است که ۳ ماه پس از کاشتن دانه، می‌توان از آن بهره‌‌برداری به عمل آورد. برگ‌‌های باریک و دراز آن، حالت ساقه آغوش و پهنک منتهی به دو زائده در محل اتصال به ساقه دارد. گل‌‌های آن کوچک، زرد‌رنگ و واقع در راس انشعابات ساقه است. میوه خورجینک آن، گلابی‌شکل، واقع بر روی دمگل دراز و محتوی دانه‌های بسیار کوچک، به رنگ قهوه‌‌ای مایل به زرد یا مایل به قرمز است.
