رئیس‌جمهور ترکیه در دولتش خانه‌تکانی کرد
تزار و شاه‌جاسوس در کابینه اردوغان
رجب طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه روز شنبه از کابینه جدید خود رونمایی و وزیران دارایی، خارجه و دفاع جدید را -کمتر از یک هفته پس از پیروزی در دور دوم انتخابات- معرفی کرد. اردوغان در یک انتصاب مورد انتظار، بانکدار سابق و معتبر بین‌المللی یعنی «مهمت شیمشک» را به‌عنوان وزیر خزانه‌داری و دارایی منصوب کرد. «میدل‌ایست‌آی» (MEE) در گزارش ۳ژوئن در همین رابطه نوشت، شیمشک، یکی از مدافعان اقتصاد متعارف، پس از خدمت به‌عنوان وزیر دارایی و معاون نخست‌وزیر بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۸، بسیار مورد توجه بازارهای مالی بود. انتصاب او با هدف مقابله با بحران هزینه زندگی در ترکیه است و می‌تواند زمینه را برای افزایش نرخ بهره در ماه‌های آینده فراهم کند که می‌تواند نشان‌دهنده چرخشی از سیاست دیرینه اردوغان برای کاهش نرخ‌ها با وجود افزایش تورم باشد.
اردوغان که در مراسم تحلیف خود قبل از اعلام این خبر صحبت می‌کرد، از ترکیه‌ای‌ها خواست اختلافات خود را کنار بگذارند و بر آینده تمرکز کنند. وی در این مراسم که با حضور مقام‌های بلندپایه از ۷۸کشور جهان برگزار شد، گفت: «ما تمام ۸۵میلیون نفر را بدون توجه به دیدگاه‌های سیاسی، خاستگاه، اعتقادات یا فرقه‌هایشان در آغوش خواهیم گرفت.» وی افزود: «ترکیه بیش از هر زمان دیگری به وحدت و همبستگی نیاز دارد.» تحلیلگران پیش‌بینی کرده بودند که اردوغان شیمشک را در رأس اقتصاد قرار می‌دهد که نشان‌دهنده بازگشت نسبی به سیاست‌های بازار آزادتر پس از سال‌ها افزایش کنترل دولت بر بازارهای ارز، اعتبار و بدهی است. «ولف پیکولی» کارشناس قدیمی ترکیه در شرکت مشاوره Teneo، به «میدل‌ایست‌آی» گفت که اگر اردوغان مسیر خود را تغییر دهد و تیم اقتصادی خود را با نام‌ها و چهره‌های معتبر اصلاح کند، می‌تواند «هوا» را برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی «تازه کند».
برنامه اقتصادی اردوغان از سال۲۰۲۱ بر محرک‌های پولی و اعتبار هدفمند برای تقویت رشد اقتصادی، صادرات و سرمایه‌گذاری تاکید می‌کند، بانک مرکزی را تحت فشار قرار می‌دهد و استقلال آن را به‌شدت از بین می‌برد. در نتیجه، تورم سالانه قبل از کاهش، به اوج ۲۴ساله خود یعنی فراتر از ۸۵درصد در سال گذشته رسید. لیر در دهه گذشته بیش از ۹۰درصد از ارزش خود را پس از مجموعه‌ای از سقوط‌ها از دست داده است که بدترین آن در اواخر سال۲۰۲۱ بود. پس از رای‌گیری ۲۸مه، این سقوط به پایین‌ترین سطح تاریخ خود رسید. ترمیم کابینه همچنین منجر به انتصاب «جودت یلماز»، یکی دیگر از مدیران اقتصادی ارتدوکس به‌عنوان معاون رئیس‌جمهور شد.در همین حال، «هاکان فیدان» رئیس اطلاعات اردوغان و سرباز سابق، به‌عنوان وزیر خارجه جدید معرفی شد.
فیدان از سال۲۰۱۰ رهبری سازمان اطلاعات ملی (MIT) را بر عهده داشت و پیش از آن مشاور اردوغان در دفتر نخست‌وزیری بود. اردوغان زمانی این مرد ۵۵ساله را «رازدار» خود نامید. او جایگزین دیپلمات سابق «مولود چاووش اوغلو» شد که از سال۲۰۱۴ در این سمت خدمت کرده و پیشنهاد تغییر بالقوه آینده در سبک روابط خارجی ترکیه را داد. در همین حال، «یاشار گولر»، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ترکیه به‌عنوان وزیر دفاع معرفی شد و جایگزین «خلوصی آکار» شد. این مرد ۶۹ ساله در جریان عملیات نظامی ترکیه در سوریه در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ فرمانده ارتش بود و همچنین بر عملیات نظامی بعدی در آنجا و عراق نظارت داشت.«ازگی آکین» در گزارش ۳ ژوئن در المانیتور نوشت، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه «مهمت شیمشک»، کهنه‌کار مالی را که از اعتبار بین‌المللی برخوردار است، در رأس اقتصاد ترکیه خواهد نشاند.
این اقدام نشان از رویکردهای جدید اقتصادی اردوغان دارد. رئیس‌جمهور جدید ترکیه با مهره‌چینی‌های اقتصادی خود نبرد سختی را برای نجات اقتصاد کشورش انجام خواهد داد. تضادهای ناشی از اجرای سیاست جنجالی اردوغان منجر به کنار گذاشتن سه وزیر دارایی و رئیس بانک مرکزی در یک بازه زمانی تقریبا چهارساله شد. منتقدان می‌گویند که استقلال بانک مرکزی تا حد زیادی در سیستم ریاستی اردوغان فرسایش یافته است و دولت را متهم می‌کنند که ذخایر ارزی بانک مرکزی را در تلاش برای مهار کاهش ارزش لیر ترکیه تخلیه کرده است. بازگشت شیمشک به سیاست احتمالا با هدف ارسال پیام ثبات به بازارها، نشان‌دهنده پایان زیگزاگ‌های بزرگ در سیاست پولی ترکیه در سال‌های گذشته است.
شیمشک ۵۶ساله که از اعتبار بین‌المللی و داخلی برخوردار است، به‌عنوان یک سیاستمدار صادق و منطقی در بین بخش‌های مالی داخلی و بین‌المللی شهرتی برای خود ایجاد کرد. وی که در بریتانیا تحصیل کرده است، قبل از اولین حضورش در سیاست در حزب حاکم عدالت و توسعه (AKP) اردوغان، رئیس استراتژی درآمد ثابت و تحقیقات کلان اقتصادی برای منطقه اروپا، خاورمیانه و آفریقا در مریل لینچ در لندن بود. حرفه او در امور مالی به‌عنوان یک استراتژیست فعال در وال‌استریت آغاز شد. او در دولت اردوغان در اواخر سال۲۰۱۸ هیچ پستی بر عهده نگرفت و به‌دلیل تضاد در دیدگاه‌های خود با دیدگاه‌های غیر متعارف اردوغان استعفا کرد. از او با عنوان «تزار اقتصادی» نام می‌برند.
هاکان فیدان کیست؟
«ازگی آکین» در گزارش ۴ژوئن در المانیتور نوشت، پس از اینکه رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه روز شنبه «هاکان فیدان»، رئیس سازمان اطلاعاتی ترکیه (مرد در سایه) را به‌عنوان وزیر خارجه جدید کشور انتخاب کرد، او از این پس از «سایه» خارج می‌شود و در کانون توجه قرار خواهد گرفت. وی قرار است سکان دیپلماسی این کشور را در دست بگیرد. فیدان که از سال۲۰۱۰ ریاست آژانس اطلاعات ملی ترکیه (MIT) را بر عهده دارد، با دنیای دیپلماسی بیگانه نیست. در سال‌های اخیر او به‌عنوان «شاه جاسوس» و «افسر ارشد اطلاعاتی»، با متحدان و دشمنان کشور در سراسر جهان درگیر دیپلماسی پشت پرده بوده است.فیدان ۵۴ ساله، یکی از معدود افراد مورد اعتماد رئیس‌جمهور ترکیه بوده و از زمانی که اردوغان در سال۲۰۰۳ به نخست وزیری رسید، به‌طور مداوم در مناصب مختلف خدمت کرده است. فیدان قبل از تصدی ریاست اطلاعات، درحالی‌که به‌عنوان فرستاده ویژه اردوغان (نخست وزیر وقت) در روند صلح بین حزب غیرقانونی کارگران کردستان (PKK) و دولت ترکیه ایفای نقش می‌کرد، محل توجه قرار داشت.
فیدان که پدرش یک کرد است، همراه با سلف خود «امره تانر» در MIT و دیگر مقام‌های اطلاعاتی در مذاکرات با رهبران سطح بالای «پ‌ک‌ک» در سال ۲۰۰۹ شرکت کردند. هدف این مذاکرات صلح که از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۵ ادامه یافت، همانا یافتن راه‌حلی از طریق مذاکره برای مشکل چندین دهه‌ای کردهای این کشور؛ البته با خلع سلاح این گروه (در مبارزه‌اش با دولت ترکیه برای خودمختاری) بوده است. دوران تصدی فیدان در MIT در سال۲۰۱۰ با مجموعه‌ای از مقالات انتقادی که در رسانه‌های غربی و اسرائیلی منتشر شد و وفاداری او به شرکای سنتی ترکیه از جمله ایالات متحده و اسرائیل را زیر سوال برد، شروعی پر دست‌انداز داشت. ایهود باراک، وزیر دفاع وقت اسرائیل در آن زمان علنا با انتصاب این «شاه جاسوس» مقابله کرد.
باراک با اشاره به نقش وی به‌عنوان نماینده ترکیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سال۲۰۰۸ تا زمان انتصابش در MIT، مدعی شد که فیدان روابط نزدیکی با ایران داشته است. با این حال، سال‌های بعدی تصدی او شاهد این بود که MIT به تنها کانال گفت‌وگو بین ترکیه و اسرائیل و همچنین دیگر قدرت‌های منطقه‌ای تبدیل شد که روابط آنکارا با آنها می‌رفت که تیره شود. فیدان همچنین چندین‌بار با همتایان سوری خود در مذاکراتی سیاسی سطح بالا بین آنکارا و دمشق در سال۲۰۲۲ با میانجی‌گری روسیه دیدار کرد.این مقامی که قرار است به زودی به دیپلمات ارشد جدید ترکیه تبدیل شود، تا حد زیادی برای عموم یک چهره ناشناخته و یک «راز» باقی مانده است. او در طول دوران حرفه‌ای خود در دولت هیچ مصاحبه‌ای انجام نداده است.
فیدان یکی از اولین و البته مکررترین قربانیان درگیری بین اردوغان و متحد سابقش فتح‌الله گولن و پیروانش در داخل بوروکراسی ترکیه بود که مخالف مذاکرات صلح بودند. سال۲۰۱۲ نقطه عطفی در شغل و حرفه فیدان و روابط اردوغان و جنبش گولن بود. یک دادستان ترکیه، فیدان و دیگر مقام‌های اطلاعاتی بلندپایه را برای بازجویی احضار و آنها را به داشتن روابط «تروریستی» در رابطه با نقش آنها در مذاکرات با «پ‌ک‌ک» متهم کرد. این اقدام به یک بن‌بست بزرگ بین بوروکراسی اطلاعاتی و قضایی کشور منجر شد. فیدان و سایر افسران اطلاعاتی طبق دستور اردوغان به احضار بی‌توجهی کردند. پس از این بن‌بست، حزب حاکم اردوغان لایحه‌ای را تصویب کرد که به این نهاد مخفی سپری قانونی اعطا کرد و قدرت آن را گسترش داد.دادستانی که فیدان و همکارانش را احضار کرد، بعدها به‌دلیل ارتباط با جنبش گولن پس از کودتای۲۰۱۶ محکوم شد. آنکارا که جنبش گولن را به برنامه‌ریزی برای کودتا با هدف سرنگونی اردوغان متهم می‌کند، این گروه را به‌عنوان یک سازمان تروریستی معرفی کرد.
فیدان از همان آغاز فعالیت حرفه‌ای خود به‌خاطر رویکردی محافظه‌کارانه نسبت به گولنیست‌ها معروف است. این آژانس اطلاعاتی یکی از معدود نهادهایی بوده که گولنیست‌ها به نسبت قادر به نفوذ در آن نبوده‌اند؛ چنان‌که پاکسازی علیه پیروان این جنبش پس از کودتا نشان می‌دهد. پس از کودتای ۲۰۱۶، سیستم اطلاعاتی ترکیه پیشاهنگی را در تعقیب و پاکسازی گولنیست‌ها از بوروکراسی دولتی برعهده گرفت و چندین برنامه استرداد غیرعادی از سراسر جهان انجام داد که انتقاد شدید گروه‌های مدنی بین‌المللی را برانگیخت. فیدان همچنین اردوغان و مولود چاووش اوغلو (وزیر امور خارجه کنار گذاشته‌شده) را در سفرهای خارجی برجسته به‌ویژه به واشنگتن و مسکو همراهی کرد. فیدان با تحصیلات نظامی در فرماندهی اطلاعات و عملیات «یگان واکنش سریع» ناتو در آلمان به‌عنوان بخشی از حرفه خود به‌عنوان افسر سابق ارتش بین سال‌های ۱۹۸۶ و ۲۰۰۱ خدمت کرده بود. ابراهیم کالین، سخنگوی اردوغان و مشاور ارشد سیاست خارجی، جانشین فیدان در MIT خواهد شد.
تغییر ریل اقتصادی اردوغان
