چه عواملی بر حفظ محیط زیست از سوی مسافران نوروزی مؤثر است؟
تحلیل رفتار زیست‌محیطی گردشگران ساحلی
تنوع زیستی و میراث طبیعی غنی را می‌توان یکی از اصلی‌ترین دلایل جذب گردشگران به یک منطقه دانست. اگر در مناطق در معرض تهدید، گردشگری به‌گونه‌ای پایدار مدیریت شود می‌تواند نقشی کلیدی در حفظ تنوع زیستی و حتی در تولید درآمد برای جوامع محلی به‌عنوان یک جایگزین درآمدی ایفا کند. برای رشد گردشگری دریایی و ساحلی نیز به زیست‌بوم‌های دریایی سالم نیاز است. توسعه این بخش از گردشگری باید جزئی از برنامه «مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی» باشد تا بتوان زیست‌بوم‌های شکننده دریایی را حفظ و نگهداری کرد. همچنین توسعه این صنعت باید به‌عنوان واسطه‌ای برای ارتقای اقتصاد آبی و مشارکت در استفاده پایدار از منابع آبی به خدمت گرفته شود. در این میان رفتار زیست‌محیطی گردشگران نیز اهمیت بسزایی دارد. کارشناسان بر این باورند که به منظور کاهش اثرات منفی گردشگری لازم است رفتارهای محیط زیستی و عوامل موثر بر آن شناسایی شود و مورد مطالعه قرار گیرد. اما این سوال ایجاد می‌شود که چه عواملی بر رفتارهای زیست‌محیطی مسافران اثر می‌گذارد؟
یک پژوهش که از سوی صادق صالحی، مصطفی قدمی و زهرا همتی‌گویمی درخصوص رفتارهای محیط زیستی گردشگران ساحلی در استان بوشهر انجام شده، نشان داده است رابطه رفتارهای محیط زیستی با متغیرهای جنسیت، تحصیلات، وضعیت تاهل، نوع اقامت، چگونگی مسافرت، نگرش محیط زیستی، ارزش‌های محیط زیستی، دانش محیط زیستی و مدت اقامت آنان معنادار نیست. در مقابل، رفتارهای محیط زیستی گردشگران با متغیرهای نگرانی محیط زیستی و فرصت‌ها، همبستگی مثبت دارد. به باور کارشناسان یکی از ویژگی‌های گردشگری در مناطق ساحلی، فصلی بودن است. برخی زمان‌ها به دلیل فصلی بودن فعالیت‌های گردشگری، اثرات گردشگری از شدت بیشتری برخوردار هستند. فصلی بودن به‌طور عمده، نتیجه دو عامل مهم اقلیم و دوره تعطیلات یا عدم ساماندهی تعطیلات در ایران عنوان می‌شود.
گردشگران زیست محیطی
در ایامی مانند نوروز، رفتارهای زیست محیطی مسافران تاثیر دوچندانی بر محیط خواهد داشت. یافته‌های تحقیق مذکور که در میان گردشگران نوروزی سواحل بوشهر انجام شده، نشان داده که میانگین کلی میزان رفتارهای محیط زیستی در بین گردشگران ساحلی ۱۹/ ۳ از ۵ است؛ درحالی‌که ۶/ ۱۱ درصد گردشگران ساحلی در سطح رفتارهای محیط زیستی پایین، ۴/ ۵۲ درصد در سطح رفتارهای محیط زیستی متوسط و ۳/ ۲۴ درصد در سطح رفتارهای محیط زیستی بالا قرار می‌گیرند. همین امر بیانگر آن است که در مجموع میزان رفتارهای محیط زیستی گردشگران ساحلی در سطح متوسط قرار دارد.
همچنین برخلاف تحقیقات پیشین که بر معناداری عامل جنسیت در رفتارهای محیط‌زیستی تاکید داشته‌اند، نتایج این تحقیق چنین تفاوتی را نشان نمی‌دهد. به عبارت دیگر، گردشگران زن و مرد از لحاظ میزان رفتارهای محیط زیستی تفاوت دارند. توزیع سنی جمعیت تحقیق نیز نشان می‌دهد که گردشگران مسن (۴۰ سال به بالا) در طول مسافرت، رفتارهای محیط زیستی مناسب‌تری را مورد ملاحظه قرار داده و سازگارتر با محیط زیست رفتار می‌کنند. بر این اساس، با توجه به جوان بودن جمعیت کشور و حتی تمایل بیشتر جوانان به مسافرت و گردش، یافتن راه‌حل‌هایی برای سوق دادن جوان‌ترها به رفتارهای محیط زیستی مسوولانه ضروری به نظر می‌رسد.
در همین حال، چگونگی مسافرت یا به عبارت دیگر، مسافرت به‌صورت مجردی و مسافرت همراه خانواده از جمله دیگر متغیرهایی بود که در تحقیق مذکور به‌عنوان عامل فرضی موثر بر رفتارهای محیط زیستی در طول مسافرت در نظر گرفته شده بود. با این حال، نتایج تحقیق نشان می‌دهند که میزان رفتارهای محیط زیستی در طول مسافرت ارتباط چندانی با مسافرت به‌صورت مجردی یا خانوادگی ندارد.
علاوه بر این، نوع اقامت از جمله اقامت در چادرهای مسافرتی یا درنظر گرفتن مکانی برای اسکان که شامل اجاره اتاق، هتل، ویلا و حتی مهمان در منزل دوستان و آشنایان باشد، بر رفتار محیط زیستی آنها در طول سفر اثر چندانی ندارد. همچنین، ارتباط میزان تحصیلات گردشگران ساحلی و وضعیت تاهل آنها با میزان رفتارهای محیط زیستی نیز مورد تایید قرار نگرفت. ضرایب همبستگی متغیر وابسته با متغیرهای نگرانی محیط زیستی و فرصت‌ها حاکی از آن است که نتایج آزمون‌های آماری در سطح معناداری همبستگی مثبت اما نسبتا ضعیفی وجود دارد. با وجود این، عوامل دیگر مانند دانش محیط‌زیستی، نگرش محیط زیستی، ارزش‌های محیط‌زیستی و مدت اقامت در محل با میزان رفتارهای محیط زیستی گردشگران همبستگی ندارند. در نهایت، محققان در این پژوهش به این نتیجه رسیده‌اند که عوامل دیگری بر رفتارهای محیط‌زیستی بین گردشگران تاثیر داشته‌اند؛ عواملی که لزوم اجرای پژوهش‌های بیشتری را یادآوری می‌کند.
با این‌همه، پژوهشگران پیشنهاد کرده‌اند، با توجه به اینکه یافته‌های تحقیق حاضر نشان داده که میزان رفتارهای محیط زیستی در بین گردشگران مسن بیشتر از گردشگران جوان‌تر است، پرداختن به چرایی و یافتن راه‌حل‌هایی برای ارتقای رفتارهای محیط زیستی در بین جوان‌ترها لازم و ضروری به نظر می‌رسد. همچنین نتایج تحقیق مذکور بیانگر آن بوده که متوسط دانش محیط زیستی و فرصت‌ها یا امکانات در سطح چندان مناسبی قرار ندارد. با توجه به اینکه مناطق ساحلی ایران از جمله مناطقی است که سالانه به خصوص در ایام نوروز شاهد خیل وسیعی از گردشگران است، همین حضور گسترده گردشگران، فرهنگ‌سازی و آموزش و در عین حال ایجاد امکانات و فرصت‌های لازم در جهت بروز رفتارهای حامی محیط زیست را می‌طلبد.
ارسال نظر