اقتصاد ۶۱ میلیاردی سفرهای پزشکی
روایت «اکونومیست» از بازار جهانی توریسم سلامت
نمونه‌های موفق
اما «اکونومیست» در گزارشی در آخرین شماره خود با تحلیل روند روبه‌رشد و شکوفای گردشگری سلامت در سطح جهان، شهر کوچک زابوک در کرواسی را مثال می‌آورد و روایت می‌کند که هر سال هزاران نفر از سراسر اروپا و خاورمیانه برای درمان مشکلات حرکتی و درمان درد مفاصل خود به سراغ بخش ارتوپدی بیمارستان این شهر می‌آیند. البته انگیزه‌های سفر مراجعان به این بیمارستان متنوع است؛ برخی در کشور خود از چنان کیفیتی در دریافت خدمات درمانی و بهداشتی برخوردار نیستند و برخی دیگر نیز نمی‌خواهند در صف انتظار طولانی‌مدت خدمات درمان عمومی یا زیر بار هزینه‌های سرسام‌آور درمان در بیمارستان‌های خصوصی بروند. به همین دلایل است که کرواسی با ارائه خدمات درمانی نسبتا ارزان و با کیفیت، توانسته یکی از مقاصد پرطرفدار گردشگران سلامتی باشد. براساس این گزارش، گردشگران سلامت برای تغییر جنسیت نیز به تایلند می‌روند، برای جراحی‌های دندان به مکزیک یا مجارستان سفر می‌کنند و برای کاشت و پیوند مو به ترکیه می‌روند؛ اینها نقاطی هستند که در آنها مسیر گردشگری و خدمات درمانی با یکدیگر تلاقی کرده است.
این رسانه می‌افزاید به‌دلیل آنکه کشورها تعاریف مختلفی از گردشگری سلامت دارند، رقم دقیقی از ابعاد این صنعت در سطح جهان در دست نیست؛ چراکه در آمار برخی از کشورها، گردشگرانی که هدفشان از سفر فقط تفریح بوده و طی سفر سرما خورده‌اند و به پزشک مراجعه کرده‌اند نیز به‌عنوان گردشگران سلامت به‌حساب آمده‌اند. یک شرکت فعال در زمینه تحقیقات بازارها برآورد کرده است که حجم این صنعت در سال ۲۰۱۶ حدودا ۶۱ میلیارد دلار بوده است اما با این حال برخی رقم حقیقی را در سطحی پایین‌تر و در حدود ۱۰ تا ۱۵ میلیارد دلار می‌دانند.
به باور اکونومیست، افزایش جمعیت بیماران برخاسته از طبقه متوسط در کشورهای آسیایی و آفریقایی به معنی این است که افراد بیشتری حاضرند برای دریافت خدمات درمانی که در کشور خود دریافت نمی‌کنند سفر کنند و در این میان تفاوت‌های فاحش در هزینه خدمات درمانی و خصوصا عمل‌های جراحی در داخل مرز و خارج از آن، اصلی‌ترین رقم‌زننده انگیزه سفر این گردشگران سلامت است. هزینه تمام‌شده برای یک عمل جراحی دریچه قلب در آلمان به‌طور متوسط حدود ۳۰ هزار یورو است و این در حالی است که برای انجام این عمل در اتریش و در همسایگی آلمان و با همان کیفیت در ارائه خدمات درمانی و پزشکی، یک بیمار نهایتا ۱۵ هزار یورو پرداخت خواهد کرد. همچنین یک مثال دیگر عمل تعویض مفصل ران است که هزینه آن در بریتانیا ۱۲ هزار یورو، در ترکیه ۱۰ هزار یورو و در مجارستان تنها ۴ هزار و ۷۲۵ یورو است. در چنین شرایطی کشورها نیز به بازار تقاضایی که برایشان شکل می‌گیرد، پاسخ می‌دهند. در همین خصوص و اخیرا، کره جنوبی، مالزی و دبی به میزان قابل‌توجهی برای ایجاد مراکز بین‌المللی و تخصصی پزشکی به‌منظور جذب بیماران و گردشگران سلامت خارجی سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
یکی از این مراکز، «شهر درمانی دبی» در امارات متحده عربی است که تحت سازوکار یک منطقه آزاد تجاری در زمینه گردشگری پزشکی فعالیت می‌کند و به‌دنبال جذب بیماری از کشورهای عرب‌نشین حاشیه خلیج‌فارس است که در گذشته و برای درمان به کشورهای اروپایی یا آمریکا سفر می‌کردند. هزینه ساخت و بهره‌برداری این پروژه که در سال ۲۰۰۲ راه‌اندازی شد، حدود ۹/ ۱ میلیارد دلار برآورد شده. بنا به مستندات و آمارهای موجود، تعداد سالانه گردشگران و بیمارانی که به آن مراجعه می‌کنند تا سال ۲۰۱۴ به‌رقم یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر رسیده است که از این تعداد ۳۷ درصد از کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس بودند و حجم گردشگران اروپایی در این میان به‌میزان قابل‌توجه ۲۰ درصد بوده است.
آمار عملکرد این حوزه در نقاط مختلف دنیا نشان از آن دارد که رشد اقتصادی صنعت گردشگری سلامت پرشتاب است و بخشی از این موضوع به این مساله بازمی‌گردد که در بسیاری از کشورهای ثروتمند دسترسی به درمان رایگان رو به محدودیت است و برای شهروندان این کشورها سفر به منظور درمان ارزان، روزبه‌روز جذاب‌تر می‌شود. یک مورد قابل توجه در حوزه گردشگری سلامت عمل لقاح مصنوعی است که از اقبال بالایی برخوردار است و رشد پرشتابی در میان سفرهایی که با انگیزه‌های پزشکی انجام می‌شود، سپری می‌کند. اکونومیست در گفت‌وگو با کارشناسان علت این امر را هزینه بالای این عمل در کشورهای ثروتمند می‌داند که بعضا در برخی از آنها مثل آلمان، انجام آن به‌لحاظ قانونی برای زنان جوان ممنوع و تحت شرایط خاص پزشکی تنها برای سه مرتبه انجام آن ممکن است.
با این حال اما، بنا به روایت «اکونومیست»، توسعه گردشگری پزشکی با چالش‌ها و موانعی روبه‌رو است که مهم‌ترین آن فقدان سامانه اطلاعاتی دقیق و قابل اعتماد درخصوص کیفیت بهداشت و ارائه خدمات در بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها و همچنین درخصوص عملکرد پزشکان و جراحان این مراکز است. در حال حاضر، صلاحیت بیمارستان‌های بین‌المللی اغلب ازسوی نهاد ناظر و غیردولتی «کمیسیون مشترک اعتباربخشی سازمان‌های مراقبت سلامت» که به‌اختصار به «کمیسیون مشترک» شهرت یافته بررسی می‌شود و در صورت تایید این نهاد، گواهی‌هایی مربوط به برخورداری از کیفیت مناسب برای مراکز درمانی صادر می‌شود. اما با این حال آنچه در فضای امروز گردشگری سلامت غالب است، این است که بیماران با تکیه بر شهرت برخی پزشکان و مراکز درمانی یا به توصیه برخی واسطه‌ها سفر می‌کنند و به‌نظر می‌رسد برای آنکه این نهادهای ناظر بین‌المللی به جایگاه واقعی خود برسند، به‌زمان بیشتری نیاز باشد.
«اکونومیست» در گزارش خود چنین جمع‌بندی می‌کند که گردشگری سلامت هنوز به سطح رشدیافته خود نرسیده و کسب درآمدهای کلان از آن ممکن است هنوز با دشواری‌هایی همراه باشد. یکی دیگر از چالش‌ها بر سر راه درآمدزایی از این صنعت، نوسانات ارزی است که ممکن است به ناگهان یک مقصد ارزان درمانی را برای مردم کشوری گران کند و صنعت گردشگری سلامت کشور مقصد تحت‌الشعاع این امر قرار بگیرد.
راهنمای سیاست‌گذاری برای ایران
به نظر می‌رسد شایسته است که با توجه به روایت اکونومیست از مخارج بالا و قوانین خاص درمانی در کشورهای ثروتمند اروپایی، برای جذب گردشگر از این منطقه حساب ویژه‌ای باز شود و با مطالعه و ارزیابی دقیق مختصات این بازار، برای جذب گردشگر اقدام شود. ایران تاکنون هرچند محدود، توانسته در جذب بیمار از برخی کشورهای همسایه به توفیق‌هایی دست یابد اما روشن است که حجم کنونی این دسته از گردشگران و به‌طور کلی تعداد گردشگران خارجی در کشور تناسبی با پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های کشور در جذب گردشگر ندارد و رقم کنونی به‌هیچ عنوان رضایت‌بخش نیست. به‌همین منظور، سیاست‌گذاران باید رویکرد و برنامه‌ریزی منسجم و حساب‌شده بازاریابی به‌منظور جذب گردشگر سلامت خارجی را لحاظ کنند. در همین خصوص همچنین کاهش نرخ برابری ریال ایران در برابر ارزهای عمده خارجی در ماه‌های اخیر در این خصوص امتیازی را برای کشور فراهم می‌کند که به‌واسطه ارزان‌تر شدن هزینه‌های درمان در ایران برای گردشگران خارجی، ایران تبدیل به مقصد جذاب‌تری برای درمان شود.
تجارب محدود گذشته ثابت کرده است که کشور در صورتی که بتواند گره‌های بنیادینی همچون مشکلات تبدیل ارز و جو روانی کاذب و منفی درخصوص عدم امنیت در ایران را باز کند و موفق شود پای گردشگر سلامت را به بیمارستان‌های ایران باز کند، آنها به نیکی از انجام عمل‌های جراحی خود در ایران یاد می‌کنند. در همین خصوص کارشناسان این حوزه بر ظرفیت‌های قابل توجه برخی شهرهای کشور همچون تبریز و شیراز تاکید می‌کنند که هم از زیرساخت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی نسبتا کارآمدی برخوردار هستند، هم در دل خود نیروی انسانی مجرب و مراکز درمانی نسبتا مجهزی را دارند و هم فی‌نفسه شهرهایی توریست‌پذیر هستند. به این ترتیب و با همکاری با نهادهایی بین‌المللی همچون «کمیسیون مشترک» جهت اخذ گواهی‌های لازم و کسب اعتبار، این دو شهر می‌توانند تبدیل به پایلوت‌های جدی توسعه گردشگری سلامت در کشور شوند.
ارسال نظر