آیا دولت جدید شهرها را زیباتر خواهد کرد؟
* رسول مدرس: هم‌بنیانگذار پلتفرم مسابقات معماری طرح تو طرح
باید واقعیت را پذیرفت که شهرهای ما زشت شده‌اند و موج ساخت‌وسازهای دهه‌های اخیر، که می‌توانست دورانی پرشکوه را برای زیباسازی شهرهای ایران با معماری یادآور دوره‌ای خاص بسازد، متاسفانه زندگی ما را از هویت خالی کرده است. در این بین هویت و فرهنگ، اولویت آخر ماجرایی است که برای معماری و ساختمان‌سازی در ایران اتفاق افتاده، و بدتر از آن، زشتی و زمختی است که بر در و دیوار ساختمان‌های جدید ما نقش بسته و روحیه و حس و حال مردم را نیز تحت تاثیر خود قرار داده است.
در سال‌های گذشته، در صنعت ساختمان کشور، اگرچه استانداردهای ساخت‌وساز و امنیت به شدت - حداقل در قوانین و روی کاغذ - ارتقا یافت، اما به آخرین چیزی که توجه شد، زیبایی و نمای ساختمان‌ها بود که در تعامل بین کارایی و زیبایی، می‌توانست شهرهای ما را به الگویی برای نوسازی و تمدن شهری، حداقل در کشورهای هم‌رده مطرح کند. اما این اتفاق به گونه‌ای دیگر رقم خورد.
نقش دولت‌ها در زیبایی شهرها
دولت‌ها با تدوین و اجرای قوانین و مقررات مربوط به ساخت و ساز، بر چگونگی توسعه شهری و معماری بناها اثر قابل لمسی دارند. این قوانین می‌توانند شامل سبک‌های معماری، محدودیت‌های ارتفاع، نوع مصالح، فاصله بناها و غیره باشند که می‌توانند به هماهنگی و زیبایی بصری در سطح شهر کمک کنند.
اولین و شاید مهم‌ترین انتظاری که از دولت وجود دارد، ایجاد و حفظ استانداردهای بالا در معماری و الزام به استفاده از خدمات دفاتر معماری و یا حداقل استفاده از خدمات یک معمار خبره در طراحی است. مقررات ساخت‌وساز و قوانین شهرسازی باید به گونه‌ای تدوین شوند که کیفیت و زیبایی را در تعامل با هم قرار دهند. این استانداردها نه تنها به ایمنی و پایداری ساختمان‌ها، بلکه به زیبایی‌شناسی، هماهنگی با محیط زیست و پاسخ‌گویی به نیازهای اجتماعی نیز توجه داشته باشد. مداخله انجمن‌ها و نهادهای خصوصی در این فرایند به ارتقای استانداردهای صنعت معماری در ایران کمک خواهد کرد.
یکی دیگر از انتظارات مهم فعالان حوزه‌ی معماری، تسهیل فرآیندهای اداری و بوروکراتیک است. معماران و شرکت‌های ساختمانی اغلب با پیچیدگی‌های زیادی در زمینه صدور مجوزها و تایید طرح‌ها روبرو هستند. این فرآیندهای طولانی و گاهی غیرشفاف می‌تواند منجر به تأخیر در پروژه‌ها و افزایش هزینه‌ها شود. دولت می‌تواند با بهبود این فرآیندها و ایجاد شفافیت بیشتر، کار معماران را آسان‌تر و کارآمدتر کند.
دولت باید نقش فعالی در تشویق به نوآوری و پایدارسازی در معماری ایفا کند. سیاست‌های تشویقی نظیر اعطای یارانه‌ها و تسهیلات مالی به پروژه‌های سبز و دوستدار محیط زیست می‌تواند معماران را به استفاده از فناوری‌های نوین و مصالح پایدار ترغیب کند. همچنین، دولت باید برنامه‌هایی برای آموزش و آگاه‌سازی معماران و عموم مردم درباره اهمیت معماری پایدار و نوآورانه و تاثیر بسزای آن در زندگی مردم جامعه ایجاد کند.
انتظار دیگری که از دولت وجود دارد توجه به حفاظت از میراث فرهنگی و معماری تاریخی است. حفظ ساختمان‌ها و بناهای تاریخی نه تنها از نظر فرهنگی حائز اهمیت است، بلکه می‌تواند به عنوان الگویی برای طراحی‌های مدرن و جدید نیز مورد استفاده قرار گیرد. دولت باید با وضع قوانین حمایتی و ارائه تسهیلات لازم، به حفاظت از این آثار کمک کند و آن‌ها را در برابر تخریب و نادیده‌گرفتن محافظت نماید.
ایجاد بسترهای رقابتی و شفافیت
اکنون در بخش خصوصی شاهد فضایی شفاف در حوزه معماری بنا هستیم. اما در بخش دولتی، ایجاد بسترهای رقابتی و شفافیت در عرصه معماری و ساخت‌وساز از دیگر انتظارات ماست. دولت باید شرایطی فراهم کند که همه معماران بتوانند در یک فضای رقابتی سالم برای پروژه‌های بزرگ دولتی و عمومی و شهری فعالیت کنند و طرح‌های خود را به نمایش و داوری بگذارند. همچنین، فرآیندهای مناقصه، مسابقات و انتخاب پروژه‌ها می‌بایست شفاف و عادلانه باشد تا از تبعیض‌ها و فساد جلوگیری شود. رقابت و شفافیتی که در بخش‌های خصوصی وجود دارد می‌تواند الگوی دولت برای ایجاد فرایندهای شفاف در موضوع معماری و طراحی پروژه‌های دولتی باشد.
در مجموع، دولت با ایفای نقش موثر در این زمینه‌ها می‌تواند به ارتقای کیفیت و سطح معماری و ساخت‌وساز در کشور کمک شایانی نماید و زندگی بهتری برای شهروندان فراهم آورد. معماران نیز از این طریق می‌توانند به شکل بهتری هنر و خلاقیت خود را در خدمت جامعه قرار دهند.
آنچه اهمیت دارد این است که توجه به این مسائل، می‌تواند اثر قابل لمسی پس از پایان دوره چهار ساله یا هشت ساله‌ی دولت و حتی با توجه به اهمیت عمر ساختمان‌ها، در دهه‌های پس از آن بر حس و حال ما از این دوران داشته باشد و بگوییم دولت توانسته شهرهای ما را با سیاست‌های کارشناسانه، زیباتر کند.
