«دنیای‌اقتصاد» یکی از صنایع پرحاشیه بورسی را بررسی می‌کند

خودروسازان؛ از عرش تا فرش

دنیای‌اقتصاد - محمد غفوری : در دهه ۱۳۸۰ صنعت خودرو جزو سودآورترین صنایع بازار سرمایه بود، به‌گونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که بسیاری از سرمایه‌گذاران از آن به‌‌‌عنوان صنعتی بنیادی با تقسیم سود بالا یاد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردند. سایپا با تقسیم سود ۱۰۰درصدی و نسبت قیمت به سود ۴ تا ۵واحدی همیشه مورد توجه سرمایه‌گذاران آن دوره بود؛ اما چه عواملی سبب می‌شود، صنعتی که طی دهه ۱۳۸۰ عنوان سودآورترین صنعت را کسب کرده بود، در اواخر دهه ۱۳۹۰ به صنعتی زیان‌‌‌ده و پرچالش تبدیل می‌شود. جواب این سوال را می‌‌‌توان در یک عبارت ساده یافت؛ «قیمت‌گذاری دستوری». انحراف زیاد بین ارزش دارایی‌ها و تنزیل وجوه نقد پدیده‌ای است که طی این سال‌ها در اقتصاد ایران مشاهده‌ کرده‌ایم. در تمام دنیا شرکتی را که نتواند بازده مناسبی از دارایی‌هایش کسب کند، تعطیل می‌کنند و اگر نسبت بازده به ارزش دارایی‌هایش زیاد باشد، خیلی زود ده‌ها شرکت رقیب وارد صحنه می‌شوند. اما در ایران تعطیل‌کردن تجارت وجود ندارد، به همین دلیل مشاهده می‌کنیم شرکت‌های بزرگ که شاید کسب‌وکارشان اقتصادی نباشد، سال‌ها با کاهش قیمت سهام مواجه می‌شوند، در حالی که در همان زمان ارزش ریالی دارایی‌هایشان به دلیل تورم رشد می‌کند. ساختار اقتصاد سیاسی ایران اجازه تعطیل‌شدن به کارخانه‌هاش را نمی‌دهد. ترس از اعتراضات کارگری، منافع پنهان و... باعث می‌شود که شرکت‌های بزرگ ایرانی، حتی اگر ۱۰برابر سرمایه‌‌‌شان زیان انباشته داشته باشند، گزینه انحلال را انتخاب نکنند.

خودروسازان از سال 97 چقدر زیان دیده‌اند؟

زیان انباشته پنج‌خودرو‌ساز از جمله ایران‌خودرو، سایپا، پارس‌خودرو، بهمن‌دیزل و زامیاد از سال 97 تا آخرین گزارش ارائه‌شده به بیش از 78‌هزار و 100میلیارد تومان رسیده است. اگر این عدد به تعداد روزهای سال از سال 97 تقسیم شود، این صنعت، روزی 47میلیارد و 500میلیون تومان زیان ساخته است. حال اگر 47میلیارد و 500میلیون را تقسیم بر 24ساعت کنیم، می‌شود هر ساعت 2میلیارد تومان. اگر 2میلیارد تومان را تقسیم بر ٦٠دقیقه کنیم، می‌شود دقیقه‌ای 33میلیون تومان. حال اگر این عدد را تقسیم بر ٦٠ثانیه کنیم، می‌شود 550‌هزار تومان. صنعت خودرو در هر ثانیه 540‌هزار تومان زیان کرده است. البته باید در نظر داشت که بخش بزرگی از این زیان مربوط به دو خودرو‌ساز ایران‌خودرو و سایپاست و سه‌خودرو‌ساز دیگر به‌مراتب سهم کمتری از این زیان دارند. اگر مبنای ارزش‌گذاری جریان نقد باشد، اینکه شرکت چقدر دارایی داشته باشد ولی در آخر سال زیان بسازد، وضعیت خوبی نیست. حتی اگر مبنای ارزش‌گذاری ارزش دارایی‌ها باشد، مدیریت ضعیف و رانتی در سال‌های گذشته کمر خودروسازان را شکسته و این موضوع با زیان انباشته‌ای که در چند سال اخیر ساخته شده است، کاملا مشهود است.

جایگاه صنعت خودرو در بازار سرمایه

صنعت خودرو به‌عنوان صنعتی مهم و متوسط در بازار سرمایه با ارزش بازار حدود 145‌‌‌هزار میلیارد تومان حدود 3‌درصد از ارزش بازار سرمایه را تشکیل می‌دهد که شامل هشت‌شرکت فعال در بازار بورس و فرابورس است. همچنین نسبت شناوری سهام این شرکت حدود 31‌درصد و نسبت فروش به ارزش بازار صنعت حدود 63/ 0واحد است؛ این در حالی است که متوسط این نسبت در بازار سرمایه حدود 74/ 1واحد است. کل درآمد پنج‌شرکت‌‌‌ فعال در بازار بورس و فرابورس در ۶ماه سال 1401 حدود 123‌هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، رشد 76درصدی فروش را نشان می‌دهد. این صنعت با توجه به قیمت‌گذاری دستوری و افزایش بالای هزینه‌ها نسبت به درآمدها در سال‌های اخیر وضعیت خوبی نداشته است؛ اما با توجه به اینکه شرکت‌های خودرویی در بازار سرمایه نسبت‌های فروش به ارزش بازار جذابی دارند، حذف قیمت‌گذاری دستوری و شفاف‌شدن قیمت محصولات شرکت‌ها را می‌توان محرکی برای تقویت حاشیه سود این شرکت‌ها دانست. بنابراین با کوچک‌ترین تغییر در حاشیه سودها این صنعت می‌‌‌تواند شرایط مطلوبی را تجربه کند.

ایران‌‌‌خودرو

میانگین وزنی نرخ فروش محصولات ایران‌‌‌خودرو در هفت‌ماه سال‌جاری حدود 205میلیون تومان و حجم فروش حدود 323‌‌‌هزار دستگاه بوده است؛ این در حالی است که میانگین فروش محصولات شرکت در مدت مشابه سال گذشته 140میلیون تومان و حجم فروش حدود 226‌هزار دستگاه بوده که از منظر نرخ فروش رشد 46درصدی و از منظر تولید افزایش 43درصدی را نشان می‌دهد. همچنین، ایران‌‌‌خودرو براساس گزارش‌‌‌های ماهانه خود روند رو به رشدی را نشان می‌دهد، به‌‌‌گونه‌‌‌ای که براساس آخرین گزارش‌‌‌ها این شرکت در مهرماه 8هزار و 800میلیارد تومان و از ابتدای سال مالی تا آخرین گزارش ارائه‌شده 86هزار و 700میلیارد تومان درآمد داشته است. درآمد حدود 86‌هزار میلیارد تومانی درحالی به‌‌‌دست آمده است که این شرکت در مدت مشابه سال گذشته تنها 31‌هزار میلیارد تومان درآمد کسب کرده بود و این امر، رشد 177درصدی درآمد نسبت به مدت مشابه سال گذشته را نشان می‌دهد. همچنین زیان‌انباشته شرکت در عملکرد 6ماه سال‌جاری حدود 400میلیارد تومان بوده و به 41‌هزار و 400میلیارد تومان رسیده است.

مواد اولیه مصرفی که عمدتا شامل ورق مخصوص صنعت خودرو و فولاد و محصولات پتروشیمی برای ساخت قطعات داخل خودرو و شیشه است، تقریبا با نرخ آزاد به دست خودروسازان می‌‌‌رسد. هزینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های خودروسازان اعم از حقوق و دستمزد، تبلیغات و سربار نیز متناسب با نرخ تورم و نرخ ارز رشد می‌کند. از طرفی خودروسازان برای تامین سرمایه درگردش همیشه با مشکل مواجه‌اند و عمدتا از طریق تسهیلات بانکی، کسری نقدینگی موردنیاز خود را تامین می‌کنند. بنابراین این صنعت در بخش هزینه‌‌‌ها و بهای تمام‌‌‌شده محصولات خود تقریبا با نرخ آزاد فعالیت می‌کند؛ اما در بخش فروش تقریبا نرخ فروش بسیاری از محصولات خودروسازان نسبت به بهای تمام‌شده آنها کمتر است. در آخر، مهم‌ترین عاملی که می‌‌‌تواند این صنعت را از شرایط فعلی نجات دهد، پرهیز از نرخ‌‌‌گذاری دستوری و آزاد‌‌‌سازی قیمت‌هاست.

سایپا

میانگین وزنی نرخ فروش محصولات سایپا در هفت‌ماه سال‌جاری حدود 144میلیون تومان و حجم فروش آن حدود 220‌‌‌هزار دستگاه بوده است. این در حالی است که میانگین فروش محصولات شرکت در مدت مشابه سال گذشته 96میلیون تومان و حجم فروش آن حدود 189هزار دستگاه بوده که از منظر نرخ فروش رشد 50درصدی و از منظر تولید افزایش 16درصدی را نشان می‌دهد. همچنین، سایپا براساس گزارش‌‌‌های ماهانه خود روند رو به رشدی را نشان می‌دهد، به‌‌‌گونه‌‌‌ای که براساس آخرین گزارش‌‌‌ها این شرکت در مهرماه 5هزار و 200میلیارد تومان و از ابتدای سال مالی تا آخرین گزارش ارائه‌شده 32‌هزار میلیارد درآمد داشته است. درآمد حدود 32‌هزار میلیاردی درحالی به‌‌‌دست آمده است که این شرکت در مدت مشابه سال گذشته تنها 18هزار و 500میلیارد تومان درآمد کسب کرده بود که رشد 73درصدی درآمد نسبت به مدت مشابه سال گذشته را نشان می‌دهد. همچنین زیان انباشته شرکت در عملکرد 6ماه سال‌جاری حدود‌ هزار و 800میلیارد تومان بوده و به 26‌هزار و 100میلیارد تومان رسیده است.

پارس‌خودرو

میانگین وزنی نرخ فروش محصولات پارس‌خودرو در هفت‌ماه سال‌جاری حدود 147میلیون تومان و حجم فروش آن حدود 78‌‌‌هزار دستگاه بوده است؛ این در حالی است که میانگین فروش محصولات شرکت در مدت مشابه سال گذشته 65میلیون تومان و حجم فروش آن حدود 72هزار دستگاه بود که از منظر نرخ فروش رشد 126درصدی و از منظر تولید، افزایش 8درصدی را نشان می‌دهد. همچنین، پارس‌خودرو براساس گزارش‌‌‌های ماهانه خود روند رو به رشدی را نشان می‌دهد، به‌‌‌گونه‌‌‌ای که براساس آخرین گزارش‌‌‌ها این شرکت در مهرماه یک‌هزار و 600میلیارد تومان و از ابتدای سال مالی تا آخرین گزارش ارائه‌شده 11‌هزار و 500میلیارد تومان درآمد داشته است. درآمد حدود 11‌هزار و 500میلیارد تومانی درحالی به‌‌‌دست آمده است که این شرکت در مدت مشابه سال گذشته تنها 4هزار و 700میلیارد تومان درآمد کسب کرده بود که حاکی از رشد 143درصدی درآمد نسبت به مدت مشابه سال گذشته است. همچنین زیان‌انباشته شرکت در عملکرد 6ماه سال‌جاری حدود 400میلیارد تومان بوده و به 7هزار و 300میلیارد تومان رسیده است.

زامیاد

میانگین وزنی نرخ فروش محصولات زامیاد در هشت‌ماه سال‌جاری حدود 341میلیون تومان و حجم فروش آن حدود 29‌‌‌‌هزار دستگاه بوده است؛ این در حالی است که میانگین فروش محصولات شرکت در مدت مشابه سال گذشته 217میلیون تومان و حجم فروش آن حدود 15هزار دستگاه بود که از منظر نرخ فروش رشد 57درصدی و از منظر تولید افزایش 92درصدی را نشان می‌دهد. همچنین زامیاد براساس گزارش‌‌‌های ماهانه خود روند رو به رشدی را نشان می‌دهد، به‌‌‌گونه‌‌‌ای که براساس آخرین گزارش‌‌‌ها این شرکت در آبان‌ماه 2هزار و 300میلیارد تومان و از ابتدای سال مالی تا آخرین گزارش ارائه‌شده حدود 10‌هزار میلیارد تومان درآمد داشته است. درآمد حدود 10میلیارد تومانی درحالی به‌‌‌دست آمده است که این شرکت در مدت مشابه سال گذشته تنها 3هزار و 300میلیارد تومان درآمد کسب کرده بود که رشد 201درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته نشان می‌دهد. همچنین شرکت با افزایش تیراژ تولید در 6ماه سال جاری توانسته است زیان‌انباشته 63میلیارد تومانی سال گذشته خود را به 370میلیارد تومان سود انباشته تبدیل کند که در عملیات شرکت وضعیت مطلوبی را نشان می‌دهد.

بهمن‌دیزل

میانگین وزنی نرخ فروش محصولات بهمن‌دیزل در هشت‌ماه سال‌جاری حدود یک‌میلیارد تومان و حجم فروش آن حدود 3‌‌‌‌هزار و 628دستگاه بوده است؛ این در حالی است که میانگین فروش محصولات شرکت در مدت مشابه سال گذشته 680میلیون تومان و حجم فروش حدود هزار و 809دستگاه بود که از منظر نرخ فروش رشد 57درصدی و از منظر تولید افزایش 101درصدی را نشان می‌دهد. همچنین بهمن‌دیزل براساس گزارش‌‌‌های ماهانه خود روند رو به رشدی را نشان می‌دهد، به‌‌‌گونه‌‌‌ای که براساس آخرین گزارش‌‌‌ها این شرکت در آبان‌ماه 647میلیارد تومان و از ابتدای سال مالی تا آخرین گزارش ارائه‌شده حدود 4هزار و 200میلیارد تومان درآمد داشته است. درآمد حدود 4هزار و 200میلیارد تومانی درحالی به‌‌‌دست آمده است که این شرکت در مدت مشابه سال گذشته تنها هزار و 300میلیارد تومان درآمد کسب کرده بود که رشد 213درصدی درآمد نسبت به مدت مشابه سال گذشته را نشان می‌دهد. نکته مهم اینکه بهمن‌دیزل افزایش تولید به‌مراتب بالاتری را نسبت به رقبای خود ثبت کرده است. این موضوع حکایت از آن دارد که عملیات شرکت نسبت به مدت مشابه سال گذشته تغییر قابل‌توجهی کرده است.

ارزیابی عملکرد خودروسازان در سال‌جاری

عملکرد پنج‌خودرو‌ساز نشان می‌دهد که این شرکت‌ها در سال‌جاری عملکرد قابل‌توجهی را نسبت به مدت مشابه سال گذشته ثبت کرده‌اند، به طوری که مجموع درآمد این شرکت‌ها به 144‌هزار میلیارد تومان رسیده است. این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته مجموع درآمد این شرکت‌ها حدود 59‌هزار میلیارد تومان بود. همچنین بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که این شرکت‌ها از منظر تیراژ تولید و فروش وضعیت مطلوبی داشته‌اند، به طوری که کل فروش محصولات شرکت‌ها در سال‌جاری به افزایش 30درصدی نسبت به سال گذشته از 500‌هزار دستگاه به 654‌هزار دستگاه رسیده است که عملکرد مثبت از منظر افزایش فروش محصولات شرکت‌ها را نشان می‌دهد.

تاثیر تحریم‌ها بر صنعت خودرو

به دنبال بازگشت تحریم‌‌‌ها علیه ایران، صنایع متعدد داخلی از جمله صنعت خودرو با کمبودهای متعددی مواجه شدند که در نتیجه آنها، تولید و عرضه خودرو به بازار به‌شدت افت پیدا کرد. در این میان ممنوعیت واردات خودرو به‌عنوان عامل تقویت‌‌‌کننده باعث شد تا خودرو نه به‌عنوان یک محصول مصرفی، بلکه به‌عنوان یک کالای سرمایه‌‌‌ای مورد توجه خریداران قرار گیرد. تیراژ پایین خودروسازان و شمار روزافزون مشتریان باعث شد تا تعادل میان عرضه و تقاضا در بازار خودرو از بین برود و بستر مناسبی برای فعالیت واسطه‌گران و دلالان فرصت‌‌‌طلب به وجود آید و از همه مهم‌تر، قیمت خودروها به طور نجومی افزایش پیدا کند. همچنین باید توجه کرد که طرح واردات خودرو در دستور کار است و اگر این امر صورت گیرد و بتواند نیاز مصرف‌کننده را تامین کند، می‌‌‌توان به بهتر شدن شرایط این صنعت امیدوارتر شد.

چشم‌انداز

در سال‌جاری تحولات مثبتی در بازار خودرو رخ داده که تا حدودی نگاه سرمایه‌گذاران را نسبت به آینده صنعت خودرو تغییر داده است؛ به‌طوری‌‌‌که این صنعت جزو پرتراکنش‌ترین صنایع بازار سرمایه از ابتدای سال‌جاری بوده است.

واگذاری بلوک دو خودرو‌ساز و شروع عرضه محصولات شرکت‌ها در بورس‌کالا را می‌‌‌توان مهم‌ترین اخبار این صنعت در سال‌جاری تلقی کرد، در حالی که اگر زمینه عرضه گسترده خودرو در بورس‌کالا ایجاد شود، اثر مثبتی بر بازار خودرو خواهد داشت. گروه خودرویی به دلیل مسائل مختلف همچون قیمت‌گذاری دستوری، تحریم‌‌‌ها و هزینه‌‌‌های سرباری که بابت برخی تصمیم‌گیری‌‌‌های غلط در سال‌های گذشته به این صنعت تحمیل شده، زیان‌‌‌ده شده است. اما اگر شاهد آزادسازی نرخ فروش محصولات خودرویی باشیم یا بحث ورود آنها به بورس‌کالا متداوم شود، به‌طور قطع، خودرو با قیمت تمام‌شده به دست مصرف‌کننده می‌رسد و گروه خودرویی و سرمایه‌گذاری در این صنعت، جذاب و سودساز خواهد بود. مهم‌ترین چالش این صنعت در حال حاضر اختلاف بالای قیمت خودرو در کارخانه و بازار است و با عرضه خودرو در بورس‌‌‌کالا، می‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند این اختلاف کاهش یابد، به‌‌‌‌‌‌‌‌‌ گونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که قیمت کشف‌‌‌شده در بورس‌‌‌کالا چیزی بین قیمت فروش کارخانه و قیمت خودرو در بازار آزاد باشد. با عرضه خودرو در بورس‌‌‌کالا دلالی و سفته‌‌‌بازی در این صنعت از بین خواهد رفت. از پیامدهای مثبت این اتفاق می‌‌‌توان به تغییر کمیت و کیفیت تولید، حذف قرعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌کشی خودرو، شفافیت و رقابتی‌‌‌‌‌‌‌‌‌شدن بازار و حذف قیمت دستوری اشاره کرد. از اردیبهشت سال‌جاری بالاخره پس از کشمکش‌‌‌‌‌‌‌‌‌های فراوان، عرضه خودرو در بورس‌‌‌کالا کلید خورد. موضوع مهمی که این روزها توجه سرمایه‌گذاران را به این صنعت جلب کرده، عرضه محصولات پرفروش و زیان‌ده شرکت ایران‌خودرو است. 30 آبان 1401 در تاریخ بازار سرمایه و صنعت خودروی کشور ماندگار خواهد شد؛ چراکه پس از سال‌ها قیمت‌گذاری‌های مختلف دستوری و نیمه‌دستوری برای خودروهای پرتیراژ و عمومی، ‌هزار دستگاه پژو۲۰۷ در فرآیندی شفاف معامله شد.‌ هزار دستگاه پژو 207 با میانگین قیمتی 342میلیون و 842‌هزار تومان پس از 60دقیقه رقابت مورد معامله قرار گرفت.

 این در حالی بود که قیمت کارخانه این محصول 209میلیون تومان و قیمت بازار آن حدود 450میلیون تومان بود. در نتیجه خریداران با احتساب مالیات و هزینه‌های جانبی حدود 50میلیون تومان کمتر از قیمت بازار خودرو ثبت کردند و مهم‌تر اینکه ایران‌خودرو توانست این حجم از عرضه را 133میلیارد تومان بیشتر از قیمت فروش (طرح قرعه‌کشی) به فروش برساند. این اتفاق بزرگ نشان داد که قیمت‌گذاری دستور در صنعت خودرو به نفع تولیدکننده و مصرف‌کننده واقعی نبوده است و به نظر می‌رسد تداوم عرضه محصولات پرتیراژ این صنعت در بورس‌کالا می‌‌‌تواند آغازی برای شفاف‌تر شدن عرضه و تقاضا و بهبود شرایط صنعت خودرو‌سازی کشور باشد.