«دنیای‌اقتصاد» بررسی کرد
جهش درآمدی روانکارهای بورسی
در ایران، ۴ پالایشگاه روغن ایرانول(شرانل)، بهران(شبهرن)، سپاهان(شسپا) و نفت پارس(شنفت)، اقدام به تولید روغن‌های پایه و محصولات جانبی و نهایی می‌کنند. تکنولوژی تولید هر ۴ پالایشگاه، تولید روغن پایه گروه یک است.
روانکار به موادی گفته می‌شود که با توجه به ویژگی‌هایی که دارند برای جلوگیری از اصطکاک و سایش متحرکی روی متحرک دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند. در حال حاضر تنها چهار شرکت روانکار در بورس فعالیت می‌کنند.
در حال حاضر ایران به دلیل در اختیار داشتن نوع انحصاری «نفت رافینیتی» تنها تولیدکننده یک محصول نفتی به نام «لوب‌کات» در منطقه خاورمیانه است. به طوری‌که برخی از کشورهای نفت‌خیز حاشیه خلیج فارس همچون عراق، عربستان سعودی و کویت هم با وجود ساخت پالایشگاه‌های متعدد نفت هیچ‌گونه ظرفیتی برای تولید لوب‌کات ندارند.
لوب‌کات چیست؟
لوب‌کات یکی از مشتقات نفت است که به دو دسته سبک و سنگین تقسیم می‌شود. لوب‌کات سبک برای تولید روغن موتور و لوب‌کات سنگین برای تولید روغن موتور‌های سنگین به کار برده می‌شود.
لوب‌کات دریافتی از پالایشگاه‌های نفت، تابع قیمت نفت کوره یا مازوت خلیج فارس(۱۸۰HSFO) است و با استفاده از فرمول زیر قیمتگذاری می‌شود:
نرخ لوب‌کات = نرخ نفت کوره × ۱۵/ ۱× ۹۵/ ۰ × نرخ دلار نیمایی
در فرمول ذکر شده، ضریب ۱۵/ ۱ ضریب تبدیل نفت کوره به لوب‌کات و ضریب ۹۵/ ۰ برابر نرخ تخفیف است. قیمت نفت کوره تابعی از عوامل نظیر قیمت نفت و همچنین میزان عرضه و تقاضای این محصول است. از آنجا که نفت کوره منجر به آلودگی‌های زیست محیطی می‌شود، استفاده از آن در برخی صنایع با محدودیت همراه است که این امر منجر به کاهش قیمت آن و به تبع آن قیمت لوب‌کات می‌شود. لوب‌کات موردنیاز شرکت‌های روانکار از پالایشگاه‌ها تامین می‌شود.
نحوه قیمتگذاری محصولات
با توجه به فرآیند ذکر شده در تولید، محصولات شرکت‌های روانکار عبارت است از: روغن پایه، محصولات نهایی(مثل روغن موتور و روغن صنعتی)، فورفورال اکسترکت، پارافین واکس و گریس. علاوه بر این، این شرکت‌ها محصولات دیگری از قبیل ضدیخ و PDA-Tar به فروش می‌رسانند. نرخ هر یک از این محصولات متفاوت و تابعی از قیمت‌های جهانی است که عمدتا وابسته به نفت است. هرچه به سمت محصولات نهایی حرکت می‌شود محصولات تولید شده دارای ارزش افزوده و به دنبال آن قیمت بیشتری است و حاشیه سود محصولات بیشتر خواهد بود. در حال حاضر در کشور، قیمتگذاری روانکارهای موتوری و دیزلی توسط سازمان حمایت از تولیدکننده و مصرف‌کننده صورت می‌گیرد. با توجه به تعیین دستوری نرخ این محصولات، افزایش قیمت لوب‌کات منجر به کاهش حاشیه سود این محصولات و این امر می‌شود که شرکت‌ها برای اخذ مجوز افزایش نرخ محصولات‌شان اقدام کنند. قیمت روغن‌های صنعتی بر اساس کشش بازار و توسط هیات‌مدیره تعیین می‌شود. قیمت روغن پایه نیز تابعی از نرخ‌های جهانی است که در حال حاضر دارای روند صعودی است.
هر یک از این پالایشگاه‌ها با توجه به تکنولوژی‌های تولید و سیاست‌های فروش خود، ترکیب فروش متفاوتی دارند که البته ثابت نبوده و طی زمان با بهبود کیفیت محصولات و همچنین حاشیه سودی که هریک از این محصولات ایجاد می‌کنند تغییر می‌کند. مثلا در یک برهه ممکن است شرکت‌ها به دلیل افزایش نرخ ارز و قیمت‌های جهانی روغن پایه و عدم افزایش نرخ‌های داخلی محصولات نهایی به خاطر وجود قیمت‌های مصوب، بیشتر اقدام به فروش روغن پایه به جای فروش محصولات نهایی کنند. در شرایط ثبات اقتصادی و نرخ ارز، فروش محصولات نهایی حاشیه سود بالاتری دارد. تحلیل فروش ریالی این شرکت‌ها در سال ۱۳۹۸ و ۶ ماه نخست سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد ۵۹ درصد فروش نفت سپاهان، ۳۸ درصد فروش نفت ایرانول، ۸/ ۲۷ درصد فروش نفت بهران و ۴۲ درصد فروش نفت پارس صادراتی است. این موضوع نشان می‌دهد شرکت نفت سپاهان در دسته شرکت‌های صادراتی‌محور قرار می‌گیرد که مستقیما از قیمت‌های جهانی و نرخ ارز تاثیر می‌پذیرد. فروش شرکت نفت بهران نیز عمدتا داخلی و شامل محصول نهایی است.
صورت‌های مالی ۴ تولیدکننده روانکار حاکی از آن است میزان تولید انواع محصول این شرکت‌ها از ۹/ ۱ میلیون تن در سال ۱۱ ماه ابتدایی سال ۹۸ به حدود ۲ میلیون متر مکعب در ۱۱ ماه ابتدایی سال ۹۹ رسیده است. محصولات این شرکت‌ها شامل انواع روانکار، اسلاک واکس و پارافین، گریس و ضدیخ می‌شود که فروش صادراتی آنها هم بیشتر به همان روانکارها و اسلاک و پارافین محدود می‌شود. در سال‌های اخیر شاهد ثبات تولید این شرکت‌ها بوده‌ایم، فروش شرکت‌های این صنعت در سال ۹۵ برابر ۴ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان بوده که در سال ۹۷ به لطف جهش ارزی به ۹ هزار میلیارد تومان و با تداوم افزایش قیمت ارز و دریافت افزایش نرخ‌های فروش مناسب، در سال ۹۸ به ۱۴هزار میلیارد تومان رسید. میزان فروش این شرکت‌ها در ۱۱ ماه ابتدایی ۹۹ به حدود ۱/ ۱۹ هزار میلیارد تومان رسیده است.
از این مقدار شسپا به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده خاورمیانه سهمی بیشتر از ۳۲ درصدی داشته و بعد از آن شبهرن سهم ۲۷ درصدی ثبت کرده است. شرانل و شنفت نیز با سهم ۲۲ و ۷/ ۱۶ درصدی در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
نمودار گزارش مبلغ فروش ۴ پالایشگاه را در بازه زمانی ۵ ساله ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ و همچنین عملکرد ۱۱ ماه سال ۱۳۹۹ را نشان می‌دهد. این نمودار نشان‌دهنده رشد باثبات درآمد این شرکت‌ها طی ۶ سال گذشته است.
شرکت‌های روانکاری از نظر نسبت قیمت به فروش در کلیت بازار وضع مطلوبی را از خود بروز داده‌اند. بر اساس آمارها شرکت نفت ایرانول با P/ E تحلیلی ۷/ ۵ بهترین نسبت را در میان دیگر شرکت‌ها دارد.
به عنوان جمع‌بندی روانکارها با توجه به بازار مصرف داخلی و همچنین فرصت صادراتی که دارند یکی از ایمن‌ترین گروه‌های بازار سرمایه جهت سرمایه‌گذاری تلقی می‌شوند. مطابق اطلاعات ارائه شده در جدول گزارش در میان روانکارها، نفت ایرانول برترین جایگاه را میان هم‌گروه‌های خود از نظر نسبت سود به قیمت دارد.
