آیا محصولات کشاورزی استان با پساب، آبیاری می‌شود؟
استفاده از آب نامتعارف برای کشت محصولات کشاورزی
بنا به گفته رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست فریدن متاسفانه برخی از کشاورزان زیردست تصفیه‌خانه شهر «داران»، برای آبیاری محصولات خود از پساب آلوده به بار میکروبی آن واحد استفاده می‌کنند که این عمل تهدیدی جدی علیه بهداشت عمومی است.
سمانه منصوری تصریح کرد: با توجه به پایش و کنترل خروجی و نمونه‌برداری از پساب تصفیه‌خانه که به‌طور مستمر صورت گرفته است، امکان استفاده این پساب تنها برای آبیاری درختان غیر مثمر وجود داشته و این امر می‌بایست با ایجاد شبکه آب‌رسانی زیرسطحی این عمل صورت پذیرد.
بااین‌حال آنچه قابل‌توجه است در بازرسی‌های انجام‌شده، مشخص شد آبیاری حدود ۳۰ هکتار، از اراضی زیردست این تصفیه‌خانه که محصولات مثمر در آن کشت می‌شود، با پساب این واحد انجام می‌شود که این موضوع بارها از سوی حفاظت از محیط‌زیست فریدن در دستور کارگروه‌های مرتبط قرارگرفته و اخطاریه‌ها جهت رفع آلایندگی و استانداردسازی پساب، به دستگاه‌های متولی صادرشده است، اما تاکنون اقدام جدی برای برطرف کردن این معضل مهم صورت نگرفته است.
بحث استفاده از پساب فاضلاب و درمجموع آب ناسالم برای کشت محصولات کشاورزی حرف امروز و دیروز نیست. بلکه سال‌هاست که خبرهایی در این راستا منتشرشده و هر بار هم حساسیت‌های زیادی را موجب شده است.
گزارش‌های اولیه استفاده از فاضلاب و آب‌های آلوده و نامتعارف برای کشت محصولات کشاورزی در استان تهران و برخی استان‌های کشور در سال ۱۳۷۴ به مجلس شورای اسلامی ارایه شده بود، سال گذشته نیز با توجه به اهمیت این موضوع سخنگوی کمیسیون اصل نود مجلس ضمن قرائت گزارشی درباره استفاده از آب‌های غیرمتعارف درکشت محصولات کشاورزی گفته بود: بیشتر از ۴۸ هزار هکتار از زمین‌های زراعی زیر کشت محصولات کشاورزی با آب‌های نامتعارف کشت می‌شود.
واقعیت آن است توسعه ناپایدار و بی‌توجهی به آمایش سرزمین در کمتر از نیم‌قرن موجب تخلیه منابع آب زیرزمینی در بسیاری از دشت‌های کشور شده و تبعات منفی آن به‌طور نگران‌کننده‌ای در حال نمایان شدن است.
ازجمله محدودیت جدی منابع آبی برای کشاورزان و استفاده از هر نوع آبی که برای سرپا نگه‌داشتن کشاورزی‌شان غنیمت می‌شمارند.
بر طبق گزارش موجودی هم که سخنگوی کمیسیون اصل نود ارائه نمود الگوی کشت غالب کشاورزی در استفاده از آب‌های نامتعارف، غلات، صیفی‌جات، سبزی‌ها و سایر محصولاتی است که مستقیماً به سبد غذایی شهروندان وارد می‌شود. بنابراین در مساله مدیریت آب‌های نامتعارف و آبیاری اراضی کشاورزی علاوه بر آلودگی منابع آب‌وخاک، با تهدید سلامتی عمومی نیز مواجه هستیم. اما پاسخ سازمان غذا و دارو در پاسخ به نامه کمیسیون ،گزارش تجزیه مقدار باقیمانده سموم و عناصر سنگین در ده محصول کشاورزی (شامل خیار جالیزی، خیار گلخانه‌ای، گوجه‌فرنگی جالیزی، گوجه‌فرنگی گلخانه‌ای، سیب‌زمینی، پیاز، سیب‌درختی، پرتقال، سبزی‌ها برگی و اسفناج) است که نتایج بسیار نگران‌کننده ،بیش‌ازحد مجاز و استاندارد رانشان می‌داد.
این‌چنین که آب نامتعارف مورداستفاده در این موارد، حاوی فلزات سنگین و آلودگی‌های بیولوژیک و شیمیایی خطرناک است و ماندگاری سموم در سبزی‌هایی که ریشۀ غده‌ای دارند، زمینه‌ساز بروز بسیاری از بیماری‌ها و سرطان‌ها خواهد شد. نتایج مطالعاتی هم که دانشگاه اصفهان درباره وجود آلاینده‌های نوپدید و دترجنت‌ها در منابع آبی در سال ۱۳۹۷رسانه‌ای کرد چنین نشان داد که این آلاینده‌ها براثر دفع داروها و تخلیه انواع مواد شیمیایی و شوینده در منابع آب و فاضلاب اصفهان وجود دارد و سیستم قدیمی تصفیه‌خانه‌های این استان فاقد تجهیزات مناسب برای پالایه و پاک‌سازی بسیاری از این آلودگی‌هاست که براثر استفاده در اراضی کشاورزی امکان جذب آن در محصولات تولیدشده و ورود آن‌ها به زنجیره غذایی انسان وجود دارد.
کشاورزان شهرستان اصفهان ،از آب آلوده استفاده نمی‌کنند
با توجه به فراوانی زمین‌های کشاورزی در اصفهان و قطب بودن این استان در زمینه تولید بسیاری از محصولات بحث بر سراین است که زمین‌های کشاورزی این استان در چه وضعیتی ازلحاظ مصرف آب قرار دارد؟
خبرسازی و حساسیت این ماجرا از زمانی بیشتر شد که فیلم‌هایی از کشت سبزی و صیفی‌جات با استفاده از پساب فاضلاب در شرق اصفهان منتشر گردید اگرچه همان زمان توسط مسوولانی تکذیب شد اما بررسی‌های میدانی نشان می‌داد تعدادی از کشاورزان با برداشت پسابی که از تصفیه‌خانه‌های جنوب، شرق و شمال اصفهان در رودخانه زاینده‌رود جریان داشت اراضی زیر کشت را آبیاری می‌کردند.
حالا هم انتشار خبر آبیاری محصولات با پساب آلوده به بار میکروبی تصفیه‌خانه شهر «داران»، توسط برخی از کشاورزان زیردست این تصفیه‌خانه موجب گمانه‌زنی‌هایی دراین‌باره شده است.
حسین وحیدا رئیس هیات مدیره نظام صنفی کشاورزان شهرستان اصفهان بابیان اینکه از شرایط آبیاری زمین‌های کشاورزی شهرستان‌های دیگر، اطلاع دقیقی در دسترس ندارم به دنیای اقتصاد گفت: گاه در فضای مجازی مباحثی مطرح می‌شود که کشاورزان برای آبیاری زمین‌های خود از پساب فاضلاب استفاده می‌برند درصورتی‌که این ادعا برای شهرستان اصفهان ،صحیح نیست.
وی توضیح داد: پس از سد آبشار،پساب فاضلاب از تصفیه‌خانه در حدود یک متر وارد رودخانه می‌شود و در مسیر، عمده آن به چاه‌هایی می‌ریزد که از طرف شهرداری برای فضای سبز شهری ،میدان تره‌بار و باغ رضوان ایجادشده است. مابقی وارد رودخانه و تا نزدیکی شهر زیار می‌رود. بنابراین به‌طور مستقیم از این آب برای کشت استفاده نمی‌شود. مگر نفوذ غیرمستقیم و از طریق زیرزمینی وارد چاه‌ها شود که شن موجود در محل ،بزرگ‌ترین تصفیه‌کننده آب بشمار می‌آید.
به گفته وحیدا مدیریت این امر با آب منطقه‌ای است و در چند سال گذشته هم جاده‌ای در دو سوی رودخانه ایجاد شد تا از دسترسی مستقیم کشاورز به آب رودخانه و وقوع چنین اتفاقاتی جلوگیری شود.البته کشاورزان هم خود برای ممانعت از هر شایعه‌ای و با توجه به اهمیت سلامت محصولات ،مدیریت کننده این مساله هستند زیرا نمی‌خواهند که کشاورزی این منطقه زیر سوال برود. پیش‌ازاین نیز محمدرضایی در توضیح چنین موضوعی و در ارتباط با نشر فیلمی در فضای مجازی از گفته بود شاید عده اندک از کشاورزان در شرق اصفهان برای کشت خود از کشت سبزی و صیفی‌جات در شرق اصفهان با پساب فاضلاب پساب فاضلاب استفاده کنند.
وی تصریح کرد :هیچ برداشت مستقیمی از این پساب برای مصارف کشاورزی انجام نمی‌شود، پسابی که وارد رودخانه می‌شود، به‌طور مستقیم توسط کشاورزان برداشت نمی‌شود، بلکه این پساب بعد از خود پالایشی در مسیر زاینده‌رود و عبور از شن و ماسه‌ها، بعضا در چاه‌های کشاورزی حاشیه رودخانه نفوذ کرده و توسط کشاورزان استفاده می‌شود.
او افزود: این پساب بعد از خود پالایشی که به چاه‌های برخی از کشاورزان نفوذ کرده و با آب زیرزمینی سالم دیگر با درصد کمی مخلوط می‌شود و برای محصولاتی غیر از سبزی و صیفی‌جات و بیشتر برای آبیاری علوفه و باغات استفاده می‌شود.
وی تاکید کرد: کشاورزان وجدان دارند و بر این واقف هستند که استفاده مستقیم از پساب فاضلاب برای سبزی‌ها درست نیست و عامل بیماری‌های مختلف برای مصرف‌کنندگان و در مرحله اول برای خودشان است.
آب سالم برای کشاورز،فراهم شود
ممنوعیت استفاده پساب درکشت محصولات غذایی و یا بهره‌مندی از فناوری‌های روز دنیا در تصفیه فاضلاب با استناد به استانداردهای سازمان جهانی بهداشت از راهکارهایی است که برای آلوده نشدن محصولات کشاورزی از طریق آبیاری‌های پسابی ،مطرح می‌شود .
در این حال ، فعلا تنها استاندارد موجود کشورمان، استاندارد مورد تأیید سازمان حفاظت محیط‌زیست برای دفع پساب در منابع آب دریافت‌کننده یا رودخانه‌ها و نیز دفع در زمین‌های کشاورزی است که البته این استانداردها برای کاشت محصولات مثمر مناسب نیست. درصورتی‌که سازمان‌های معتبر مانند سازمان جهانی بهداشت یا وزارتخانه‌های محیط‌زیست کشورهای توسعه‌یافته استانداردهای خاصی در دسته‌بندی‌های مختلف برای استفاده مجدد از پساب فاضلاب تعریف کردند و اگر برای محصول خوراکی باشد سخت‌گیرانه‌ترین استانداردها و بالاترین کیفیت برای آن مشخص‌شده است.
اما تدبیر اصلی برای رهایی از چنین مشکلی ،اقدامات پیشگیرانه برای کشت نشدن بذر، در زمینی است که قرار است با این آب‌های آلوده آبیاری شود.
از برگزاری کلاس‌های آموزشی گرفته تا راهنمایی ،مشاوره ،نظارت کامل و برخورد قهری البته پیش از آن‌که بذری کاشته شود.
و مهم تر از همه فراهم‌سازی آب سالم و تجهیزات موردنیاز برای کشاورز تا دیگر مجبور به کشت محصولاتش درشرایط ناسالم نباشد.
