عطر باغ‌های ایرانی
آینده صنعت آبمیوه ایران چگونه است؟
علاوه بر این، با رشد اقتصادها و افزایش درآمدهای قابل تصرف، مصرف‌کنندگان تمایل بیشتری برای خرید نوشیدنی‌های ممتاز و سالم‌تر، از جمله آبمیوه‌هایی با کیفیت بالا دارند. به غیر از این، نوآوری‌های مداوم در تکنیک‌های فرآوری آبمیوه و ترکیبات طعم، دامنه انتخاب‌های موجود را برای مصرف‌کنندگان گسترش داده است. مصرف‌کنندگان بیشتر مراقب سلامتی خود هستند و به دنبال نوشیدنی‌هایی می‌گردند که با رژیم غذایی آنها هماهنگ باشد. آبمیوه‌ها که منابع طبیعی ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند، به خوبی در این اهداف قرار می‌گیرند. این تصور که آبمیوه‌ها می‌توانند به یک رژیم غذایی متعادل کمک کنند، مصرف‌کنندگان را بر آن داشته تا آنها را در برنامه‌های روزانه خود ادغام کنند. علاوه بر این، ارتباط آبمیوه‌ها با تقویت سیستم ایمنی و بالا بردن انرژی، محبوبیت آنها را افزایش داده است.
ارزش بازار جهانی آبمیوه در سال 2023 به 8/ 1583 میلیارد دلار آمریکا رسید. با نگاهی به آینده، پیش‌بینی می‌شود که این بازار تا سال 2032 به 6/ 216 میلیارد دلار برسد و با نرخ رشد سالانه 8/ 3درصدی در طول سال‌های 2024 تا 2032 همراه باشد. توجه روزافزون به سلامتی و تندرستی، افزایش درآمدهای قابل تصرف، نوآوری‌های قابل توجه در محصولات و معرفی انواع طعم، گسترش کانال‌های خرده‌فروشی، و علاقه فزاینده به مواد طبیعی به دلیل مزایای آنها برخی از عوامل اصلی در پیشرفت این بازار هستند.
این گزارش همچنین تجزیه و تحلیل جامعی از تمام بازارهای منطقه‌ای مهم ارائه کرده است که شامل آمریکای شمالی، اروپا، آسیا و اقیانوسیه، آمریکای لاتین و خاورمیانه و آفریقا می‌شود. بر اساس این گزارش، اروپا بیشترین سهم بازار را به خود اختصاص داده است. یکی از عوامل کلیدی اروپا تاکید بر سلامت و تندرستی است. همان‌طور که مصرف‌کنندگان به طور فزاینده‌ای به دنبال نوشیدنی‌های سالم‌تر هستند، آبمیوه‌ها با ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌های ذاتی خود به عنوان یک انتخاب مغذی مورد توجه قرار گرفته است. فشار به سمت کاهش مصرف شکر همچنین باعث افزایش تقاضا برای آبمیوه‌هایی با قندهای کاهش‌یافته یا بدون قند شده است.
بر اساس گزارش‌ها و آمارهای موجود، سرانه مصرف آبمیوه در ایران، حدود ۱۰ تا ۱۵ لیتر در سال تخمین زده می‌شود. سرانه مصرف آبمیوه در ایران نسبت به کشورهای توسعه‌یافته‌ای مانند آمریکا و کشورهای اروپایی کمتر است، اما روند روبه‌رشدی را نشان می‌دهد. در کشورهای توسعه‌یافته، مصرف آبمیوه‌های طبیعی و ارگانیک به دلیل افزایش آگاهی بهداشتی و تبلیغات گسترده، در سطح بسیار بالایی قرار دارد. ایران نیز با توجه به روندهای مشابه، به سمت افزایش مصرف آبمیوه‌های طبیعی و سالم‌تر حرکت می‌کند.
در بخش تولید نیز باید گفت اگرچه ایران یک درصد جمعیت دنیا را دارد، اما تولید چهار درصد میوه جهان را در اختیار گرفته است. صورت مسئله وقتی پیچیده می‌شود که بدانیم سهم صادرات کشورمان در این صنعت بسیار ناچیز است. به عبارتی، با توجه به محدودیت‌ها و چالش‌های موجود فقط 04/ 0 درصد از تولید آبمیوه جهان به ایران اختصاص پیدا می‌کند.
یک سر و گردن بالاتریم
غلامحسین احمدی، نایب رئیس انجمن صنایع کنسانتره و آبمیوه ایران، درباره مشکلات و آینده این صنعت به «تجارت فردا» می‌گوید: به دلیل تنوع آب‌و‌هوایی و اقلیمی، از نظر کیفیت میوه‌ها نسبت به نقاط مهم دنیا برتری داریم؛ در واقع مهم از نظر بازار آبمیوه و فرآورده‌های میوه‌ای. هلند دومین کشور صادرکننده جهان است و میوه‌های ما یک سر و گردن از نظر عطر، طعم، مزه، رنگ و خواص ارگانیکی بالاتر از آنجاست؛ ولی در بازار جهانی سهمی نداریم. ارزش جهانی آبمیوه و مشتقات آن در جهان ۱۷ میلیارد دلار است و سهم ما از این بازار در بهترین حالت ۷۹ میلیون دلار است که ۰۴/ ۰ درصد می‌شود. ما یک درصد جهان هستیم و چهار درصد میوه را داریم و از نظر کیفیت و خواص ارگانیکی برتر هستیم، اما به دلیل مشکلات زیرساختی و محیطی، بنگاه‌هایمان قابلیت رقابت ندارند. در حال حاضر ۴۰۰ واحد پروانه تولید آبمیوه دارند که فقط یک‌سومشان فعال هستند.
او ادامه می‌دهد: از ۱۱۰ هزار تن تولید کنسانتره‌ای که داریم،۷۰ هزار تن آن را صادر می‌کنیم. اینکه حدود ۷۰ درصد تولید را صادر می‌کنیم، معنایش این است که با همه گرفتاری‌ها، در بازار رقابت جهانی می‌توانیم با درصد بالایی عرض اندام کنیم، اما فاصله زیادی تا این هدف داریم. مشکلات عدیده‌ای داریم که فرابنگاهی یا فراصنعتی‌اند و مسائلی وجود دارد که محیط اقتصادی ما بر بنگاه تحمیل می‌کند از جمله بر صنعت غذا که یک صنعت رقابتی است. مثلاً در صنعت آبمیوه و کنسانتره نرخ روزآمدی تکنولوژی پایین است و واحدهایی داریم که در چند سال اخیر تعطیل شده‌اند، در حالی که کاملاً به‌روز هستند و ماشین‌آلاتشان را از اروپای شرقی وارد کرده‌اند. در بدو امر به نظر می‌رسد یکی از مزایای بازار رقابتی ما باید انرژی ارزان در تولیدات و صنعت ما باشد، به این دلیل که بر روی اقیانوسی از نفت و گاز زندگی می‌کنیم؛ اما در عمل نرخ هزینه انرژی ما حدود سه برابر است، زیرا وقتی ماشین‌آلات فرسوده‌اند، مصرفشان بالاتر است.
احمدی اضافه می‌کند: شهرک‌های صنعتی یک روز در هفته برق ندارند که البته در عمل بیش از یک روز و گاهی بدون اطلاع است که آسیب می‌زند و فشار می‌آورد. مسائل زیرساختی زیادی داریم؛ مثلاً محصول به خارج از کشور می‌رود و با مشکل سیستم بانکی، نقل و انتقال ارز، تحریم‌ها و... روبه‌رو هستیم. سیستم حمل‌ونقل و جابه‌جایی کالا که باید سهل و ساده باشد و قیمت تمام‌شده پایین داشته باشد، بسیار موثر است و همه اینها آسیب‌زننده هستند. از نکات دیگری که دخیل است، می‌توان به قیمت مواد اولیه اشاره کرد. میوه روزبه‌روز گران می‌شود و علت گرانی آن هم مسائل اقتصادی است. برای مثال وقتی در شمال ایران قیمت زمین باغ به خاطر توریستی شدن شدیداً افزایش می‌یابد، دیگر توجیه اقتصادی باقی نمی‌گذارد که باغدار در آنجا پرتقال به عمل بیاورد و بخشی را به میادین تره‌بار برای تازه‌خوری بدهد و بخشی هم که به آن میوه صنعتی گفته می‌شود و از نظر اندازه کوچک‌تر است، به صنعت بدهد.
او در توضیح ویژگی‌های میوه صنعتی می‌گوید: نه‌تنها در صنعت آبمیوه، بلکه در کل صنعت غذا و نه‌تنها در ایران، بلکه در سراسر جهان میوه یا ماده اولیه صنعتی داریم. اینکه به آن صنعتی می‌گوییم نه به این معنا که ارزش غذایی ندارد و خواص طبیعی ندارد یا سالم نیست. برابر استانداردهای ملی که خیلی با استانداردهای بین‌المللی فرقی ندارد، اگر هرگونه آسیبی در مواد اولیه باشد، بازگشت داده شده و وارد خط تولید نمی‌شود. میوه صنعتی به میوه‌ای می‌گوییم که کاملاً مثل میوه تازه‌خوری نیست؛ اما از نظر اندازه کوچک است. این میوه‌ها نباید جز اندازه هیچ تفاوت دیگری داشته باشند. برای مثال وقتی می‌خواهیم کنسانتره گریپ‌فروت، پرتقال یا سیب را بگیریم، برای این تولید اندازه مهم نیست؛ ولی وقتی می‌خواهیم برای مهمان یا مصرف شخصی تازه از میوه استفاده کنیم اندازه مهم است. میوه صنعتی یکسری ویژگی‌ها و استانداردها دارد و نه‌تنها از نظر شکل ظاهری و ابعاد، بلکه حتی از نظر کیفی هم اهمیت ویژه دارد.
تاثیرات نوسان تولید میوه بر بازار
نایب رئیس انجمن صنایع کنسانتره و آبمیوه ایران، همچنین درباره نوسانی بودن تولید میوه و تاثیر آن بر بازار آبمیوه می‌گوید: سرمایه‌گذاری در حوزه باغداری در سطح بنگاه صورت می‌گیرد که در مدیریت به این موارد استراتژی‌های عمودی و افقی گفته می‌شود. برای مثال کسی که تولید انبوهی انجام می‌دهد و صادرات می‌کند، به دلیل نوسانی بودن تامین میوه‌اش باید ریسک کند و از این رو، وقتی بتواند و لازم باشد باغ می‌خرد یا برعکس، بسیاری از باغداران صنایع تبدیلی را ایجاد کرده‌اند. اساساً در صنعت غذا این‌طور است که مثلاً در مشهد اغلب دارندگان کارخانه‌های صنایع غذایی در ۵۰ سال پیش همگی از میدان بار آمدند و باغدار بودند؛ اما متاسفانه تولیدکننده ما به دلیل اینکه توجیه اقتصادی ندارد، تولید را رها می‌کند و به سراغ خرید و فروش باغش می‌رود.
او ادامه می‌دهد: وقتی به دلایل گوناگون فرصت و اقبال تولید، توزیع و فروش در داخل را نداشته باشیم، نمی‌توانیم صادرکننده خوبی در بیرون باشیم. زمانی که قدرت خرید پایین می‌آید تقلب زیاد می‌شود؛ یعنی مثلاً یک ظرفیت تولید داریم که در کنسانتره ۳۰۰ هزار تن است و ۱۰۰ هزار تن تولید می‌کنیم. زمانی که تولید ما یک‌سوم است، باید هزینه‌های ظرفیت خالی را پرداخت کنیم و این یک فشار است. فشار دوم این است که خریدار قدرت خرید ندارد و روزبه‌روز قدرت خریدش پایین می‌آید و تولیدکننده به صورت قانونی مجبور است در استانداردها برود. مثلاً برای گرفتن آبمیوه طبیعی سیب، افشره سیب و آبمیوه‌اش را بگیرد و مستقیم در بسته‌بندی بیاورد و آن را کنسانتره نکند؛ ولی وقتی می‌بیند نمی‌تواند در بازار بفروشد و قدرت خرید پایین است، یک استاندارد سه‌قسمتی درست می‌کند. برابر استاندارد ملی ایران آبمیوه داریم، بعد نکتار و سپس نوشیدنی داریم. آبمیوه یعنی آبمیوه خالص و رویشان N F C نوشته شده و به قیمت بالاتری خریداری می‌شود، اما برابر همین استاندارد نکتار داریم. نکتار یا شهد یعنی آبمیوه‌ای که ظاهراً اسمش آبمیوه است، اما در این محصول ۵۰ درصد محتوای میوه داریم و مابقی آن آب، شکر، اسیدسیتریک و کامپوننت‌هاست؛ اما در نوشیدنی‌ها ۲۵ درصد محتوای میوه داریم و صنعت به این دلیل چنین کاری می‌کند که خود را با قدرت خرید مصرف‌کننده منطبق کند که آسیب‌های لگال و رسمی است که البته آسیب نیست و طبقه‌بندی است.
احمدی در ادامه و در پاسخ به این پرسش که با این اوصاف چه شرایطی را برای آینده بازار متصور هستید، تاکید می‌کند: اگر ارزیابی کمی انجام بدهید، متناسب با این دسته‌بندی فروش تولیدکنندگان تغییر کرده و مشتری‌ها به دلیل کاهش قدرت خریدشان بیشتر نوشیدنی می‌خرند؛ اما قشر برخوردار آبمیوه طبیعی مصرف می‌کنند. در ایران ۵/ ۳ میلیارد لیتر نوشابه گازدار مصرف می‌کنیم که ۲ تا ۵/ ۲ میلیارد لیتر آن انواع آب‌های آشامیدنی و معدنی بسته‌بندی است و یک میلیارد لیتر آبمیوه است که شامل آبمیوه طبیعی، نکتار و نوشیدنی است. اینکه ۵/ ۳ برابر نوشابه گازدار می‌خوریم، فاجعه است که این هم به دلیل گرفتاری اقتصادی و پایین بودن قدرت خرید و هم به دلیل فرهنگ تغذیه ماست. مردم ما عادت کرده‌اند که با شام و ناهارشان نوشابه بخورند؛ اما هنوز عادت نکرده‌اند که حداقل با صبحانه‌شان متناسب با قدرت خریدشان آبمیوه بخورند. حتی آب معدنی جزو کلاس و پرستیژ است و یک سبک زندگی شده اما یک بسته شکیل آبمیوه را به دست نمی‌گیرند. آشامیدنی‌ها، آن هم میوه‌جات که ویتامین دارند، فعل و انفعال ذهنی ما را حفظ کرده و به مغز، نخاع و هیپوفیز خدمات‌رسانی می‌کنند و چربی، کربوهیدرات و پروتئین‌ها سازوکار و قوای بدنی ما را حفظ می‌کنند.
نایب رئیس انجمن صنایع کنسانتره و آبمیوه ایران در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه توقعات از دولت جدید برای بهبود شرایط این صنعت چیست، می‌گوید: به نظر من کافی است دولت جدید محدودیت‌ها و مشکلاتی را که سازمان‌ها و ارگان‌ها برای صنعت مواد غذایی و از جمله صنعت آبمیوه ایجاد می‌کنند، کم کند. وقتی صنعتی در حدود ۶۵ تا ۷۰ درصدش صادراتی است، شایسته و مستحق حمایت است. اما اگر شرایط بهبود پیدا نکند، از آنچه امروز هستیم، پسرفت بیشتری می‌کنیم. صنعتی که زمانی تولیدکننده و صادرکننده آبمیوه پرتقال بوده، حالا به واردکننده تبدیل شده است. صنعتی که زمانی تولیدکننده و صادرکننده آبمیوه انار آن هم در حجم زیاد بوده، حالا با تولید و صادرات کم مواجه شده است. با توجه به گران‌تر شدن میوه، مواد اولیه و شرایط قطع انرژی در تابستان و قطع گاز در زمستان و فشار تامین اجتماعی و دارایی و دوگانه بودن کارشناس مواد غذایی، استاندارد و...، شرایط از آنچه هست، سخت‌تر می‌شود و چشم‌انداز را تیره‌وتار می‌کند. امیدوارم به واقع اگر نیتی برای بهبود شرایط وجود دارد، عملیاتی شود و صرفاً در حد وعده و وعیده باقی نماند.
