با سوادانِ بیکار
فاصله دانشگاه‌های دولتی اصفهان از بازار کار چقدر است؟
از سوی دیگر وقتی بحث ارزیابی عملکرد دانشگاه‌ها مطرح‌شده، عمدتا جایگاه آن‌ها از حیث رتبه‌بندی‌های جهانی که بیشتر وابسته به تولیدات علمی بوده، ملاک قرارگرفته است. یعنی معیار مشخصی برای اندازه‌گیری کیفی خروجی دانشگاه‌ها که همان نیروی انسانی محسوب می‌شود، جز میزان اشتغال فارغ‌التحصیلان، وجود نداشته است. حالا در آغاز سال جدید تحصیلی آموزش عالی باید به سراغ دانشجویان و فارغ‌التحصیلان رفت و از آن‌ها پرسید تا چه حد از انتخاب رشته تحصیلی و دانشگاه خود رضایت دارند!
افزایش مشارکت اقتصادی دانشگاهیان
در کشورهای توسعه‌یافته، دانشگاه یکی از مهم‌ترین دروازه‌های ورود به بازار کار محسوب می‌شود. در ایران اما سهم دانشگاه از بازار کار چشمگیر نبوده و درواقع ارتباطی بین این دو وجود ندارد. بررسی سهم فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از جمعیت فعال اقتصادی از سال ۸۴ تا ۱۴۰۲ نشان میدهد این سهم از ۱۴.۵ درصد در سال ۸۴ به ۲۸.۲ درصد در سال ۱۴۰۲ افزایش‌یافته است.
بررسی این آمار حاکی از آن است که در سال ۱۳۸۴ سهم فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از جمعیت فعال اقتصادی ۱۴.۵ درصد بود که این سهم به‌مرور روند فزاینده به خود گرفته است. این روند فزاینده تا سال ۹۸ با سرعت خوبی در حال افزایش بود. به‌طوری‌که این سهم در سال ۹۸ به بیشترین سطح خود یعنی ۲۸.۵ درصد رسیده است.(اکوایران)
طبق داده‌های فوق بیشترین سهم دانشگاه از بازار کار ۲۸.۵ درصد بوده و به ازای هر هزار نفری که در جمعیت فعال اقتصادی کشور واردشده‌اند، ۲۸۵ نفر فارغ‌التحصیل دانشگاهی از فوق دیپلم تا دکتر بوده‌اند. پس از افول کرونا و در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ دوباره سهم مشارکت اقتصادی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی افزایش یافت و در سال گذشته به ۲۸.۲ درصد رسید که هر چند هنوز هم با دوران قبل از کرونا فاصله دارد اما شواهد نشان میدهد که وضعیت بازار کار برای دانشگاهیان نسبت به دهه۸۰ بهبودیافته است. در سال ۸۴ حدود سه میلیون و ۴۰۰ هزار نفر فارغ‌التحصیل دانشگاهی در جمعیت فعال اقتصادی حضورداشته که این جمعیت به ۷ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۲ افزایش‌یافته است.
رابطه سواد و نان به روایت بخش خصوصی
جدای از آمارهای روی کاغذ باید وضعیت واقعی بازار کار رشته‌های دانشگاهی را کف بازار و در بخش خصوصی بررسی کرد.به‌تازگی یکی از بزرگ‌ترین و معروفترین کاریابی‌های غیر دولتی فضای مجازی، گزارشی تحت عنوان «راهنمای انتخاب رشته با نگاه به شرایط بازار کار» منتشر کرده که میتواند تا حدی به داشتن تصویری شفاف‌تر از موقعیت بازار کار رشته‌هی دانشگاهی و دانشگاه‌های معروف اصفهان و کشور کمک کند. هر چند این گزارش به بررسی و تحلیل کارشناسی بیشتر نیاز دارد اما داده‌های آن میتواند تغییر وضعیت آموزش عالی را در پی داشته و یا حداقل دانشجویان و دانش‌آموزان را برای انتخاب رشته تحصیلی راهنمایی کند.
این گزارش بر مبنای تحلیل رزومه ۵۰۰ هزار نفر کارجو و نظرسنجی از ۲۰ هزار نفر فارغ‌التحصیل منتشرشده و وضعیت سه هزار کد رشته دانشگاهی را از حیث بازار کار موردبررسی قرار داده است. در این گزارش ۶۸ درصد شرکت‌کنندگان در بخش نظرسنجی حقوق و دستمزد، مردان و ۳۲ درصد را زنان تشکیل داده و ۵۵ درصد جامعه آماری ساکن تهران، ۲۰ درصد شرکت‌کنندگان از شهرهای بزرگ و ۲۵ درصد نیز از شهرهای کوچک بوده‌اند. از نظر مقطع تحصیلی ۴۱ درصد کارشناسی، ۲۸ درصد کارشناسی ارشد، ۲۰ درصد دیپلم و پایین‌تر، ۵ درصد کاردانی و ۶ درصد دکتری بوده‌اند که در مجموع ۵۱ درصد از آن‌ها مرد و ۴۹ درصد زن بوده‌اند.
طبق داده‌های این نظرسنجی ۶۰ درصد از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های دولتی از انتخابی که در زمان دانشجویی خود داشته‌اند، ناراضی هستند. از این تعداد ۵۷ درصد به دلیل نبود بازار کار مرتبط با تحصیل از رشته تحصیلی خود ابراز نارضایتی کرده‌اند.
از سوی دیگر میزان نارضایتی بیکاران فارغ‌التحصیل از رشته دانشگاهی خود ۶۲ درصد، فارغ‌التحصیلانی که خویش‌فرما هستند نیز ۴۳ درصد از انتخاب رشته خود ناراضی بوده و این میزان برای شاغل بخش دولتی به ۴۴ درصد و شاغل بخش خصوصی نیز به ۳۶ درصد می‌رسد. در مجموع اما نارضایتی تحصیلی در میان فارغ‌التحصیلانی که در بازار کار غیرمرتبط با رشته تحصیلی‌شان مشغول به کار هستند ۲.۵ برابر بیشتر از رشته‌های مرتبط است.
در نظرسنجی فوق بخش قابل‌توجهی از جامعه نارضایتی از انتخاب رشته و محل دانشگاه خود اعلام کرده‌اند اگر فرصتی دوباره برای تحصیل داشته باشند، ترجیح می‌دهند به ترتیب در رشته کامپیوتر و فناوری اطلاعات، پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی، مدیریت، بازرگانی و کسب‌وکار، مالی و حسابداری و مهندسی صنایع تحصیل می‌کنند.
بالاترین رسته شغلی که با تحصیلات نیروی کار ارتباطی ندارد، دیجیتال‌مارکتینگ و سئو با سهم ۸۳ درصدی و پس‌ازآن به ترتیب خدمات و پشتیبانی مشتریان با سهم ۸۰ درصدی، خرید و تدارکات ۷۱ درصد، مسئول دفتر و کارمند اداری با سهم ۵۹ و مدیر محصول و مالک محصول نیز با سهم ۵۶ درصدی قرار دارد.
بهترین موقعیت شغلی مرتبط با رشته تحصیلی و درآمد قابل قبول به رشته‌های مهندسی صنایع، کامپیوتر و فناوری اطلاعات، مدیریت و کسب‌وکار، روانشناسی و علوم تربیتی، مالی و حسابداری تعلق دارد. بیشترین میانگین حقوق نیز به مهندسی مکانیک، کامپیوتر و فناوری اطلاعات، مهندسی هوافضا، مهندسی برق و مهندسی معدن و زمین‌شناسی می‌رسد. از نظر بهترین بازار کار نیز بهترین وضعیت به رشته‌های مالی و حسابداری، مهندسی صنایع، مهندسی مکانیک، مدیریت و کسب‌وکار و کامپیوتر و فناوری اطلاعات تعلق دارد.
رشته‌های مدیریت و کسب‌وکار، روابط عمومی، مهندسی مکانیک، مهندسی برق، حقوق، مالی و حسابداری و ... در زمره رشته‌هایی قرار می‌گیرند که در کنار حقوق بالا توانسته‌اند رضایت بالایی را هم در میان فارغ‌التحصیلان داشته باشند. اما رشته‌هایی مانند مهندسی مواد و متالورژی، پلیمر، مهندسی راه‌آهن، مهندسی معدن/ زمین‌شناسی باوجود حقوق بالا اما رضایتمندی پایینی دارند. فارغ‌التحصیلان از رشته‌هایی مانند فیزیک، مهندسی پزشکی، شیمی، فلسفه ، الهیات و معارف، اقتصاد نه‌تنها رضایتی بالایی ندارند، بلکه وضعیت پرداختی در آن‌ها هم پایین است. در مقابل اما تربیت‌بدنی، مهندسی معماری، مهندسی شهرسازی، علوم تربیتی، روانشناسی هم در زمره رشته‌هایی تعریف می‌شوند که در کنار حقوق پایین، توانسته‌اند نگاه مثبت و رضایتمندی بالای فارغ‌التحصیلان را به همراه داشته باشند.
اما آنچه که در جذب فارغ‌التحصیل بامهارت در بازار کار نقش مهمی دارد، سطح علمی و نام دانشگاه محل تحصیل است. به‌تبع دانشگاه‌های تهران به خصوص صنعتی‌ها سهم به سزایی از بازار کار کشور دارند. با در نظر گرفتن مولفه‌هایی مانند رضایت و درآمد فارغ‌التحصیلان، درصد اشتغال مرتبط با رشته تحصیلی و رتبه‌بندی جهانی دانشگاه، دانشگاه صنعتی شریف در جایگاه اول و بعدازآن دانشگاه صنعتی امیرکبیر و تهران قرار دارند. رتبه چهارم نیز به دانشگاه علم و صنعت ایران و بعدازآن شهید بهشتی تهران می‌رسد، با نگاهی به لیست ارائه‌شده در این گزارش باید عنوان کرد که ۶۰ درصد برترین‌های کشور، دانشگاه‌های صنعتی بوده‌اند.بیشترین رضایتمندی فارغ‌التحصیلان به دانشگاه امیرکبیر، صنعتی شریف و تهران می‌رسد. دانشگاه‌های مطرح دولتی اصفهان اما جایگاه چندان مناسبی ندارند و صنعتی اصفهان در جایگاه حقوق پایین و رضایت بالا قرارگرفته و دانشگاه اصفهان در لبه نمودار و نزدیک به حقوق پایین و رضایت پایین جا خوش کرده است.صنعتی شریف، امیرکبیر و علم و صنعت ایران میانگین حقوق بالایی برای فارغ‌التحصیلانش به ارمغان آورده است. بدین ترتیب دانشگاه‌های اصفهان اگر به ادامه حیات مفید خود علاقمند هستند باید برای تغییر روند آموزش و ارتباط با بازار کار اقدامات لازم را انجام دهند در غیر این صورت با بی‌اقبالی دانشجویان مواجه می‌شوند.
کارنامه دانشگاه‌های پول‌ساز و مشهور
دانشگاه‌های مطرح جهان چگونه به رشد و شهرت رسیدند و برای دانشجویان خود درآمد و سطح علمی مناسب فراهم کردند؟
دانشگاه‌های کشورهای توسعه‌یافته، تقاضا محور بوده و ارایه محتوا و رشته آن‌ها هماهنگ با بازار تدوین‌شده و انعطاف دارد. بنابراین بر مبنای تقاضای بخش خصوصی و دولتی، خروجی فارغ‌التحصیل داشته و بازار خود را دارند. وضعیتی که اقتصاد آموزش عالی در ایران باید در آینده نزدیک به سمت آن حرکت کند.
در دانشگاه‌های تقاضا محور و دانش بنیان، فعالیت اساتید بین تدریس، تحقیق، ارتباط با صنعت به‌طور مستمر، تدوین محتوا و ... توزیع‌شده و استاد به عنوان کارآفرین (در کار علمی و محتوایی) فعال است. دانشگاه تقاضا محور بوده و به‌طور مستمر نیاز صنعت را شناسایی کرده و محتوا را تغییر میدهد؛ به همین دلیل در ایجاد و تامین بودجه خود موفق بوده و وزارت علوم آزادی عمل را در این راستا به آن‌ها اعطا کرده است. محتوا بر مبنای انتظارات بازار و صنعت از دانشجو به‌صورت پویا تدوین و تعدیل می‌شود. در این راستا دانشگاه با فارغ‌التحصیل خود به‌طور مداوم در ارتباط است و نقاط مثبت و ضعف محتوا را شناسایی و ترمیم می‌کند. درواقع دانشگاه هم‌زمان و به صورت موازی با کارفرما، متقاضیان و فارغ‌التحصیلان به‌صورت مکمل ارتباط دارد.
به‌تبع تقاضا برای فارغ‌التحصیلان چنین دانشگاه‌هایی افزایشی بوده و به همین دلیل به‌مرور میتواند از میان متقاضیان تحصیل، افراد برتر را جذب کند که باعث افزایش کیفی آنان و کسب اعتبار و نشان علمی و تجاری برای دانشگاه هم می‌شود. این فرایند درآمدهای دانشگاه و کیفیت آموزشی را افزایش میدهد. فارغ‌التحصیلان چنین دانشگاه‌هایی دغدغه جذب به بازار کار را ندارند و به‌طور معمول با دستمزد مکفی شاغل می‌شوند. از سوی دیگر برای هیئت علمی کیفی، میزان بالایی از درآمد کسب‌شده توسط اساتید در ارتباط با صنعت (در راستای آموزش، تحقیق، توسعه و تولید) به اساتیدی که ارتباط را برقرار کرده‌اند، تعلق می‌گیرد که انگیزه کافی برای ارایه پژوهش‌های کاربردی و محتواهای به‌روز، کارآمد و موردنیاز صنعت را فراهم می‌کند.
