مهارت ورزی زندانیان؛ حق یا تکلیف؟
فرصت‌های اشتغال و حرفه‌آموزی برای مددجویان
ایجاد امکانات و تسهیلات لازم در زمینه اصلاح و ارشاد و آموزش زندانیان و اشتغال و حرفه‌آموزی آن‌ها، برگزاری دوره‌های مهارت‌آموزی برای زندانیان فاقد مهارت و ارائه گواهینامه معتبر به زندانیان و کارآموزان بدون درج عبارت زندان در گواهینامه آنان، جذب کمک‌های مردمی و مؤسسات خیریه، برنامه‌ریزی برای اشتغال زندانیان داوطلب کار با استفاده از امکانات سازمان و نیز سرمایه‌های دولتی، بانک‌ها، تعاونی‌ها، بخش خصوصی و تلاش در جهت خودکفایی زندان‌ها، پرداخت دستمزد به زندانیان شاغل بر اساس روزمزدی یا کارمزدی و برقراری ارتباط با مراکز صنعتی، کشاورزی و کارآفرینی و وزارتخانه‌ها و سایر نهادهای دولتی و غیردولتی و جذب کمک‌ها و منابع مالی و یا سایر منابع در جهت کمک به اشتغال زندانیان در حین تحمل کیفر و پس از آزادی از بندهای ۶ گانه‌ای است که سازمان زندان‌ها در خصوص اشتغال مهارت‌آموزی زندانیان موردنظر قرار داده است. چه‌بسا مهم‌ترین رسالت سازمان زندان‌ها اصلاح و تربیت زندانیان و بهترین بستر برای تحقق این رسالت هم توسعه اشتغال و حرفه‌آموزی در بین زندانیان است. گفتنی است که تدارک ۳۰۰ برنامه در قالب ۱۰ طرح پیشران از ویژگی‌هایی است که برای سند تحول تعریف‌شده و یکی از طرح‌های پیشران در سند تحول به اشتغال زندانیان اختصاص‌یافته است. برنامه‌ای راهبردی برای توسعه اشتغال و حرکتی روبه‌جلو که بر اساس آمارهای موجود در سال‌های اخیر رویکرد اشتغال صنعت محور در حال اجرا است.
مراقبت بعد از خروج
بنا به گفته احسانی مدیرکل حرفه‌آموزی و اشتغال زندانیان سازمان زندان‌های کشور ۱۱۳ هزار گواهینامه مهارت شغلی برای زندانیان کشور، توسط سازمان فنی و حرفه‌ای صادرشده است و می‌تواند به اشتغال‌زایی زندانیان کمک کند.
به اعتقاد این مسئول بدون شک یکی از راهکارهای مؤثر در اصلاح و تربیت زندانیان و عدم بازگشت مجدد، آموزش حرفه‌ای و ایجاد اشتغال است و با آموزش‌های حرفه‌ای و کاربردی در زندان‌ها و ایجاد اشتغال صنعت محور و مولد، تلاش بر آن است تا با کاهش جمعیت کیفری و جلوگیری از بازگشت مجدد زندانیان روبرو شویم.
در این میان یکی از اقدامات سازمان زندان‌ها موضوع مراقبت بعد از خروج است به‌نحوی‌که با تسهیلاتی مانند وام اشتغال، همکاری بخش خصوصی برای به‌کارگیری آن‌ها و مهم تراز همه مهارت‌آموزی به زندانیان در داخل زندان‌ها سعی بر ایجاد اشتغال دائم و فراهم‌سازی شرایط مناسب ورود به جامعه پس از آزادی است.
اما در اصفهان ۳ هزار و ۵۰۰ زندانی در کل استان، مشغول به کار هستند که ۲ هزار و ۴۰۰ نفر از آن‌ها در بخش کارگاهی و هزار و ۱۰۰ نفر در بخش اعزام به کار مشغول به فعالیت و با تلاش‌های انجام‌شده در این راستا، اشتغال مولد ۴۱۳۴ نفر از زندانیان این استان، اعلام می‌شود.
در چند سال اخیر با تأکید فراوان اداره امور زندان‌های استان اصفهان بر ارتباط مؤثر با صنایع مولد، حدود ۱۰۰ شرکت معتبر و مولد استان اصفهان، طرف قرارداد اداره امور زندان‌ها قرار داشته و فرصت مهارت‌آموزی برای زندانیان در این شرکت‌ها فراهم آمده است.
و به‌این‌ترتیب، پس از پایان مدت حبس بنا به درخواست خود می‌توانند در این مجموعه‌ها ادامه فعالیت داشته باشند.
دراین‌باره محمدرضا سید نطنزی، مدیر بنیاد تعاون زندانیان استان اصفهان بیان می‌کند: توجه به امر اشتغال و حرفه‌آموزی زندانی‌ها در سطح زندان‌ها یکی از موضوعات موردتوجه است که به دلیل فراهم‌سازی درآمدی پایدار و مستمر برای تأمین نیاز‌های زندانیان و خانواده‌هایشان در دوران محکومیت، مانع گرایش مجدد این افراد به تکرار جرم می‌شود. وی یکی از اهداف موردنظر برای پیگیری اشتغال زندانیان را به حداقل رساندن احتمال بازگشت به زندان دانسته و می‌گوید: مؤثرترین عامل برای اصلاح باهدف کاهش بازگشت مجدد زندانیان، موضوع تقویت و توسعه اشتغال آن‌ها است هم‌اکنون این امر، به دلیل همراهی پیمانکاران و صاحبان صنایع، محقق شده است. این مسوول اظهار می‌کند: آموزش در حین کار به زندانیان در کارگاه‌های زندان، در وهله نخست موجب اجتناب از بیکاری در زندان و سپس برای اشتغال پس از آزادی بسیار مؤثر است و یک‌راه جلوگیری از بازگشت به زندان بشمار می‌آید.
و ادامه می‌دهد: ازاین‌رو بر اساس سیاست‌هایی که به‌ویژه در ۳ سال اخیر در اداره زندان‌ها مدنظر قرارگرفته شده است، زندانی به‌محض ورود به زندان بر اساس توانمندی‌های خود در برنامه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، ورزشی و آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، جهاد کشاورزی و میراث فرهنگی قرار می‌گیرد. مرکز فنی حرفه‌ای استان نیز در زندان پایگاه ثابتی دارد که زندانیان در این پایگاه تحت آموزش‌های تئوری و عملی قرار می‌گیرند. همچنین کمیته‌ای در زندان وجود دارد که زندانیان را طبقه‌بندی کرده و بخشی از زندانیان بر اساس این طبقه‌بندی در سیستم کارگاهی داخل زندان و بخشی در کارخانه‌ها بیرونی مشغول می‌شوند.
مدیر بنیاد تعاون زندانیان اصفهان، تصریح می‌کند: زندانیان در مشاغل متنوعی در زندان در حال فعالیت هستند که می‌توان آن‌ها را به ۷۰ مرکز اشتغال‌زا در گروه‌های کشاورزی و دامداری، صنعتی، صنایع‌دستی، خدمات و اعزام به کار در بخش‌های خصوصی و عمومی در سطح شهر تقسیم کرد.
و یادآور می‌شود: پس از آزادی، زندانیانی که در زندان توانسته بودند با یادگیری فنون، مدارک فنی حرفه‌ای را کسب کنند، می‌توانند به‌واسطه مدارک از نهادهای ذی‌ربط درخواست اخذ تسهیلات و همچنین به اداره مراقبت بعد از خروج مراجعه نمایند.
اشتغال مهم‌ترین مشکل زندانیان بعد از آزادی است
بنا بر دیدگاه برخی از متخصصان حقوق کیفری، کار برای زندانی باید یک حقی متصور شود تا زندانی با میل و خواست خویش به انجام آن کار مبادرت نماید و با این اقدام خود زمینه اصلاح زندانی فراهم شود. در غیر این صورت کاربر انسان اجبار و با استقبال عمومی مواجه نمی‌شود و استدلال اجباری بودن کار مغایر با بازپروری مجرمین است.
قانون مجازات اسلامی ۱۳۶۱ هم مسئله اشتغال به کار زندانیان را موکول به درخواست زندانی و یا اجازه دادگاه صادرکننده حکم محکومیت می‌کند.
اما امروزه سیستم حقوقی حاکم بر کار زندانیان در جمهوری اسلامی ایران به‌صورت تلفیقی از حق و تکلیف برای زندانیان است و به نظر می‌رسد که قانون‌گذار با اتخاذ این شیوه خواسته است برای جلب رغبت زندانی به انجام کار بدواً آن را حق زندانی قرار داده باشد و سپس برای از بین بردن نقاط ضعف این شیوه در آیین‌نامه امور زندان‌ها به شورای طبقه‌بندی زندان، اختیار مطلق برای گماردن به کار محکومین را با توجه به استعداد و توانایی آن‌ها واگذار کرده باشد.
در این حال بر طبق گزارش و بررسی میدانی که از خانواده‌های زندانیان انجام‌گرفته است. اشتغال، مهم‌ترین مشکل زندانیان بعد از آزادی است چراکه پس از آزادی نگاه‌ها به این افراد متفاوت، حمایت‌ها متوقف و درنتیجه مشکلات بسیار زیادی بر سر راه ادامه زندگی صحیح برای آن‌ها به وجود می‌آید.
درواقع اشتغال و حرفه‌آموزی زندانیان از ابزارهای بسیار تأثیرگذاری است که به کاهش آسیب‌های اجتماعی در طول دوره مدت تحمل کیفر و بعد از خروج زندانیان منتهی می‌شود. به‌طوری‌که توانمندسازی این مددجویان از طریق حرفه‌آموزی و ایجاد اشتغال پایدار، سدی برای ممانعت از رجوع به رفتارهای آسیب‌پذیر و بستری در کاهش آسیب‌های اجتماعی تعریف‌شده و در سال‌های اخیر هم توجه به این مهم، موردنظر ارگان‌های مربوطه قرارگرفته است.
