دنیای اقتصاد دلایل کاهش ۵۷ درصدی تجارت اصفهان با عراق را بررسی می‌کند
افت صادرات از گلوگاه عبرت
ظاهرا صادرات اصفهان به عراق به‌عنوان اولین و بزرگ‌ترین شریک تجاری، کاهش‌یافته که البته اتفاق نوظهوری نیست و تجار عراقی سال‌هاست که برای بهبود وضعیت بازرگانی اصفهان و عراق به اتاق اصفهان رفت‌وآمد دارند. بررسی سبد تجاری اصفهان و عراق نشان می‌دهد که ظرف دهه اخیر این اقلام تجاری تغییر چشمگیری داشته، به‌طوری‌که صادرات از مصالح ساختمانی به سمت محصولات آهنی و فولادی تغییر مسیر داده و امسال به علت افت صادرات این اقلام، نرخ صادرات غیرنفتی اصفهان کاهش‌یافته است. در حالی که دنیای اقتصاد، اردیبهشت‌ماه نسبت به افت صادرات استان هشدار داده و از اتاق اصفهان به‌عنوان داعیه‌دار بخش خصوصی و بازرگانی استان درخواست کرده بود که به وظایف خود در این راستا عمل کند، این نهاد ماه قبل طی نشستی بر"لزوم ایجاد اتاق فکر برای فروش محصولات اصفهان به عراق" تاکید کرد!
افت صادرات به عراق
صادرات گمرکات استان اصفهان در سال ۱۴۰۱ یک میلیارد و ۵۳۱ میلیون دلار و به وزن ۲ میلیون ۳۸۴ هزار تن بوده که این میزان در سال ۱۴۰۰ به ارزش یک میلیارد و ۳۵۵ میلیون دلار و به وزن ۲ میلیون و ۱۵۲ هزار تن و در سال ۱۳۹۹ به ارزش ۹۰۶ میلیون دلار و به وزن یک‌میلیون و ۸۶۲ هزار تن بوده است.در ۱۱ ماهه سال گذشته هم این نرخ ۲ میلیون و ۱۱۵ هزار تن و به ارزش یک میلیارد و ۳۲۲ میلیون دلار ثبت‌شده است. نکته قابل‌توجه داده‌های فوق ثبات تقریبی میزان ارز‌آوری صادرات اصفهان در سال‌های یادشده بوده است. علی‌رغم وزن یکسان کالاهای صادراتی از اصفهان و باوجود رشد نرخ دلار اما میزان ارز‌آوری استان ظرف سه سال اخیر تقریبا تغییری نکرده است! در زمان یادشده، ۸۲ درصد از کل صادرات گمرکات استان اصفهان به پنج کشور عراق، پاکستان، افغانستان، ترکیه و امارات متحده عربی بوده است.
به گفته رسول کوهستانی، مدیرکل گمرکات استان اصفهان، در سال ۱۴۰۰ حدود ۸ میلیارد دلار، در سال ۱۴۰۱ بالغ‌بر ۱۰ میلیارد دلار و در سال ۱۴۰۲ حدود ۹ میلیارد دلار صادرات از کشور ایران به کشور عراق انجام‌شده است. او توضیح می‌دهد که اصفهان هرسال حدود نیم میلیارد دلار به عراق صادرات داشته که عمده محصولات صادرشده آهن و فولاد بوده است.کوهستانی می‌گوید:" در سه ماه اخیر حدود ۵۷ درصد صادرات ما به عراق کاهش پیداکرده است. طبق بررسی‌ها علی‌رغم اینکه صادرات دیگری هم اضافه‌شده و در آن‌ها رشد داشتیم؛ اما صادرات آهن‌آلات کاهش پیداکرده که دلیل اصلی آن بازگشت ارز حاصل از صادرات بوده است. گفتنی است در سال جاری ۷۶ درصد ذوب‌آهن و ۵۹ درصد فولاد مبارکه کاهش صادرات داشتند و این نشان می‌دهد عملکرد دولت در ارز صادراتی با مشکل مواجه بوده است.
۱۰سال نوسان تجاری
صادرات ایران به عراق طی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲ همواره با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده، اما طی بازه موردبررسی به‌طور متوسط حدود ۵.۵ درصد رشد کرده است. مشارکت ۶۳.۱ واحد درصدی صادرات گاز طبیعی و ۱۰.۹ واحد درصدی صادرات میله‌های آهنی یا فولادی را می‌توان از دلایل اصلی افزایش صادرات حدود ۷۱ درصدی ایران به عراق در سال ۱۴۰۱ در مقایسه با سال ۱۳۹۲ عنوان کرد.در سال ۱۴۰۱ صادرات به این کشور اگرچه برای دومین سال پیاپی به روند صعودی خود ادامه داده، از سرعت رشد آن کاسته شده است. ارزش صادرات ایران به عراق در سال ۱۴۰۱ حدود ۱۰.۳ میلیارد دلار بوده که به بالاترین میزان صادرات به این کشور طی دهه موردبررسی رسیده که در مقایسه با سال ۱۴۰۰ رشد ۱۵.۵ درصدی را تجربه کرده است. آمارهای منتشرشده توسط گمرک برای ۱۰ ماهه ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که صادرات به عراق رقم ۷.۷ میلیارد دلاری را تجربه کرده که مقایسه آن با رقم مشابه در سال ۱۴۰۱ حاکی از کاهش حدود ۱۳ درصدی ارزش صادرات به این کشور است.متوسط قیمت صادرات ایران به عراق در سال ۱۴۰۱ حدود ۳۷۸ دلار به ازای هر تن بوده که در مقایسه با سال ۱۴۰۰ رشد ۲۷ درصدی را تجربه کرده است. صادرات ایران به عراق از تنوع زیادی برخوردار نیست و ۱۰ کالای عمده صادراتی ایران به این کشور در سال ۱۴۰۱ حدود ۵۲ درصد از کل ارزش صادرات آن را تشکیل می‌دهد. در میان ۱۰ کالای مهم صادراتی نیز گاز طبیعی مایع‌شده با سهم ۳۷ درصد از کل ارزش صادرات مهم‌ترین کالای صادراتی ایران به عراق بوده است. میله‌های آهنی یا فولادی و کاشی دومین و سومین کالای مهم صادراتی ایران به عراق محسوب می‌شوند که در سال ۱۴۰۱ به ترتیب سهم حدود ۷ درصدی و ۱.۳ درصدی از کل ارزش صادرات به عراق را به خود اختصاص داده‌اند. روند ۱۰ ساله صادرات میله آهنی نشان می‌دهد علی‌رغم اینکه از سال ۱۳۹۵ صادرات این کالا به عراق با سرعت زیادی در حال افزایش بود، در سال ۱۴۰۱ این روند متوقف‌شده و ارزش صادرات آن با کاهش حدود ۱۰ درصدی به ۷۰۸ میلیون دلار رسیده است.صادرات کاشی به عراق نیز طی بازه موردبررسی در این گزارش که از سال ۱۳۹۶ آغازشده همواره با شیب ملایمی در حال افزایش بوده و در سال ۱۴۰۲ با رشد حدود ۲ درصد نسبت به سال ۱۴۰۰ به ۱۳۰ میلیون دلار رسیده است.
وقتی دانش صادراتی نداریم....
همه قدیمی‌های بازار به خاطر دارند که آغاز تجارت اصفهان و عراق با مصالح ساختمانی آغاز شد. خبرنگاران قدیمی اصفهانی شاید جلسه حدود۱۵سال قبل اتاق بازرگانی اصفهان با حضور هیات تجاری عراق را به یاد داشته باشند. جلسه‌ای که قرار بود مشکلات و دست‌اندازهای تجاری دو کشور را واکاوی کند و درنهایت به گلایه‌های تعدادی از تجار عراقی ختم شد. ظاهرا طرف ایرانی به دلیل نا‌آگاهی طرف عراقی به‌جای تحویل آجر مخصوص نمای ساختمان، آجر معمولی را در اندازه آجرنما برش داده و محصول را صادر کرده بود! البته آن‌ها از کیفیت مصالح ساختمانی اصفهان اظهار رضایت می‌کردند اما بر این باور بودند که طرف اصفهانی باید جنس موردنیاز آن‌ها که با آب‌وهوا و فرهنگ کشور عراق تطابق دارد را برای صادرات به این کشور تولید کند. در آن زمان تجار عراقی از عدم آگاهی تولیدکنندگان ایرانی از سلیقه، نیاز و بازار کشور عراق گلایه داشتند. وضعیت امروز عراق با حدود۲۰سال قبل بسیار متفاوت است و این کشور به‌تدریج از مصرف‌کننده به تولیدکننده تبدیل‌شده که نیازهای متفاوتی هم دارد؛ ضمن آنکه سایر کشورهای منطقه با ارایه محصولات متنوع، باکیفیت و باقیمت مناسب به رقیب اصلی اصفهان و ایران در بازار عراق تبدیل‌شده‌اند.
فرشته امینی، رییس گروه توسعه صادرات و مدیریت واردات اتاق بازرگانی اصفهان، درباره مشکلات اخیر تجارت با کشور عراق، می‌گوید:" چند نرخی بودن ارز در کشور ایران و عراق، تغییر رویکرد کشور عراق از مصرف‌کننده به تولیدکننده، ممنوعیت‌های صادراتی فصلی از طرف کشور ایران و اصرار بر استفاده از کارت‌های یک‌بارمصرف توسط تجار عراقی به‌منظور خرید ریالی از درب کارخانه از عمده مشکلات تجار با کشور عراق محسوب می‌شود.موارد مالکیت معنوی و ثبت نمانام(برند) در عراق که منجر به حضور کالای غیر اصلی نمانام‌های (برندهای) ایرانی و درنتیجه تخریب برند اصلی می‌شود نیز در عراق مشکل‌ساز شده است، همچنین بالا بودن سرعت تغییر و به‌روزرسانی قوانین در بازار عراق و تغییر فرهنگ فعالان اقتصادی و مصرف‌کنندگان از دیگر مشکلات است.استفاده از سازوکارهای تسویه پولی دوجانبه باید در تجارت با عراق صورت گیرد."
اما محمدرضا گل احمد، رییس شورای بین‌الملل اتاق بازرگانی اصفهان معتقد است که اصفهان باید با کمک رایزن‌های تجاری در عراق در پروژه‌های سودآور و بزرگ این کشور سرمایه‌گذاری کند. بااین‌وجود عبدالامیر ربیهاوی، مدیرکل دفتر غرب آسیا سازمان توسعه تجارت ایران، یکی از مسائل مهم در صادرات به کشور عراق را کیفیت کالا و خدمات می‌داند و می‌گوید:"متأسفانه برخی از تولیدکنندگان به کیفیت محصول خود توجه چندانی ندارند و آن را به کشور عراق صادر می‌کنند درصورتی‌که برخی کشورهای رقیب همان محصول را ارزان‌تر و باکیفیت بهتر ارایه می‌کنند."
درنهایت امیررضا نیکان، رییس مرکز تجاری ایران در عراق - بغداد به شاه‌کلید مشکلات تجارت خارجی اصفهان اشاره می‌کند و می‌گوید:"صادرکنندگان باید بازاریابی زمینه کاری خود را انجام دهند و ما این انتظار را از اتاق بازرگانی داریم که درخواست شرکت‌هایی که قابلیت و کیفیت دارند را در قالب مطالعه بازار و شرایط تجاری فراهم کنند.ما باید آموزش را جدی بگیریم؛ زیرا دانش صادراتی در کشور ما بسیار پایین است."
