از چهارباغ گردی تا لبی آب!
وضعیت قرمز صنعت تفریح در نصف جهان
از دید اقتصادی پایین بودن سرانه درآمدی استان اصفهان نسبت به هزینه‌ها می‌تواند توجیه دیگری باشد که با سایر آمارهای اقتصادی نصف جهان نیز تناقضی ندارد. رتبه کسب‌وکار، بیکاری، درآمد سرانه و تعداد کارگران به‌کل شاغلان در این استان، مؤید وضعیت نامطلوب اقتصادی اصفهانی است که می‌خواهد میراث ملموس و ناملموس خود را مرهم رکود اقتصادش کند. میراثی که مشخص نیست چه تعداد از اصفهانی‌ها به‌عنوان تفریحی ارزان‌قیمت، روی آن حساب بازکرده و حتی آن را از نزدیک دیده‌اند!
تفریح کالای لوکس شد
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، سهم هزینه تفریح و سرگرمی در سبد هزینه خانوار شهری ۱.۶ و خانوار روستایی به ۱.۳ درصد رسیده به‌طوری‌که سهم تفریحات و سرگرمی نسبت به دو دهه گذشته کاهش ۶۰ درصدی را نشان می‌دهد. در جدول هزینه‌های خانوارهای اصفهانی در سال ۱۴۰۱ تفریح پس از خوراک بیشترین تورم را به ثبت رسانده است.
هزینه‌های تفریحات، سرگرمی و خدمات فرهنگی خانوارها گروه‌های تجهیزات سمعی، بصری، عکاسی و فیلم‌برداری، انواع لوازم بازی و اسباب‌بازی، لوازم ورزشی و تفریحی، انواع گیاهان و گل‌ها، دامپزشکی و سایر خدمات برای حیوانات خانگی، هزینه بلیت استخر، باشگاه، شهربازی، سینما، تئاتر، کنسرت، موزه و ... هزینه کتاب‌های درسی و غیردرسی و روزنامه، هزینه لوازم‌التحریر و نقاشی و... را شامل می‌شود. کمتر پیش می‌آید همه خانواده‌ها بتوانند در یک ماه به سینما و تئاتر رفته و یا هر هفته از خدمات رستوران‌ها و مراکز تفریحی استفاده کنند. درواقع هزینه‌های اساسی زندگی مانند، مسکن و خوراک و پوشاک به‌قدری درشت هستند که خانوارها فرصت هزینه‌های دیگری مانند تفریح را از دست می‌دهند.
بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۱، سهم هزینه‌های خوراکی و دخانیات خانواده‌های ایرانی ۲۷.۵ درصد بوده که شامل مواد غذایی قند، حبوبات، میوه، لبنیات، نان، نوشابه، ادویه‌ها، گوشت و دخانیات است. سهم هزینه‌های غیرخوراکی در سبد هزینه خانوار ایرانی ۷۲.۵ درصد بوده که بیشتر این هزینه‌ها صرف مسکن، انرژی، بهداشت و درمان، حمل‌ونقل، پوشاک، لوازم و خدمات خانوار، کالاها و سایر خدمات و تفریحات و سرگرمی و خدمات فرهنگی شده است. سهم هزینه تفریحات و سرگرمی در سبد هزینه خانوار شهری ۱.۶ درصد است که کمترین هزینه را در میان سایر هزینه‌ها به خود اختصاص داده است. سهم ۱.۳ درصدی هزینه تفریحات و سرگرمی در سبد خانوار روستایی نیز کمترین هزینه را به خود اختصاص داده است.
از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷، سهم ۳ درصدی هزینه تفریحات و سرگرمی روندی ثابت را در سبد هزینه خانوار طی کرد؛ اما سهم ۲ درصدی هزینه تفریحات و سرگرمی از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ به سهم ۱.۶ درصدی در سال ۱۴۰۱ کاهش یافت تا سهم تفریحات و سرگرمی نسبت به ۲۲ سال گذشته ریزش ۶۰ درصدی را ثبت کند.
میانگین نرخ تورم از سال‌های انتهایی دهه ۹۰ تا ۱۴۰۱، به ۴۲.۴ درصد رسید؛ بنابراین با افزایش تورم، هزینه‌هایی که مردم برای تفریحات کرده‌اند روندی نزولی داشته است. تأثیر نرخ تورم بر کاهش سهم تفریحات از سبد هزینه‌های خانوار، از سال ۱۳۹۷ به بعد به‌طور واضح قابل‌مشاهده است. تورم باعث شد تا شاخص بهای تفریح و امور فرهنگی در سال ۱۴۰۰ عدد ۴۸۵.۹ با رشد ۴۰.۳ درصدی را ثبت کند و در سال قبل با تغییر سال پایه به عدد ۱۴۱.۴ کاهش و رشد ۴۱.۴ درصدی را نشان دهد؛ بنابراین هر خانوار اصفهانی در سال قبل بیش از ۲.۵ میلیون تومان معادل ۱.٦ درصد درآمد خانوار را برای تفریح هزینه کرده تا رتبه ششم کشور را از آن خود کند. خانوارهای روستایی استان هم با پرداخت هزینه ۱ میلیون و ۵۷۳ هزارتومانی، جایگاه سوم را در بیشترین هزینه برای تفریحات در کشور دارند. هزینه‌های مربوط به تفریحات، سرگرمی و خدمات فرهنگی، سهم ۱.۶۵ درصدی از کل هزینه‌های خانوارهای روستایی در استان اصفهان دارد.
جیب خالی طبقه کارگر
طبق داده‌های بانک مرکزی، دهک اول در سال ۱۴۰۱ حدود ۲۱۱ هزار تومان، دهک دوم حدود ۵۰۰ هزار تومان، دهک سوم حدود ۷۸۰ هزار تومان، دهک چهارم حدود ۹۴۰ هزار تومان، دهک پنجم حدود ۱ میلیون و ۳۱۸ هزار تومان، دهک ششم حدود ۱ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان، دهک هفتم حدود ۱ میلیون و ۹۲۳ هزار تومان و دهک هشتم حدود ۲ میلیون و ۵۳۸ هزار تومان، دهک نهم حدود ۳ میلیون و ۷۳۰ هزار تومان، دهک دهم حدود ۸ میلیون و ۴۲۵ هزار تومان را صرف هزینه تفریحات خود کردند. بدین ترتیب دهک اول ۰.۶ درصد و دهک دهم ۲.۳ درصد از مجموع هزینه‌های سبد خانوار خود را صرف تفریحات کرده‌اند.
خانوارهای گروه کارگران ساده، به‌طور میانگین در سال ۱۴۰۱ به میزان ۱ میلیون و ۳۹۰ هزار تومان برای تفریحات و سرگرمی هزینه کردند که کمترین هزینه در بین سایر گروه‌های شغلی بود. خانوارهای گروه کارکنان ماهر کشاورزی، جنگلداری و ماهیگیری به‌طور میانگین ۱ میلیون و ۷۵۵ هزار تومان برای تفریحات و سرگرمی خود هزینه کردند و جایگاه دوم در پرداخت کمترین هزینه برای تفریحات را در بین گروه‌های شغلی مختلف را داشتند. گروه صنعتگران و کارکنان مشاغل مربوط با پرداخت هزینه متوسط ۱ میلیون و ۸۹۴ هزارتومانی در سال ۱۴۰۱ برای تفریحات خود به رتبه سوم در پرداخت کمترین هزینه برای تفریحات در بین گروه‌های شغلی مختلف رسید.
از سوی دیگر تعداد بیمه‌شدگان تامین اجتماعی استان تا پایان سال گذشته ۲۹۹۸۷۳۹ نفر و افراد تحت پوشش صندوق بازنشستگی کشوری تا سال قبل ۱۶۲۸۲۹ نفر بوده‌اند؛ بنابراین بیش از ۶۴ درصد جمعیت اصفهان جامعه کارگری و حقوق‌بگیر هستند و توان پرداخت هزینه تفریح را با توجه به سطح درآمد خود ندارند. سهم پایین هزینه تفریحات در دهک‌های پایین که هزینه و درآمد کمتری دارند، بیانگر محو شدن تفریحات از زندگی این گروه از افراد جامعه است.
طبع متفاوت تفریح
باوجودی که حدود ۷۰ درصد از جمعیت اصفهان سهم ناچیزی برای تفریح در سبد هزینه‌های خانوار خود در نظر گرفته‌اند اما وضعیت هزینه کرد تفریح در سبد اصفهانی‌ها هم متفاوت است؛ شهرنشینانی که برخلاف پایتخت‌نشینان در موعد تعطیل، ورودی‌های شهرشان از خروجی‌ها شلوغ‌تر بوده و جمعیت بستنی‌فروشی‌ها، غذای فوری، بریانی‌ها، پاساژها، سیتی سنتر و زمانی حاشیه زاینده‌رودش به سینما و تئاترش و به موزه و آثار باستانی‌اش، دهن‌کجی می‌کند.
نه آنکه اصفهانی‌ها تفریح دوست نباشند اما طبع متفاوت آن‌ها باعث شده که صنعت درآمدزای تفریح در اصفهان به سود موردنظر نرسد. از سوی دیگر ذائقه تفریحی مردم شهر هم‌تغییر کرده و در این تغییر، رکود، وضعیت اقتصاد، افسردگی‌ها، خشم‌های فروخورده، ناکامی‌ها و سایر مسایل اجتماعی و تغییرات فرهنگی و اقتصادی، نقشی بزرگ داشته و شاید به همین دلیل است که در شهری که مناطق بالا و پایین آن ذائقه‌های تفریحی متفاوتی دارند، در اصفهانی که جاذبه‌های چشم‌گیر صفویه هم برای شهروندانش جذاب نیست به‌طور حتم چرخ صنعت تفریح هم به‌سادگی نمی‌چرخد.
شواهد نشان می‌دهد در رستوران‌ها تخته شده و کافی‌شاپ‌ها هم اگر جوان‌ها نباشند، باید تعطیل شوند. در شهری که حدود ۷۰ درصد آن کارگر و بازنشسته هستند، گرانی به همه رستوران‌ها و کترینگ‌ها قدم گذاشته و باعث شده تا رستوران گردی از لیست تفریحات خانواده‌ها حذف شود. یک خانواده چهارنفری برای صرف یک غذای معمولی در یک رستوران معمولی باید حدود ۸۰۰ تا ۱ میلیون تومان هزینه کنند. یک جمع چهارنفره برای کافه گردی باید برای دو ساعت تفریح حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار خرج کنند. کمترین هزینه سفر به مشهد یا کیش برای یک خانواده چهارنفره حدود ۱۶ میلیون تومان هزینه در بردارد. حالا کمترین هزینه تفریح بدون مصرف خوراکی و غذا در بیرون منزل به مکان‌های تفریحی زیرمجموعه شهرداری مانند مجموعه ناژوان و باغ گل‌ها و...تعلق دارد. البته شهربازی راوی حکایت دیگری است که برای یک‌شب تفریح حداقل یک‌میلیون تومان خرج روی دست سرپرست خانوار می‌گذارد.
تفریح اصفهانی‌ها به قلیان و سیگار و غذای فوری ارزان در چهارباغ و اگر زاینده‌رود جاری باشد به آش رشته و "لبی آب!" خلاصه‌شده است. درواقع خانواده‌های اصفهانی لیست محدودتری از تفریح در اختیاردارند. درواقع نبود مکان‌هایی ارزان برای وقت‌گذرانی عامه مردم فلافلی‌ها، چایخانه‌ها و ساندویچی‌های کثیف را به بهترین گزینه برای گذران اوقات فراغت و تفریح تبدیل کرده است.
