فرار سرمایه یا رشد فقر؟
شکاف طبقاتی در اصفهان کاهش یافت
آمارها نشان می‌دهد که ضریب جینی مناطق شهری اصفهان نسبت به این نرخ در کشور بافاصله معناداری افت کرده به‌طوری‌که مقدار آن حتی نسبت به سال‌های ابتدایی دهه۹۰که پرداخت یارانه‌ها آغاز شد نیز کمتر شده و به رقم ۰.۲۹۱رسیده است. با توجه به تعریفی که از ضریب جینی مطرح هست، این افت شاخص می‌تواند نشانه بهبود وضعیت درآمد و سطح رفاه خانوارهای کم‌درآمدی اصفهان و رشد عدالت در توزیع درآمد در مناطق شهری این استان و بهبود فقر باشد؟
افت ضریب جینی
جدیدترین اطلاعات منتشرشده در خصوص تغییرات ضریب جینی که توسط مرکز آمار ایران منتشرشده نشان می‌دهد این ضریب برای کل کشور در سال ۱۳۹۹ رقم ۰.۴۰ بود که در سال ۱۴۰۰این ضریب به۰.۳۹۳ رسیده و حدود یک درصد افت داشته است.همچنین ضریب جینی خانوارهای شهری در سال ۱۳۹۹ رقم۰.۳۸۳ بود که این میزان در سال ۱۴۰۰ به ۰.۳۷۵ رسید و تقریبا یک درصد کاهش داشت. در اصفهان اما موضوع متفاوت است. ضریب جینی از سال۹۷تا۱۴۰۰در مناطق شهری اصفهان نسبت به کشور و تهران روند کاهشی داشته و از ۰.۳۴۷در سال۹۷ به ۰.۲۹۱در سال۱۴۰۰ رسیده است. بسیاری از کارشناسان اقتصادی این افت را نشانه بهبود رفاه و رشد درآمدها در منطقه‌ای می‌دانند که این شاخص کاهش داشته است. اما باید گفت ضریب جینی را نمی‌توان به‌عنوان شاخص رفاه خانوارها در نظر گرفت. این ضریب سنجشی برای فاصله درآمد خانوارها و توزیع درآمدهاست که نشان می‌دهد چقدر درآمدها به سمت برابر شدن یا نابرابری پیش رفته است. بنابراین این ضریب به‌تنهایی نمی‌تواند شاخصی برای نشان دادن رفاه در یک جامعه باشد چراکه در کنار شاخص ضریب جینی پایین درصورتی‌که درآمد سرانه کشور بالا باشد می‌توان گفت برابری در جامعه وجود دارد و مردم نیز درآمد بالایی دارند. درواقع بهترین حالت برای یک منطقه که نشان دهد اغلب مردم آن در رفاه بیشتری هستند، کاهش توام ضریب جینی و رشد درآمد سرانه باشد. طبق داده‌های مرکز آمار ایران، شاخص تورم خوراکی‌ها در فروردین امسال به ۲۲۰.۸و تورم نقطه‌به‌نقطه خوراکی‌ها در این استان در ماه یادشده به ۸۱.۷درصد رسید. همچنین تورم ماهانه خوراکی‌ها در اصفهان۲.۳ و تورم سالانه۶۷.۲ درصد به ثبت رسید. بررسی‌ها نشان می‌دهد که نرخ تورم خوراکی‌ها در استان از نرخ معمول تورم در اصفهان پیشی گرفته است. طبق داده‌های مرکز آمار تورم نقطه‌به‌نقطه اصفهان در اردیبهشت۶۰.۵درصد و تورم سالانه۵۱.۷درصد بوده که بالاتر از متوسط کشور است. رشد نرخ تورم به‌خصوص تورم خوراکی‌ها در استان زنگ خطر کاهش رفاه را به صدا درآورده و به همین دلیل نمی‌توان با کاهش یک شاخص ادعا کرد که درآمدها رشد کرده و یا رفاه افزایش‌یافته است.
خط فقر کش آمد
شاخص ضریب جینی هم در کوتاه‌مدت و هم در بلندمدت با متغیرهای نرخ تورم و نرخ بیکاری رابطه مثبت و معنادار و با متغیرهای درآمدهای مالیاتی و درجه باز بودن اقتصاد رابطه منفی و معنادار دارد.
نرخ بیکاری در اصفهان همواره افزایشی بوده و اگر کاهشی رخ‌داده هم به دلیل افت نرخ مشارکت اقتصادی رخ‌داده و بنابراین کاهش نرخ واقعی و تاثیرگذار نبوده است. نرخ تورم در استان اصفهان در ماه‌های دی، بهمن و اسفند پارسال نیز به ترتیب ۴۳.۹، ۴۵.۵ و ۴۷.۵ درصد اعلام شد. اصفهان با نرخ تورمی بالاتر از متوسط کشور دچار افت رفاه شده به‌طوری‌که جایگاه ۶سال گذشته خود را در بین استان‌های مرفه ازدست‌داده و از پله چهارم به رتبه هشتم کشور سقوط کرده است.
گزارش سال۹۸ مرکز پژوهش‌های مجلس با تکیه‌بر نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه، رشد اقتصادی کشور، کاهش درآمد و رفاه خانوار تهیه شد. نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه ۴۷درصدی در اسفند۹۷و رشد اقتصادی منفی پیش‌بینی‌شده برای سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ به همراه برآورد میزان کاهش درآمد، قدرت خرید و رفاه خانوار باعث شد تا این نهاد پژوهشی اعلام کند تا پایان سال ۱۳۹۷ در حدود ۲۳ الی ۴۰ درصد با سناریوهای مختلف برای وضعیت درآمدی خانوار در سال ۹۷در زیرخط فقر قرارگرفته و هزینه تأمین حداقل نیازهای زندگی افزایش یابد.مرکز پژوهش‌های مجلس در تابستان ۹۷ خط فقر ماهانه و نرخ رشد آن در شهرها را برآورد کرد. طبق این داده‌ها خط فقر سرانه در اصفهان۵۵۱هزار تومان، خط فقر خانوار ۴ نفره ۱۴۸۹۰۰۰ تومان و نرخ رشد آن نسبت به تابستان سال ۱۳۹۶، ۲۵.۸درصد بود که این شاخص بیش از متوسط کشور گزارش شد.در بهار۹۷خط فقر سرانه در اصفهان ۴۸۶هزار تومان و همچنین خط فقر خانوار چهارنفره۱۳۱۲۰۰۰تومان گزارش شد که در مقایسه با شاخص تابستان همان سال خط فقر سرانه و خط فقر خانوار چهارنفره حدود۱۰۰هزار تومان افزایش‌یافته که نشانه قرار گرفتن افراد بیشتری در زیرخط فقر در سال گذشته است.به گواه مرکز پژوهش‌های مجلس، نام اصفهان در تابستان سال ۹۷نسبت به مدت‌زمان مشابه سال۹۶در میان استان‌هایی قرار گرفت که بیشترین رشد خط فقر را داشته‌اند. دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش دیگری با عنوان» وضعیت فقر و ویژگی‌های فقرا در دهه۹۰ «که خرداد امسال منتشر کرد، به بررسی چرایی ایجاد فقر در اقتصاد ایران پرداخت. داده‌های این پژوهش تایید می‌کند که خط فقر در استان و شهر اصفهان در سال‌های اخیر جهش داشته و خط فقر سرانه از حدود۵۰۰هزار تومان سال۹۷ به یک‌میلیون و ۴۸۰هزار تومان در سطح استان و دو میلیون و دویست هزار تومان در سطح شهر اصفهان در سال۱۴۰۰رسیده است. همچنین خط فقر سرانه استان ۱۷۵۳هزار تومان تعیین‌شده که نشانه خزیدن تعداد بیشتری از مردم اصفهان به زیرخط فقر است. ازآنجایی‌که هزینه سرانه خانوارهای شهری هر استان معیاری از سطح رفاه شهروندان ارائه می‌دهد، بنابراین رشد هزینه‌ها باعث شد که اصفهان از پله چهارم استان‌های مرفه کشور در سال۹۶به پله هشتم کشور در سال۱۴۰۰ سقوط کند. شاخص فلاکت، رفاه جامعه را به‌صورت مستقیم تحت تأثیر قرار می‌دهد. این شاخص بین سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ نزولی بوده و از ۴۳.۲ درصد به ۱۹.۳ درصد کاهش یافت.از سال ۱۳۹۶ رشد این شاخص آغاز شد و از ۲۰.۳ درصد به۳۸.۵درصد در سال ۱۳۹۷ رسید. شاخص فلاکت در اصفهان در سال گذشته ۵۸.۵درصد بوده که از متوسط کشور یعنی ۵۴.۸درصد بالاتر بوده و اصفهان را در پله دهم کشور قرار داده است. آمارهای جدید نشان می‌دهد که از سال۹۷به بعد ضریب جینی در استان اصفهان روند کاهشی خود را آغاز کرده و بنابراین کاهش شاخص به دلیل کاهش فقر و رشد رفاه نیست.
شکاف طبقاتی چگونه پر شد؟
کاهش نرخ ضریب جینی به معنای کاهش شکاف طبقاتی در اصفهان است. این کاهش را نمی‌توان به پرداخت یارانه‌ها و افزایش آن به ۳۰۰تا۴۰۰هزار تومان نسبت داد چراکه حذف ارز۴۲۰۰تومانی در اردیبهشت سال ۱۴۰۱رخ داد و این در حالی است که افت ضریب جینی در استان از سال۹۷شروع شد. اعداد و ارقام بخش‌های مختلف گزارش هم نشان می‌دهد که رشد رفاه، افزایش درآمد، کاهش تورم و یا توزیع درآمد خاصی در استان اصفهان رخ نداده که بتوان افت ضریب جینی را به آن نسبت داد. هرچند در طول سال‌های اخیر درآمد استان از مسیر وصول مالیات افزایش‌یافته و دریافت مالیات یکی از مواردی است که به دلیل توزیع عادلانه درآمد می‌تواند بر کاهش ضریب جینی تاثیر بگذارد اما به دلیل خروج این درآمد از استان، این موضوع هم نمی‌تواند دلیلی بر کاهش ضریب جینی محسوب شود. درهرصورت کاهش ضریب جینی تایید می‌کند که شکاف طبقاتی در اصفهان کاهش یافته و این امر می‌تواند به دلیل افزایش فقر ناشی از کاهش درآمد طبقه مرفه و دهک‌های بالای درآمدی ساکنان اصفهان و یا خروج و مهاجرت سرمایه‌داران و سرمایه از استان اتفاق افتاده باشد. همان‌گونه که گفته شد گزارش دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان» وضعیت فقر و ویژگی‌های فقرا در دهه۹۰ «که خرداد امسال منتشر شد نشان داد که خط فقر و سرانه فقر در استان اصفهان از سال۹۷تا۱۴۰۰ افزایش‌یافته که در همین بازه زمانی ضریب جینی افت محسوس داشته و این موضوع می‌تواند تاکیدی باشد بر پر شدن شکاف طبقاتی در اصفهان به دلیل رشد فقر. این گزارش همچنین نشان داد که با افزایش نرخ فقر از سال۹۷به بعد اختلاف طبقاتی بین خانوارهای فقیر دارای سرپرست شاغل و خانوارهای فقیر دارای سرپرست بیکار کمتر شد. درواقع با کاهش رشد اقتصادی، درآمد حاصل از شغل برای کاهش درجه فقر خانوارها کافی نیست به‌طوری‌که در این استان در سال۱۴۰۰حدود۵۵درصد از خانوارهای فقیر دارای سرپرست شاغل بوده و حدود۵۲درصد از خانوارهای غیر فقیر هم سرپرست شاغل داشته‌اند!
