سهم مراکز علمی ایران در میان جهان ترازها
جایگاه دانشگاه‌های ایران در نظام‌های رتبه‌بندی جهانی
با نگاهی به ۱۰ رتبه‌بندی برتر دنیا در سال ۲۰۲۲ مشخص می‌شود که تعداد دانشگاه‌های ایرانی در تمام رتبه‌بندی‌ها رشد قابل‌توجهی داشته است و به‌تدریج رتبه‌های بهتری هم در مقایسه با سال گذشته در این نظام‌های رتبه‌بندی به دست آورده‌اند.
در این حال شاخص‌های هر یک از این نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی متفاوت است از موضوعات آموزشی و پژوهشی گرفته تا تعداد مقالات و در برخی دیگر کسب جوایز معتبر بین‌المللی و در برخی نیز توجه به نوآوری و فناوری‌های جدید ملاک‌های قرار دادن دانشگاه‌ها در رتبه‌بندی‌ها است. اما از آخرین و مهم‌ترین این نظام‌های رتبه‌بندی که از ارزش بالایی هم برخوردار است رتبه‌بندی جهانی ISC است که نخستین بار در سال ۲۰۱۸ توسط گروه رتبه‌بندی ISC و بر اساس تجربه ۱۰ ساله در رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در سطح ملی و باهدف ارزیابی دانشگاه‌های کشور و نیز کشورهای اسلامی در سطح جهان صورت گرفت. و آخرین این رتبه‌بندی مربوط به سال ۲۰۲۲ بود که تعداد ۲۴۲۲ دانشگاه از ۱۱۱ کشور و ۶ قاره جهان حضورداشته و سهم جمهوری اسلامی ایران ۶۳ دانشگاه است.
قابل‌تأمل است در رتبه‌بندی جهانی ISC ۲۰۲۲علی‌رغم آنکه گفته می‌شود مرتبط با کشورهای جهان اسلام است اما دانشگاه‌های برتر از ۱۱۱ کشور و ۶ قاره دنیا در این رتبه‌بندی حضور داشتند. که سه دانشگاه هاروارد، انستیتو فناوری ماساچوست (MIT) و دانشگاه استنفورد در رتبه‌های اول تا سوم قرار گرفتند و به همراه دانشگاه‌های کالیفرنیا سانفرانسیسکو، جان هاپکینز، پنسیلوانیا، کالیفرنیا لس‌آنجلس، میشیگان، واشنگتن سیاتل، کالیفرنیا برکلی و کالیفرنیا سندیگو جزو ۱۰ دانشگاه برتر جهان ، برگزیده شدند.
همچنین کشور چین با ۳۷۳ دانشگاه، آمریکا ۳۱۸ دانشگاه، هند ۱۲۰ دانشگاه، ژاپن ۱۱۹ دانشگاه، انگلستان ۱۰۰ دانشگاه، ترکیه ۹۰ دانشگاه، فرانسه ۷۶ دانشگاه، آلمان ۷۳ دانشگاه، برزیل ۷۰ دانشگاه، کره جنوبی ۶۷ دانشگاه، ایران ۶۳ دانشگاه و ایتالیا ۶۲ دانشگاه در این رتبه‌بندی حضورداشته‌اند.
به‌علاوه در رتبه‌بندی سال ۲۰۲۲ ISC تعداد ۳۴۷ دانشگاه از ۲۸ کشور اسلامی در رتبه‌بندی حضور داشتند که ترکیه با ۹۰ دانشگاه و ایران ۶۳ دانشگاه بیشترین تعداد حضور را داشته‌اند.
بنا بر آمار ارائه‌شده ترکیه با ۱۳۶ دانشگاه و موسسه پژوهشی یک درصد برتر، در جایگاه ۱۳ دنیا قرار دارد و جایگاه دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی جمهوری اسلامی ایران در بین مؤسسات پر استناد برتر دنیا در جایگاه ۱۴ جهان قرار دارد.
گفتنی است که رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان توسط ISC بدون خود اظهاری دانشگاه‌ها انجام می‌شود و در جهت هدایت دانشگاه‌های ایران و سایر کشورهای اسلامی به سمت دانشگاه‌های تراز جهانی بسیار ، مؤثر است.
دانشگاه‌های اصفهان در میان‌برترین‌ها
اما موسسات علمی اصفهان که به‌عنوان یکی از کلان‌شهرهای بزرگ و از استان‌های محبوب ایران مطرح است چه جایگاهی را در رتبه‌بندی ISC سال ۲۰۲۲دارند ؟
استان اصفهان دارای ۶۴ مرکز علمی و دانشگاهی است که هفت مرکز علمی آن در بین یک درصد برتر جهان قرارگرفته است. بنا بر اعلام آخرین گزارش مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام، هفت دانشگاه و موسسه پژوهشی استان اصفهان شامل دانشگاه کاشان و دانشگاه اصفهان، ۲ دانشگاه صنعتی شامل دانشگاه صنعتی اصفهان و دانشگاه صنعتی مالک اشتر شاهین‌شهر و ۲ دانشگاه علوم پزشکی زیر نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بنام‌های علوم پزشکی اصفهان و علوم پزشکی کاشان و یک پژوهشکده بنام پژوهشکده قلب و عروق اصفهان در بین یک درصد پر استناد برتر جهان قرار گرفتند.
براین اساس دانشگاه اصفهان در حوزه‌های موضوعی مهندسی و شیمی و دانشگاه صنعتی اصفهان در زمینه‌های موضوعی مهندسی، شیمی، فیزیک، علوم مواد، علوم کشاورزی، علوم گیاهی و جانوری، محیط‌زیست و بوم‌شناسی، علوم رایانه، زیست‌شناسی و زیست‌شیمی در فهرست دانشگاه‌های یک درصد پر استناد برتر جهان هستند. دانشگاه کاشان نیز در زمینه‌های موضوعی مهندسی، شیمی و علوم مواد و دانشگاه علوم پزشکی کاشان نیز در حوزه پزشکی بالینی در این فهرست قرار دارد. دانشگاه علوم پزشکی اصفهان هم در حوزه‌های موضوعی پزشکی بالینی، داروشناسی و سم‌شناسی، علوم کشاورزی، علوم اجتماعی، زیست‌شناسی و زیست‌شیمی توانسته است در فهرست دانشگاه‌های یک درصد پر استناد برتر جهان قرار بگیرد که عملکرد برجسته‌ای در مقایسه با سایر دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور را نشان می‌دهد.
پژوهشکده قلب و عروق اصفهان نیز توانسته در حوزه پزشکی بالینی در فهرست یک درصد پر استناد برتر جهان قرار بگیرد. ضمن آنکه دانشگاه‌های پیام نور و آزاد نیز به‌صورت متمرکز در برخی حوزه‌ها در بین یک درصد مراکز علمی پر اُستناد برتر جهان قرارگرفته‌اند که تولید علم این ۲ دانشگاه مربوط به تولیدات علمی تمامی مراکز و واحد‌های دانشگاهی این ۲ دانشگاه در کشور است
چگونه دانشگاه‌های جهان تراز بیشتری داشته باشیم ؟
و حالا بحث اصلی آنکه چه معیارهایی برای این نوع از رتبه‌بندی وجود دارد؟
و مورد دیگر آنکه چگونه می‌توان دانشگاه‌های بیشتری از کشور و استان را در فهرست این برترین‌ها قرارداد ؟
بنا به گفته فاضل زاده رئیس ISC مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) به‌منظور رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان در معیارهای خود، مهم‌ترین مأموریت دانشگاه‌ها که عبارت‌اند از پژوهش (با وزن ۶۰ درصد)، آموزش (با وزن ۱۰ درصد)، فعالیت‌های بین‌المللی (با وزن ۱۵ درصد) و فناوری و نوآوری (با وزن ۱۵ درصد) را در نظر می‌گیرد و بر این اساس دانشگاه‌ها را موردسنجش و ارزیابی قرار می‌دهد. همچنین، تعداد مقالات سلب اعتبارشده (Retractions) دانشگاه‌ها، با نمره منفی محاسبه می‌شود، که در شاخصی تحت عنوان اعتبار منفی (Negative Reputation) آورده می‌شود.
به‌علاوه در رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان ISC، دانشگاه‌هایی موردبررسی قرار می‌گیرند که حداقل ۸۵۰ مدرک در سال‌های ۲۰۱۸-۲۰۲۰ در پایگاه وب آو ساینس به ثبت رسانیده باشند.
حال با توجه به اینکه رتبه‌بندی دانشگاه‌ها تنها سازوکار نظام آموزش عالی پذیرفته‌شده در دنیا است و بر اساس آن، سالانه دانشگاه‌های دنیا در حوزه‌های مختلف پژوهشی، آموزشی، جذب دانشجوی بین‌الملل، فراهم‌سازی زیرساخت‌ها و... مورد ارزیابی قرار می‌گیرند تا از این طریق برترین مراکز آموزشی دنیا معرفی شوند.
قطعاً قرار گرفتن در فهرست دانشگاه‌های برتر دنیا مزایای مختلفی مانند هموار شدن مسیر برای جذب دانشجوی بین‌المللی ، فراهم‌سازی بستر تعاملات بین‌المللی با دیگر دانشگاه‌ها و همچنین جذب پژوهشگران برتر از این طریق را به دنبال دارد؛ اما باید به این مساله هم توجه ویژه شود که هر دانشگاهی نمی‌تواند در نظام‌های رتبه‌بندی معروف دنیا جایی برای خود باز کند و این مساله نیازمند برنامه‌ریزی دقیق برای ارتقای دانشگاه در سطح‌های مختلف است.
که اینجا پرسش چگونگی قرارگیری مراکز علمی کشور در زمره مطرح‌ترین دانشگاه‌های دنیا است ؟ و بحث دیگر ویژگی‌های دانشگاه جهان تراز است ؟
واقعیت آن است دانشگاه‌ها باهدف رسیدن به یک جایگاهی شکل می‌گیرند و ایجاد می‌شوند. برخی دانشگاه‌ها با این هدف و ماموریت که فارغ‌التحصیلانی را تحویل دهند که بتواند مسائل و مشکلات جامعه را حل کرده و بهبود ببخشند.
و بخشی دیگر، دانشگاه‌هایی که باید در سطح جهان تراز عمل کند و در نظام رتبه‌بندی برترین‌ها قرار گیرد که در نظام‌های رتبه‌بندی عمدتاً بر آموزش، پژوهش و ارتباط دانشگاه با صنعت ،تمرکز یا عدم تمرکز بر تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌ها نگاه می‌شود.
از طرفی هم دانشگاه جهان تراز ،متمرکز بر پژوهش است و سطح بالایی از انتشارات باکیفیت، مجلات Q۱ و... را دارد.
در این زمینه بهروز رسولی، عضو هیات‌علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران با اشاره به مفهوم دانشگاه جهان تراز که یکی از مفاهیم رقابتی و مبهم و در حال گسترشی در یک دهه گذشته بوده است می‌گوید: مساله مهمی که در این زمینه مطرح است و باید موردتوجه سیاست‌گذاران آموزش عالی قرار بگیرد، بحث هزینه و سرمایه‌گذاری‌های کلان است. وی اظهار می‌کند: با توجه به منابع محدودی که منتشرشده است باید بگوییم، موسسه‌ای جهان‌تر از است که جایگاهی در آموزش و تربیت نیروی انسانی و پژوهش باکیفیت داشته باشد.
از سویی بحث انگیزه‌های اقتصادی قوی در خصوص توسعه اقتصادی مطرح است. تعهد قوی به اجتماع و جامعه نیز اهمیت دارد. دانشگاه باید بتواند به حل مسائل اجتماعی کمک کند. بخش‌های بین‌الملل باید بتوانند این گزارش‌ها را در سطح جامعه نیز بررسی و پیاده‌سازی کنند. تا زمانی که دانشگاه ما استقلال نداشته باشد ما نمی‌توانیم به دانشگاه‌های جهان تراز نزدیک شویم.
مورد دیگر داشتن راهبرد بین‌المللی سازی است. دانشگاهی جهان تراز است که در شبکه‌های همکاری و هماهنگی وزن چشمگیری دارد. در این زمینه بحث انتقال کارآمد و همه‌جانبه دانش نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
درمجموع اگر به دنبال روند پایداری هستیم باید در مسیر دانشگاه جهان تراز حرکت داشته باشیم که برای این هدف ،داشتن راهبرد بین‌المللی سازی و جهانی‌شدن می‌تواند کمک‌کننده باشد . و البته تا زمانی که سندی در این حوزه وجود نداشته باشد، حرف زدن دراین‌باره بسیار، دشوار است.
