ریشه رشد تورم

عملیات بازار باز

بانک مرکزی در یک سال گذشته، سیاست‌های انقباضی در پیش‌گرفته است. رد پای این سیاست انقباضی را در عملیات بازار بانک مرکزی می‌توان یافت. از شهریور سال گذشته، هم‌زمان با تلاش بانک مرکزی برای کاهش رشد پایه پولی و افزایش فروش اوراق به‌منظور پوشش کسری، نرخ بهره در بازار بین‌بانکی افزایش یافت. از طرف دیگر بانک مرکزی برای کنترل تورم، سیاست انقباض پولی سختی را اتخاذ کرد. این تحولات به کاهش نقدینگی در بانک‌ها منجر شد و به‌تدریج درخواست نقدینگی بانک‌ها از بانک مرکزی افزایش یافت.

 عملیات بازار باز، به این صورت است که بانک‌ها میزان نقدینگی موردنیاز خود را در قالب فروش موقت اوراق (ریپو) به بانک مرکزی با نرخی مشخص تامین مالی می‌کنند. بانک مرکزی حداقل نرخ ریپو را مشخص کرده و هر بانکی که نرخ درخواست نقدینگی بالاتر از آن داشته باشد را پاسخ مثبت داده و نقدینگی در بازار را مدیریت می‌کند. کاهش میزان پاسخ بانک مرکزی به درخواست‌ها عملیات انقباضی‌تر است.

باوجود سیاست انقباضی اما از مرداد سال گذشته تا مرداد امسال، نقدینگی ۳۸ درصد رشد کرده و این رشد نقدینگی به‌صورت پول هم بوده، به‌طوری‌که رشد پول معادل ۵۶ درصد و رشد شبه پول ۳۳‌درصد بوده است. رشد بالای پول به تحولات اقتصادی ارتباط دارد. تمایل به افزایش معاملات باعث افزایش رشد پول شده است. سیاست انقباضی بانک مرکزی عرضه پول را کاهش داده و باعث می‌شود تعداد بانک‌هایی که در انتهای روز تقاضای نقدینگی دارند، افزایش‌یافته و درنتیجه نرخ در بازار پول افزایش یابد.

سیاست تورم‌زا

با بالا ماندن طولانی‌مدت نرخ در بازار پول، بانک‌ها ناگزیر از افزایش نرخ سپرده می‌شوند تا نرخی که به مانده سپرده‌ها تعلق می‌گیرد افزایش‌یافته و به‌تبع آن رشد شبه پول هم‌شدت می‌گیرد. این شرایطی است که طی یک سال گذشته بازار پول با آن مواجه بوده است.

 از طرف دیگر مردم که تقاضای پول را تعیین می‌کنند چون در مدت یک سال گذشته انتظارات تورمی بالایی داشته‌اند، تقاضای خود را از پول افزایش دادند تا در معاملات گوناگون از آن استفاده کنند. این رشد تقاضا ماندگاری سپرده‌ها را کاهش داد تا بانک‌ها را در مضیقه منابع قرار دهد. کاهش عرضه توسط بانک مرکزی و افزایش تقاضای پول توسط مردم، باعث شد بانک‌ها نرخ سپرده را افزایش دهند تا رشد شبه پول افزایش یابد؛ اما شبه پول تولیدشده به دلیل منفی بودن نرخ بهره حقیقی که نتیجه انتظارات تورمی بالاست به‌صورت مداوم به پول تبدیل می‌شود.

درمجموع در یک سال گذشته سیاست‌های انقباضی و سلامت پایین ترازنامه بانک‌ها، شبه پولی ایجاد کرده که به رشد قدرت خرید برای عوامل اقتصادی منجر شده است. مردم هم تلاش کردند تا این قدرت خرید را با انتظارات تورمی بالا با خرید کالاها و خدمات و دارایی‌ها حفظ کنند و درنتیجه شبه پول به‌صورت مداوم به پول تبدیل‌شده و در معاملات مورداستفاده قرار گرفت تا تورم را افزایش دهد.

در یک سال گذشته، نا اطمینانی‌های اقتصادی و فشار ناشی از تراز پرداخت‌ها که به افزایش قیمت ارز منجر شد، انتظارات تورمی را بالا نگه داشت و سیاست‌های انقباضی به‌عکس خود بدل شد. درواقع در فضایی که انتظارات تورمی بالاست و بانک‌ها از سلامت کافی برخوردار نیستند، سیاست‌های انقباضی کارکرد خود را از دست می‌دهند.

درمجموع عوامل دخیل در افزایش سطح قیمت‌ها در یک سال اخیر، نرخ بهره حقیقی منفی به دلیل انتظارات تورمی بالا، سیاست حذف ارز ترجیحی و افزایش شبه پول ناشی از سیاست‌های انقباضی و خلق پول توسط بانک‌ها بوده است. بالا بودن انتظارات تورمی باعث تبدیل شبه پول به پول می‌شود که معلول افزایش تقاضا یا معاملات در اقتصاد هستند و ریشه آن نیز انتظارات تورمی بالاست.