به بهانه روز انیمیشن
انیمیشن؛ دنیایی خیال‌انگیز و رنگارنگ
شاید روزی که «زیناس وینزر مک کی» در سال ۱۹۰۵ برای نخستین‌بار شخصیت جذاب «نمو کوچولو» را ارائه کرد، تصور این را نداشت که یک روز این شخصیت به ایجاد صنعت عظیم انیمیشن همراه با کمپانی‌های بزرگِ انیمیشن‌سازی منتهی شود و دنیای دیگری را پیش‌روی جهان قرار دهد. دنیایی که در آن هیچ حد و مرز و محدودیتی برای رویاپردازی و خلق لحظات لذت‌بخش وجود ندارد و امروز از «پیکسار» تا «ایلومینیشن» و از «والت‌دیزنی» و «لایکا» و برادران وارنر، همه استودیوها سعی کرده‌اند که در قالب دنیای رویایی و زیبایشان، لحظاتی ماندگار را در ذهن مخاطب حک کنند.
مشکلات مالی؛ چالش جدی انیمیشن‌کاران
صنعت انیمیشن یا پویانمایی در ایران نیز مانند کشورها پیشرفت‌هایی داشته و به‌خصوص در سال‌های اخیر خود را با ساخت فیلم‌های سینمایی به دوستداران این حوزه نشان داده است. ابوالقاسم نظرپور، پیشکسوت هنر انیمیشن معتقد است که انیمیشن در ایران حرکت روبه‌جلو دارد و جوانانی که به این حوزه ورود کرده‌اند با ایجاد تغییر و تحول در رشته انیمیشن در حال رشد و پیشرفت هستند.
او به ایسنا می‌گوید: در اصفهان نیز به همین صورت هنرمندان خوبی در این رشته فعالیت می‌کنند و پیشرفت بسیار خوبی داشته‌اند، اما عدم‌حمایت مالی فعالیت آن‌ها را با چالش مواجه می‌کند.
نظرپور که ۴۸ سال سابقه فعالیت در رشته انیمیشن و ساخت اولین تیتراژ برنامه کودک صداوسیما را در کارنامه دارد، یادآوری می‌کند: با توجه به هزینه‌بر بودن این هنر، گروه‌هایی که برای تولید انیمیشن ایجاد می‌شوند هم هزینه‌های جاریِ کار و هم حق‌الزحمه افراد را پیش‌رو دارند و مشکل تأمین این مبالغ برای آن‌ها از یک‌سو و عدم‌حمایت مالی از سوی دیگر، تولید کار را با چالش جدی مواجه می‌کند و درعین‌حال این مشکلات مالی باعث مهاجرت هنرمندان و پراکنده شدن تیم‌ها می‌شود.
هزینه کم تولید، مزیت انیمیشن در ایران
احسان سراهیان، فعال حوزه انیمیشن و هنرهای دیجیتال، مدیرعامل استودیو هوگو و آسیفا اصفهان نیز در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه هنر انیمیشن، تلفیقی از نمایش و هنرهای تجسمی است، بیان می‌کند: ما از یک‌سو نقاش، گرافیست، طراح و حتی مجسمه‌ساز و از سوی دیگر بسیاری از ویژگی‌های اثر سینمایی را داریم. انیمیشن زمانی به‌عنوان یکی از هنرهای زیرگروه سینما شناخته می‌شد، اما در حال حاضر به علت ماهیت بین‌رشته‌ای، به‌عنوان یک هنر مستقل شناخته می‌شود. برخی قدمت این هنر را به دوران باستان نسبت می‌دهند که علت آن کشف آثار و کوزه‌هایی با تصاویر فریم به فریم است که در زمان حرکت کوزه، متحرک به نظر می‌رسند، عده‌ای نیز خاستگاه این هنر را اسباب‌بازی‌هایی میدانند که پیش از ایجاد سینما در سده ۱۸ و ۱۹ میلادی در اروپا ساخته‌شده بود، اما بسیاری ازجمله خود من بر این عقیده‌اند که انیمیشن به معنای امروزی آن بعد از ایجاد سینما و وسایلی چون آپارات، پروژکتور و دوربین ایجاد شد و در حال حاضر با ورود حوزه دیجیتال به انیمیشن امکانات بسیاری در اختیار این هنر قرارگرفته و اگر کامپیوتر و نرم‌افزار نبود قطعاً شاهد تولید آسان این حجم از آثار نبودیم.
او معتقد است: مهم‌ترین مزیت انیمیشن در ایران این است که با توجه به وابستگی زیاد این حوزه به نرم‌افزار، در ایران از نرم‌افزارهایی بسیار گران با هزینه اندک استفاده می‌شود از سوی دیگر نیروی کار ارزان، هزینه تولید را در ایران به شدت کاهش داده است.
جای خالی آموزشگاه‌ها و آکادمی‌های تخصصی
سراهیان درعین‌حال به مشکلات این حوزه نیز چنین اشاره می‌کند: محدودیت تعداد آموزشگاه‌ها، آکادمی‌ها و دانشگاه‌هایی که هنرمند این رشته را تربیت کند باعث کاهش نیروی کار متخصص می‌شود، از سوی دیگر این هنر به علت ارتباط بخشی از آن به رشته آی‌تی مثل رشته‌های نرم‌افزاری قابلیت برخورداری از ارتباطات جهانی و دریافت سفارش‌های بین‌المللی را دارد، اما شرایط این همکاری‌ها به علت تحریم، مشکلات اینترنت و تحریم‌های بانکی فراهم نیست و همین موضوع باعث شده که بسیاری از دوستان تنها برای افتتاح حساب به خارج از کشور بروند تا بتوانند با کشورهای خارجی همکاری یا سفارش خارجی دریافت کنند.
این فعال هنرهای دیجیتال می‌گوید: مطمئناً در کشور ما نیز مثل همه کشورها کار و پیشرفت انجام می‌شود، مثل همه دنیا در ایران هم جاده ساخته می‌شود و تکنولوژی مثل همه کشورها دیر یا زود به ایران نیز می‌رسد اما چند نکته وجود دارد؛ اول اینکه آیا سرعت پیشرفت ما با دنیا هماهنگ است یا خیر؟ پاسخ این سؤال ازنظر من منفی است، پیشرفت‌هایی هم انجام‌شده به علت پیشرفت‌های تکنولوژیک و نرم‌افزاری ایجادشده در دیگر کشورها است که به علت استفاده رایگان از این نرم‌افزارها کیفیت کار ما نیز رشد داشته، نکته بعد اینکه در منطقه خاورمیانه، ایران اولین کشوری بود که به حوزه انیمیشن ورود کرد و ترکیه و مصر بعد از ما به این حوزه ورود کردند، بنابراین به لحاظ جشنواره‌های مختلف برگزارشده در این زمینه و چند دهه تجربه کشور در رشته انیمیشن، سرعت رشد ما مناسب نبوده و کشورهایی چون ترکیه و امارات علی‌رغم شروع دیرهنگام امروز از ما پیشی گرفته‌اند.
مهاجرت؛ بلای جان انیمیشن ایران
مدیرعامل آسیفای اصفهان، نبودن آموزشگاه‌ها و آکادمی‌های حرفه‌ای در این حوزه را علت هدر رفت انرژی و افزایش آزمون‌وخطا در کارها می‌داند و می‌گوید: البته افرادی هم هستند که دوره‌های آموزشی خارج از کشور را گذرانده و با کار در کشور تجربیات خود را منتقل کردند بااین‌وجود با در نظر گرفتن قدمتی که داریم و سرعت پیشرفت این هنر در دنیا، می‌توانیم بگوییم سرعت کمی داریم؛ البته نسبت جمعیت ما هم موضوع مهمی است زیرا از کشوری با ۸۰ میلیون جمعیت سرعت پیشرفت بیشتری انتظار می‌رود، این در حالی است که یکی از معضلات مهم این رشته مسئله نیروی کار است چراکه با توجه به مهاجرپذیر بودن این رشته و وجود مشاغل بسیار در دیگر کشورها مهاجرت با شدت زیاد انجام می‌شود و همین سبب شده که تیم تولید مجبور باشند بخش زیادی از نیروی کار را در حین تولید آموزش دهند که این موضوع هم بر کیفیت کار و هم بر هزینه‌ها تأثیر گذاشته و روند تولید را فرسایشی می‌کند.
اصفهان، قطب صادرات نیروی کار به تهران و جهان
سراهیان می‌گوید: به اذعان بسیاری از فعالین این حوزه، امروز اصفهان به قطب صادرات نیرو به تهران و خارج از کشور تبدیل‌شده، اما در مقام مقایسه با کل کشور بعد از تهران که تمرکز و انباشت امکانات را دارد. اصفهان ازجمله استان‌های فعال شناخته می‌شود اما به نسبت جمعیت و شرایط، تولیدات کمی داریم چراکه اغلب افراد به تهران یا کشورهای خارجی مهاجرت می‌کنند. در حال حاضر ۳ یا ۴ استودیوی تولید انیمیشن فعال که به‌طور مستقیم و تنها در زمینه انیمیشن فعالیت کنند در اصفهان وجود دارد که آن‌ها هم استودیوهای کوچک چندنفره هستند که با مجموع آن‌ها هنوز شرایط اصفهان درخور جمعیت و استعدادهای این استان نیست.
او معتقد است: اگر شرایطی فراهم می‌شد تا نیروهایی که در این شهر پرورش پیداکرده و حالا در تهران یا خارج از کشور به سر می‌برند، در اصفهان می‌ماندند، اصفهان امروز توان رقابت با تهران را در بسیاری ابعاد داشت.
مدیرعامل استودیو هوگو یکی دیگر از مشکلات این رشته را وابسته بودن حجم زیادی از تولیدات به سفارش‌های دولتی می‌داند که آن‌هم بیشتر در صداوسیمای مرکزی تهران متمرکز است و همین محدودیت‌ها باعث می‌شود افراد فعال در این رشته به برای دریافت سفارش‌های و فعال ماندن به تهران مهاجرت کنند.
بازار انیمیشن در اصفهان محدود است
سراهیان می‌گوید: میزان تمایل به این رشته بالاست و ۳ سال پیش در جلسه‌ای مطرح شد که ۵۰۰ نفر هنرجو و دانشجو در اصفهان رشته انیمیشن را دنبال می‌کنند، اما متأسفانه بازار کار این رشته در اصفهان به این میزان گسترده نیست و از این تعداد به‌صورت خوش‌بینانه شاید ۷۰ یا ۸۰ نفر در اصفهان مشغول به کار شوند بنابراین با توجه به این آمار و شناخته شدن رشته انیمیشن، تدریس در هنرستان‌ها، امکان ادامه تحصیل در مقطع ارشد و وجود استودیو می‌توان نتیجه گرفت که علاقه و استقبال خوبی از این رشته انجام می‌شود، اما ورود تعدادی از فارغ‌التحصیلان به جامعه، عدم حضور آن‌ها در بازار کار حرفه‌ای و بیکاری یا اشتغال به مشاغل غیر مرتبط این علاقه و اشتیاق به انیمیشن را کاهش می‌دهد.
اهمیت تولید محتوا برای کودک و نوجوان و اهمیت هنر انیمیشن در ابعاد جهانی و بین‌المللی، امروز لزوم توجه به این حوزه را بیشتر کرده است و خوشبختانه به تأیید کارشناسان، اگرچه دیر اما امروز ورود علاقه‌مندان در اصفهان و ایران به این حوزه بیشتر شده و توانسته موفقیت‌هایی را رقم بزند، همان‌طور که فروش ۳ میلیاردی انیمیشن «پسر دلفینی» طی ۳ هفته اکران از آن جمله است، اما دراین‌بین هنوز جای حمایت مناسب دولتی و آکادمی‌های تخصصی برای تربیت نیرو به‌عنوان موانع پیشرفت مسیر واضح و پررنگ است.
