گذشته، حال و آینده آلومینیوم در گفتگو با مدیرعامل شرکت مجتمع صنایع آلومینیوم جنوب
سایه روشن تولید آلومینیوم
البته به گفته مهدی زحمتکش، این صنعت با معضلات دیگر نیز روبه‌رو است. چالش‌هایی همچون «تامین مالی»، «عدم برنامه‌ریزی برای ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز از جمله برق، آب و گاز» و «عدم سرمایه‌گذاری در صنایع بالادستی تامین مواد اولیه مانند کارخانجات تولید آلومینا و کک نفتی کلسینه شده» و «عدم برنامه‌ریزی در افزایش ظرفیت تامین و تولید قیر قطران زغال سنگ». براین اساس نیز وی می‌گوید: «دستیابی به تولید ۵/ ۱میلیون تن در افق ۱۴۰۴ نیاز به حمایت و برنامه‌ریزی صحیح دارد.» درخصوص آینده صنعت آلومینیوم و چالش‌های پیشروی آن با مدیرعامل «سالکو» با توجه به جایگاه قابل توجه این شرکت در سال‌های اخیر در صنعت آلومینیوم گفتگو کردیم. زحمتکش که از ابتدای شهریورماه امسال به عنوان مدیرعامل سالکو منصوب شده، یکی از افتخاراتش را رسیدن به ظرفیت ۳۰۰ هزارتن تولید در دی ماه سال جاری می‌داند که این مهم با همکاری و تلاش شبانه‌روزی کلیه پرسنل و همکاران او در این مجتمع و حمایت همه‌جانبه سهامداران این شرکت یعنی شرکت سرمایه‌گذاری غدیر به عنوان سهامدار ۵۱ درصدی و ایمیدرو به عنوان سهامدار ۴۹ درصدی محقق شده است. مشروح این گفتگو را در ادامه بخوانید:
در آغاز می‌خواهم از آخرین وضعیت مجتمع صنایع آلومینیوم جنوب بگویید. در این سال‌ها که کشور تحریم است و صنعت آلومینیوم با مشکلات مختلف دست و پنجه نرم می‌کند؛ سالکو چطور رو به جلو حرکت کرده است.
پروژه احداث مجتمع صنایع آلومینیوم جنوب در دی ماه ۱۳۹۴ از طریق ساخت یک کارخانه تولید آلومینیوم با ظرفیت ۳۰۰ هزار تن در سال، فعالیتش را آغاز کرد. سالکو در آذرماه ۱۳۹۸ با تولید اولین شمش آلومینیوم وارد فاز بهره‌برداری شد و در دی ماه ۱۴۰۰ به ظرفیت کامل تولید ۳۰۰ هزار تن در سال رسید. البته در طرح جامع توسعه سالکو، افزایش ظرفیت تولید با هدف دستیابی به تولید ۵/ ۱ میلیون تن در سال، پیش‌بینی شده است. چشم‌انداز این مجتمع تبدیل شدن به بزرگترین تولیدکننده آلومینیوم در کشور و قرار گرفتن در بین تولیدکنندگان برتر آلومینیوم در خاورمیانه از طریق توسعه ظرفیت تولید آلومینیوم برای ایجاد ارزش افزوده در بخش انرژی و ورود به بازارهای صادراتی است. البته امروز سالکو به عنوان یکی از بزرگترین شرکت‌های فعال در صنعت آلومینیوم شناخته شده و با تولید صادرات محور، به یکی از تولیدکنندگان اصلی در منطقه، تبدیل شده است. تا قبل از تکمیل ظرفیت مجتمع آلومینیوم جنوب، ظرفیت ایجاد شده برای تولید آلومینیوم کشور برابر با ۴۷۵ هزارتن در سال بوده است. هرچند میزان تولید واقعی سالیانه به مراتب کمتر و درحدود ۳۵۰-۴۰۰ هزار تن است که با بهره‌برداری از فاز اول آلومینیوم جنوب با ظرفیت تولید ۳۰۰ هزار تن در سال، این مقدار به میزان ۶۳ درصد افزایش یافته است. با احتساب تولید واقعی آلومینیوم در کشور، پیش‌بینی می‌شود، میزان تولید طی سال آینده بالغ بر ۷۵ درصد افزایش پیدا کند.
روند حرکت صنعت آلومینیوم را براساس سیاست‌گذاری‌ها انجام شده، چطور ارزیابی می‌کنید؟
خوشبختانه در سال‌های اخیر با توجه به سرمایه‌گذاری انجام شده در مجتمع صنایع آلومینیوم جنوب توسط شرکت سرمایه‌گذاری غدیر و ایمیدرو، توانسته‌ایم بخشی از تاخیر تاریخی خود را در گسترش این صنعت پایه جبران کنیم؛ هر چند با توجه به روند رو به رشد استفاده از این فلز استراتژیک در ایران و جهان و فاصله زیاد ما با کشورهای همسایه مانند امارات که یکی از تولیدکنندگان بزرگ آلومینیوم در جهان است، باید این روند با برنامه‌ریزی همه‌جانبه افزایش پیدا کند.
از دید برخی فعالان اقتصادی چالش بزرگ ما در صنعت آلومینیوم عدم بها دادن به صنایع پایین‌دستی و عدم سرمایه‌گذاری در این حوزه توسط بخش خصوصی و دولت است و گروهی آن را ناشی از عدم سرمایه‌گذاری در صنایع بالادستی توسط دولت و نهادهای خصولتی می‌دانند. از نگاه شما امروز صنعت بیشتر نیازمند سرمایه‌گذاری در کدام بخش است؟ اصلا چالش‌های پیشروی سرمایه‌گذاری در این حوزه چیست؟
به نظر می‌رسد باید تقسیم کاری بین شرکت‌های دولتی و عمومی و شرکت‌های خصوصی صورت گیرد. همان‌طوری که می‌دانید اکثر صنایع پایین‌دستی جهت راه‌اندازی در مقایسه با صنعت تولید آلومینا و آلومینیوم به عنوان صنایع اصلی بالادستی نیاز به سرمایه‌گذاری بالایی ندارند و بخش‌خصوصی می‌تواند به راحتی وارد سرمایه‌گذاری در این بخش شود و سرمایه‌گذاری در بخش صنایع بالادستی به شرکت‌های دولتی و عمومی واگذار شود. نکته مهمی که در این بین باید به آن توجه کنیم این است که یکی از پیش‌نیازهای این سرمایه‌گذاری تدوین اطلاعات جامع صنعت آلومینیوم در بخش پایین دستی است که این فعالیت شروع شده و لازم است تکمیل و نتایج آن منتشر شود. به دنبال این اتفاق باید شرکت‌های مشاور معتبر در سطح ملی و بین‌المللی برای برنامه‌ریزی منسجم و مناسب در این حوزه‌ها وارد شوند.
گذشته از سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی و بالادستی، چالش عدم تامین ماشین‌آلات معدنی نو یکی از مشکلات معدنکاران است. این چالش چقدر در صنعت آلومینیوم نمود دارد و منجر به زیان معدنکاران شده است؟
صنعت تولید آلومینیوم از آلومینا، وابستگی مستقیم به معدنکاری ندارد؛ ولی ماشین‌های ویژه‌ای که در تسهیل تولید کاربرد دارند باید برای به‌روزآوری و بالابردن بازده این صنعت مورد استفاده قرار بگیرند. خوشبختانه مجتمع صنایع آلومینیوم جنوب با توجه به جدید بودن تکنولوژی و نیز برنامه‌ریزی کامل انجام شده برای استفاده از به‌روزترین ماشین‌آلات تولید و انتقال مواد و محصولات نیمه ساخته و تکمیل شده، از این نظر در وضعیت مناسبی قرار دارد.
براساس سند بیست ساله پیش‌بینی شده بود تولید شمش آلومینیوم به یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن برسد. برخی معتقدند این رقم بدون پشتوانه علمی تدوین شده بود و برخی بر این باورند این هدف قابل تحقق است. از دید شما سیاست‌گذاری در این صنعت چقدر قابل اتکاست؟
در حال حاضر ظرفیت ایجاد شده برای تولید آلومینیوم در کشور بالغ بر ۷۵۰ هزار تن است که ۳۰۰ هزار تن از این ظرفیت در قالب مجتمع صنایع آلومینیوم جنوب محقق شده است. توجه به این نکته لازم است که این عدد صرفا ظرفیت ایجاد شده است و تولید انجام شده در سال‌های اخیر و حتی قبل از ایجاد سالکو، به رغم نیاز بازار پایین‌تر از این رقم بوده است. بنابراین با توجه به این ارقام، دستیابی به تولید ۵/ ۱ میلیون تن در افق ۱۴۰۴ با توجه به حجم بالای سرمایه‌گذاری مورد نیاز و مشکلات تامین مالی در کشور و نیز عدم برنامه‌ریزی برای ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز از جمله تامین برق، آب و گاز مورد نیاز و نیز عدم سرمایه‌گذاری در صنایع بالادستی تامین مواد اولیه مانند کارخانجات تولید آلومینا و کک نفتی کلسینه شده و نیز عدم برنامه‌ریزی در افزایش ظرفیت تامین و تولید قیر قطران زغال سنگ نیاز به حمایت و برنامه‌ریزی صحیح دارد. به نظر بنده در حال حاضر اولویت سرمایه‌گذاری در صنایع بالادستی مانند تولید آلومینا، تولید کک نفتی کلسینه و تامین برق بیشتر از افزایش ظرفیت تولید آلومینیوم است.
امروز یکی دیگر از چالش‌های صنعت آلومینیوم تامین مواد اولیه به‌ویژه بوکسیت است. باتوجه به اینکه ۹۷ درصد مواد اولیه را وارد می‌کنیم و از طرفی با تحریم مواجه هستیم، چطور در سالکو و سایر واحدهای تولیدی اقدام به تولید می‌کنیم؟ یعنی به واسطه مشکلات تامین مواد اولیه چقدر از ظرفیت بالقوه شما بالفعل نمی‌شود؟ از نگاه شما راهکار برون رفت از این شرایط چیست؟
شما به درستی اشاره کردید، تقریبا به طور کامل مواد اولیه صنعت آلومینیوم وارداتی است؛ به همین دلیل لازم است سرمایه‌گذاری مناسبی در صنایع بالادستی برای کاهش ریسک تولید صورت بگیرد. به طور مثال لازم است سرمایه‌گذاری در تولید آلومینا در کشور صورت بگیرد تا ریسک تأمین آلومینا به ریسک تامین بوکسیت منتقل شود که با توجه به ظرفیت معدنکاری در جهان و نیز سرمایه‌گذاری‌های انجام شده توسط شرکت‌های ایرانی در معادن خارجی به خصوص سرمایه‌گذاری انجام شده در گینه و نیز سرمایه‌گذاری‌های در دست اقدام، دارای ریسک کمتری باشد. در هر حال در سالکو به‌رغم مشکلات تحریم و نقدینگی، تلاش شده است تا با برنامه‌ریزی دقیق، مواد اولیه باکیفیت و با حجم مناسب تامین شود؛ به‌طوری که ریسکی از این ناحیه تولید را تهدید نکند و سعی می‌کنیم این روند را ادامه دهیم.
موضوع تامین برق یکی دیگر از معضلات سال‌های اخیر این صنعت است. برای برون رفت از این چالش از دید شما باید چه کار کرد؟ در سالکو شما چه تدابیری برای این موضوع اندیشیده‌اید؟
همانطور که می‌دانید صنعت آلومینیوم، صنعتی است که مصرف برق در آن بسیار بالا است و به طور متوسط بر اساس آخرین تکنولوژی‌های تولید آلومینیوم از آلومینا، مصرف برق به ازای هر تن آلومینیوم تولیدی در مجتمع‌های جدیدالتاسیس، حدود ۱۴ مگاوات ساعت است. از طرفی برای کاهش ریسک تولید، وجود نیروگاه در کنار کارخانه تولید آلومینیوم برای اطمینان به پایداری تأمین برق بسیار مهم است. در حال حاضر سالکو برق مورد نیاز خودش که حدود ۵۰۰ مگاوات است را از طریق شبکه برق سراسری و بر اساس دو خط انتقال که سالکو را به برق سراسری متصل می‌کند، تأمین می‌کند. البته برای کاهش ریسک تولید، خوشبختانه احداث نیروگاه در کنار مجتمع شرکت سرمایه‌گذاری غدیر از طریق هلدینگ برق و انرژی ۴ غدیر آغاز شده است و امیدواریم بهره‌برداری از اولین توربین گازی این نیروگاه و تأمین بیش از نیمی از برق مورد نیاز مجتمع از نیمه اول سال ۱۴۰۲ توسط این نیروگاه انجام شود. در هر حال باید این نکته را مدنظر داشت که یکی از مهم‌ترین مزیت‌های کشور در تولید آلومینیوم، قیمت تمام شده برق با توجه به منابع عظیم گازی در کشور است. به‌طوری‌که می‌توان با برنامه‌ریزی مناسب از این مزیت به نحو احسن استفاده کرد. البته در این راه شرکت‌های تولیدکننده آلومینیوم باید برنامه‌ریزی لازم برای به‌روزآوری تکنولوژی‌های مورد استفاده تولید را در دستور کارشان قرار دهند. با این کار می‌توانند نسبت به کاهش مصرف برق اقدام کنند؛ درضمن با روند ناگزیر افزایش قیمت برق در کشور، همچنان می‌توانند مزیت نسبی خود را در این زمینه نسبت به رقبای جهانی حفظ کنند.
گذشته از مشکلات تولید، ما در حوزه تجارت و توسعه بازارهای چه وضعیتی داریم؟ در این بخش با چالشی مواجه هستیم یا موفق بودیم؟
در حال حاضر شمش تولیدی در این شرکت دارای مشتریان زیادی هم در داخل کشور و هم در خارج از کشور است و خوشبختانه این شرکت در فروش محصول مشکلی ندارد. هرچند لازم است در زمینه بازاریابی برای فروش بهتر محصول، در بازارهای خارجی بیشتر فعالیت کنند که امید است با کاهش سطح تحریم‌ها و عادی شدن وضعیت ایران در بازارهای جهانی و ورود سهل‌تر ایران به بازارهای جهانی این مهم تحقق پیدا کند. به هر صورت همانطور که همه می‌دانیم بهتر است با سرمایه‌گذاری مناسب در بخش صنایع پایین‌دستی در کشور، محصول میانی تولیدی این شرکت به صنایع پایین‌دستی منتقل شود که علاوه بر ایجاد اشتغال بالا برای کشور، با توجه به فرآوری انجام شده روی این محصول میانی، بتواند با قیمت مناسب‌تر و با سود بیشتر و ارزآوری بالاتر به بازارهای هدف صادر شود و در ارتقای تراز تجاری کشور نقش مناسبی ایفا کند.
باتوجه به چالش‌های کنونی چشم‌انداز توسعه تولید و افزایش صادرات را چطور ارزیابی می‌کنید؟
باید برنامه‌ریزی منسجمی برای مطالعه جایگاه صنعت آلومینیوم به ویژه صنایع پایین‌دستی در کشور صورت بگیرد و پس از آن با استفاده از مشاوران دانا و خبره در سطح بین‌المللی و ملی نسبت به تعریف پروژه‌های توسعه درسطوح پایین‌دستی و بالادستی اقدام شود و شرکت‌های دولتی، عمومی و بخش‌خصوصی بر اساس توان و ظرفیت، برای تحقق این برنامه‌ها بسیج شوند که در این صورت هم تولید به میزان مناسبی افزایش پیدا خواهد کرد و هم فروش و کسب بازارهای جهانی با سود مناسب و ارزآوری بالا محقق خواهد شد.
