آینده صنعت
فولاد خوزستان در آستانه ۳۲ سالگی در چه جایگاهی ایستاده است؟
در سال گذشته میلادی نیز که تولید فولاد جهانی با کاهش مواجه شد، صنعت فولاد کشور توانست با رشد ۴/ ۱۳درصدی به رشد خود ادامه دهد.
شرکت بزرگ فولاد خوزستان که به دست متخصصان داخلی راه‌اندازی شد، در حال حاضر ۵/ ۱۳ درصد از تولید کشور را در اختیار خود دارد و هدف‌گذاری این شرکت برای افق ۱۴۰۴، تولید ۶/ ۱۳میلیون‌تن فولاد به صورت سالانه است.
صنعت فولاد کشور و همچنین شرکت بزرگ فولاد خوزستان برای دستیابی به اهداف خود با چالش‌های مختلفی مواجه‌اند که یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها دسترسی مناسب به مواد اولیه است. همچنین ورود بخش خصوصی و کاهش تصدی‌گری دولت در این صنعت نیز می‌تواند با افزایش نوآوری و ایجاد اشتغال بیشتر، در نهایت موجب کاهش قیمت تمام‌شده و افزایش سودآوری شرکت‌ها شود.
شرکت فولاد خوزستان به عنوان سازمان سرآمد کشور، بزرگ‌ترین عرضه‌کننده شمش فولادی، دومین قطب تولید فولاد خام در کشور و یکی از بنگاه‌های پیشرو اقتصاد ملی و بین‌المللی در حال فعالیت است. این افتخارات حاصل چهار دهه حضور موفق در صنعت فولاد است.
دسترسی به حامل‌های انرژی (آب، برق، گاز)، دسترسی به آب‌های آزاد، جاده‌های ترانزیتی و ریلی و سهولت در صادرات از جمله مزیت‌های شرکت فولاد خوزستان به‌شمار می‌رود. در سال‌های اخیر و به واسطه تمرکز بر تولید داخل و به‌کارگیری حمایت از تولیدکنندگان داخلی، ۲۵ هزار قطعه مورد نیاز صنعت فولاد بومی‌سازی شد. ارتباط مستقیم با دانشگاه، حمایت از پایان‌نامه‌های مرتبط با صنعت فولاد، ارتباط و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان بخش دیگر از فعالیت‌های این شرکت در حمایت از جوانان توانمند کشورمان است.
در بحث توسعه هم پروژه‌هایی همچون تکمیل فاز دوم شرکت صنعت فولاد شادگان، راه‌اندازی فاز دوم کارخانه گندله‌سازی شرکت صنعتی و معدنی توسعه فراگیر سناباد، احداث پست برق ۴۰۰ کیلوولت، پروژه زمزم ۳ و مشارکت در طرح اکتشاف معادن در دست اقدام هستند.
وضعیت فولاد کشور در دهه‌های اخیر
با توجه به نفوذ بیش از پیش محصولات فولادی در ابعاد مختلف زندگی بشر اکنون فولاد به کالایی مهم و استراتژیک در سطح کشور، منطقه و جهان بدل شده است.
به جرات می‌توان گفت اکنون کمتر وسیله‌ای در تمام زوایای زندگی بشر وجود دارد که در ساخت آن از فولاد استفاده نشده باشد.
خوشبختانه پس از انقلاب، با تغییر رویکرد در استراتژی‌های اقتصادی نگاه مصرف‌گرایانه و واردات‌محور جای خود را به حمایت از تولیدات داخلی داده است.
در همین شرایط بود که شرکت بزرگی مانند فولاد خوزستان به منظور تولید فولاد و همچنین تامین نیازهای کشور به دست متخصصان داخلی راه‌اندازی شد.
وضعیت صنعت فولاد کشور در دهه‌های اخیر را می‌توان به‌طور خلاصه با سرعت رشد چشم‌گیر توصیف کرد که به ویژه در سال‌های اخیر سرعت رشد آن افزایش قابل ملاحظه‌ای پیدا کرده است.
شرکت فولاد خوزستان نیز در راستای همین روند به پیش رفته است و سنجش فعالیت‌های این شرکت بزرگ در سال‌های اخیر حکایت از پیشرفت قابل توجه تولیدات آن داشته است.
جایگاه صنعت فولاد ایران در منطقه و جهان
شواهد پیشرفت صنعت فولاد ایران در دهه‌های اخیر و به ویژه سرعت گرفتن آن در سال‌های اخیر را می‌توان در جایگاه صنعت فولاد کشور در منطقه و جهان نیز مشاهده کرد؛ این پیشرفت‌ها سبب شده است تا صنعت فولاد ایران در سال‌های اخیر به عنوان دهمین فولادساز جهان به شمار بیاید. همچنین این صنعت در کشور توانسته است با پیشی گرفتن از رقبای منطقه‌ای خود تبدیل به نخستین تولیدکننده فولاد در خاورمیانه شود. آمارها نشان می‌دهد در سال گذشته میلادی به دلیل وضعیت خاص جهانی، متوسط تولید ۶۴ کشور تولیدکننده کاهش ۹/ ۰درصدی را به ثبت برساند؛ همین کاهش تولید سبب شد تا تولید کل فولاد به یک میلیارد و ۸۲۹ تن کاهش پیدا کند. این در حالی بود که در سال ۲۰۱۹ تولید فولاد در سطح جهان به یک میلیارد و ۸۴۶ تن رسیده بود. اما در همین بازه زمانی تولید فولاد کشور توانست رشد خود را ادامه بدهد.
در حالی که در سال ۲۰۱۹ تولید فولاد کشور به ۲۵ میلیون ۶۰۰ هزار تن رسیده بود، در سال ۲۰۲۰ میلادی تولید با رشد ۴/ ۱۳درصدی به ۲۹ میلیون ۳۰ هزار تن رسید.
همین الگوی پیشرفت بود که سبب شده است تا صنعت فولاد کشور با قرار گرفتن در جایگاه دهم تولیدکنندگان جهانی اکنون حضوری قدرتمند در عرصه‌های بین‌المللی داشته باشد. در حال حاضر سهم شرکت فولاد خوزستان از کل تولید فولاد کشور ۵/ ۱۳ درصد است. این در حالی است که پیش‌بینی شده است سهم تولید فولاد خوزستان در افق ۱۴۰۴ به تولید سالانه ۶/ ۱۳میلیون‌تن در سال برسد. برای دستیابی به این هدف تعریف پروژه‌های توسعه‌ای، اصلاح الگوی مصرف، تکمیل زنجیره ارزش و تامین سنگ آهن و مواد اولیه مورد توجه قرار گرفته است.
چالش‌های پیش‌روی صنعت فولاد
صنعت فولاد کشور می‌تواند به‌رغم تمام چالش‌های پیش‌روی خود طبق هدف‌گذاری برنامه جامع فولاد به چشم‌انداز تعیین‌شده، یعنی تولید ۵۵ میلیون تن در سال تا ۱۴۰۴ برسد. وضع مقررات دولتی و تاثیر سیاست‌های دولت می‌تواند یکی از چالش‌های صنعت فولاد در سال‌های آینده باشد. زیرساخت‌های حمایتی و پشتیبانی نظیر زیرساخت‌های لجستیک (حملونقل زیرزمینی و دریایی-ظرفیت بنادر) و مبحث انرژی دیگر عواملی است که باید در پیشبرد اهداف صنعت فولاد کشور به آنها توجه ویژه شود. یکی دیگر از چالش‌های صنعت فولاد کشور کاهش روزافزون مزیت نسبی این صنعت است که می‌تواند رقابت‌پذیری صنعت فولاد کشور را با رقبای خارجی دچار مشکل کند.
دسترسی به مواد اولیه معدنی و انرژی، عدم توازن حاکم بر زنجیره تولید، نقایص ناشی از ساختار بنگاهی حاکم (مقیاس و آمایش) و ساختار دوگانه تولید و بازار دیگر گروه چالش‌های پیش‌روی صنعت فولاد کشور است. یکی دیگر از مواردی که فعالان صنایع فولاد در کشور باید توجه ویژه‌ای به آن داشته باشند، تمرکز بر تغییرات بازارهای جهانی است.
چشم‌انداز نوسان تقاضا و به‌تبع آن شوک‌های قیمتی فولاد در بازار جهانی همواره باید مدنظر تولیدکنندگان فولاد در کشور قرار بگیرد. همچنین تولیدکنندگان این صنعت باید از نزدیک تحولات کالاهای جانشین فولاد (فروآلیاژها و کامپوزیت و...) و پیشرفت آنها را رصد کنند.
تهدید رقبای موجود در کشورهای همسایه و در سطح جهانی (رقبای در حال افول و ظهور)، کاهش توان خلق ارزش افزوده، تامین مواد اولیه فولادسازان از جمله دیگر چالش‌های پیش‌روی صنعت فولاد در کشور است.
سیاستگذاران و تولیدکنندگان فولاد در کشور می‌توانند با راهکارهای مختلفی بر چالش‌های پیشرو فائق شوند؛ تحریک تقاضای داخلی و همچنین حضور فعال در بازارهای جهانی و تحریک تقاضای خارجی از این طریق یکی از راه‌های مقابله با شوک‌های وارده به این صنعت است.
راهکار دیگر در جهت پیشرف صنعت فولاد کشور و عبور موفق از سد چالش‌ها ارائه مشوق‌های مختلف برای تنوع‌بخشی به تغییر ترکیب سبد تولیدات فلزات اساسی به محصولات با ارزش افزوده بالا در این صنعت است.
این راهکار علاوه بر کسب سود بیشتر برای بنگاه‌های فولادی سبب نفوذ بیشتر و رقابت‌پذیری بالاتر صنعت فولاد کشور در بازارهای بین‌المللی خواهد شد. توازن‌بخشی به زنجیره تامین فیزیکی فلزات اساسی، بهبود زمینه‌های بهره‌مندی از مزیت‌های نسبی با تجهیز واحدهای تولیدی به زیرساخت‌های پشتیبان، ارتقای توان خلق ارزش افزوده و دسترسی فولادسازان به معادن و همچنین مواد اولیه و توسعه حملونقل از جمله راهکارهای دیگری است که می‌تواند در رسیدن صنعت فولاد کشور به اهداف تعیین‌شده یاری‌رسان باشد.
تاثیر تحریم‌ها بر صنعت فولاد
در سال‌های گذشته و با افزایش مجدد تحریم‌ها بر اقتصاد ایران صنعت فولاد نیز مانند تمامی بخش‌های اقتصادی دیگر از نتایج و عواقب آن مصون نمانده است.
اما پدیده تحریم‌های آمریکا بر اقتصاد ایران را می‌توان از دو جنبه مختلف تحلیل و ارزیابی کرد؛ اولین جنبه از تحریم‌ها کاهش سطح دسترسی به بازارهای بین‌المللی و تامین مواد مورد نیاز از خارج از کشور است که چالش‌هایی را برای صنعت فولاد به وجود آورده است.
اما جدای از این وجه منفی، تحریم‌ها توانسته است سبب مزایایی هم برای صنعت فولاد کشور شود. افزایش سطح تحریم‌ها سبب شده است نگاه‌ها و نظرات به تولیدات داخلی تقویت شود. افزایش تولید فولاد کشور در شرایط تحریم‌های بی‌سابقه، نشان‌دهنده عزم تولیدکنندگان فولاد برای بی‌اثر کردن تحریم‌هاست.
همچنین یکی دیگر از اثرات تحریم‌های اقتصادی کاهش صادرات نفت کشور بوده که تاثیر مهمی بر صنعت فولاد کشور گذاشته است؛ با کاهش صادرات نفتی و به‌تبع آن کاهش درآمدهای نفتی کشور که اصلی‌ترین منبع ارزآوری به اقتصاد کشور بوده است، اکنون نگاه‌ها به صادرات و ارزآوری محصولات فولادی تغییر کرده و سبب جلب توجهات بیشتر به این صنعت شده است.
افزایش تحریم‌ها و کاهش درآمد ارزی کشور سبب نوسانات شدید قیمت ارز در سال‌های اخیر شده است؛ موضوعی که بر تمام صنایع از جمله صنعت فولاد تاثیرات نامطلوبی می‌گذارد.
تولیدکنندگان فولاد در کشور به دلیل این نوسانات ارز در کشور با مشکلاتی همچون افزایش قیمت تجهیزات وارداتی و بی‌ثباتی در عرضه و تقاضا
مواجه می‌شوند. همچنین در کنار مشکلات ناشی از تحریم‌ها تصمیمات مقطعی و دستورالعمل‌های فصلی آرامش را از بازار فولاد
دور می‌کند.
پیشرفت‌های بخش خصوصی در صنعت فولاد
سیاست‌های کلی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، اجرای کامل اصل ۴۴ قانون اساسی و واگذاری صنایع به بخش خصوصی است.
افزایش حضور بخش خصوصی در صنعت، علاوه بر کاهش تصدی‌گری دولت، باعث رونق در بازارها می‌شود. این توسعه در حضور بخش خصوصی در صنعت فولاد نتایج پرباری را برای این صنعت به دنبال دارد. از جمله مزیت‌های سرمایه‌گذاری بخش خصوصی توانمندسازی و ایجاد اشتغال در کشور است.
همچنین با کاهش تصدی‌گری دولت رقابت در بازارهای داخلی به وجود می‌آید که این موضوع می‌تواند سبب پیشرفت قابل ملاحظه صنعت فولاد کشور در فضایی
رقابتی شود. در ادامه این مزیت‌ها با پیشرفت صنعت فولاد از طریق گسترش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، حضور تولیدکنندگان فولاد در بازار بین‌المللی نیز قدرتمندتر از گذشته خواهد شد.
یکی دیگر از مزایای مهم افزایش حضور بخش خصوصی در صنعت موضوع امنیت سرمایه‌گذاری است. به وجود آمدن فرصت‌های جدید در صنعت، افزایش میزان نوآوری در بخش‌های مختلف تولیدی، توسعه صنایع، تولید پایدار از دیگر مزایای ورود بخش خصوصی به این صنعت است.
تمام این موارد در نهایت می‌تواند به کاهش قیمت تمام‌شده و حرکت به سمت سوددهی شرکت‌ها منجر شود که توسعه صنعت را به دنبال دارد.
چشم‌انداز صنعت فولاد
بر اساس چشم‌انداز افق سال ۱۴۰۴، صنعت فولاد ایران باید به تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در سال برسد؛ دستیابی به چنین حجمی از تولید در درجه اول نیازمند دسترسی مناسب به مواد اولیه است. با افزایش سطح تولید در کشور، مشکل دسترسی به مواد اولیه، که در حقیقت بزرگ‌ترین چالش پیش‌روی این صنعت است در حال پررنگ شدن است. تعدد شرکت‌های تازه‌تاسیس تولیدکننده فولاد و همچنین ظهور شرکت‌های معدنی فولادی، چالش دیگر صنعت فولاد کشور برای نیل به هدف خود است. افزایش تعداد تولیدکنندگان نوظهور و به تبع آن افزایش سطح تولید فولاد در کشور تامین مواد اصلی و مورد نیاز از جمله سنگ آهن را به چالشی مهم تبدیل کرده است.
معادن موجود به دلیل انجام فعالیت‌ها و توسعه‌های جانبی از جمله گندله‌سازی و احیا و نیز فولادسازی موجب ایجاد کمبودهایی در تامین مواد اولیه اصلی برای فولادسازان بزرگ کشور شده‌اند. از سوی دیگر، اصرار دولت بر تعیین قیمت عرضه شمش فولاد در چند سال گذشته، باعث ورود واسطه‌ها در بازار شده است که نتیجه این ورود، افزایش غیرواقعی قیمت‌ها بود. بازار بورس کالا بهترین مکان برای عرضه و تقاضا و قیمت‌گذاری محصولات فولادی است. شفافیت این بازار باعث می‌شود فروشنده و خریدار بدون واسطه و نرخ‌های واقعی دادوستد کنند.
