سرمقــــــــاله
سند راهنما برای مدیریت شهری
ظهور و گسترش آسیب‌های اجتماعی و تنزل امنیت، ناکارآمدی نظام حمل‌ونقل، تاب آوری پایین شهرها در مواجهه با سوانح و بحران‌های طبیعی و کاهش ایمنی، چالش‌های زیست محیطی و نابودی زیست بوم‌ها، نابسامانی‌های کالبدی، فقر شهری در همه ابعاد (فقر مسکن، زیرساخت و خدمات شهری، فقر درآمدی، آموزش و رفاه شهروندان) و بحران هویت، تخریب ثروت‌های فرهنگی، طبیعی و انسان ساخت و رواج ساخت‌و ساز سوداگرانه و مخرب از جمله مسائل و مشکلات امروز شهرها هستند.
تهران، بزرگ‌ترین کلان شهر ایران، امروزه پس از گذشت پنجاه سال از تهیه اولین طرح جامع، از یک شهر متمرکز ۷/ ۲ میلیون نفری به یک مجموعه شهری ۱۳ میلیون و ۲۶۷ نفری میدل شده است. تهران نیز همچون سایر کلان شهرهای کشور از مسائل و مشکلات بسیار رنج می‌برد. تنزل شدید کیفیت زندگی، فقرشهری، نابرابری‌های فضایی- کارکردی، توسعه نامتعادل و ناهماهنگ و توزیع نابرابر خدمات؛ ناکارآمدی نظام جابه‌جایی، تحرک، جنبش و پویایی شهری در یک نظام ساختاری و یکپارچه شهری؛ بحران هویت، تنزل ارزش‌ها، افت منزلت اجتماعی – مکانی و بی‌توجهی به حفاظت و حراست از میراث معنوی، طبیعی و ملموس؛ تاب‌آوری پایین شهرها در مواجهه با بلایا و مخاطرات (سیل، زلزله و ...)، کاهش ایمنی، خطرپذیری و ریسک و تنزل کیفی محیط زیست، بحران آب، آلودگی‌های زیست‌محیطی، تخریب زیست بوم‌ها، کمبودها و توزیع نامناسب فضای سبز از مهم‌ترین چالش‌های شهر تهران به‌شمار می‌روند.
این در حالی است که طرح راهبردی – ساختاری توسعه و عمران شهر تهران (طرح جامع تهران – ۱۳۸۶)، چشم انداز توسعه بلند مدت شهر تهران و سیمای مطلوب شهر در افق بیست ساله را مبتنی بر چند آرمان ترسیم کرده است: تهران، شهری با اصالت و هویت ایرانی- اسلامی (شهری که برای رشد و تعالی انسان و حیات طیبه سامان می یابد)، تهران، شهری دانش پایه، هوشمند و جهانی، تهران، شهری سرسبز و زیبا، شاداب و سرزنده با فضاهای عمومی متنوع و گسترده، تهران، شهری امن و مقاوم در برابر انواع آسیب‌ها و مقاوم در برابر مخاطرات و سوانح، تهران، شهری پایدار و منسجم با ساختاری مناسب برای سکونت، فعالیت و فراغت، تهران، شهری روان با رفاه عمومی و زیرساخت‌های مناسب، همراه با تعدیل نابرابری‌ها و تامین عادلانه کلیه حقوق شهروندی و تهران، کلانشهری با عملکردهای مالی و جهانی و با اقتصادی مدرن و مرکزیت امور فرهنگی- پژوهشی و سیاسی در سطح کشور و حداقل یکی از سه شهر مهم و برتر منطقه آسیای جنوب غربی خواهد بود.
برای دستیابی به راه‌حلی کارآمد در پیمودن راهی برای دستیابی به اهداف ذکر شده، ضروری است تمامی کنشگران دخیل در فرآیند سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، مدیریت و اجرای برنامه‌های توسعه شهر تهران، ضمن درک صحیح از بنیان‌های ساختاری این کلان شهر، آسیب‌شناسی اقدامات گذشته و بازبینی نقشه راه توسعه شهر تهران، به تبیین و ترسیم نقش‌ها و ماموریت‌های محوله به هر یک از بازیگران این نظام توسعه در یک ساختار هماهنگ و منسجم مبادرت ورزند. برنامه‌ریزی برای انتقال پایتخت، به‌رغم اجماع متخصصان بر غیر عملی بودن این سیاست به عنوان راه حلی برای رفع مشکلات شهر تهران غیرمنطقی به‌نظر می‌رسد. تداوم نظام شهر فروشی، حمایت از سوداگران بازار زمین و املاک و گسترش فیزیکی شهر، صرفا موجب از بین رفتن باقی مانده سرمایه‌های این شهر خواهد شد. بی توجهی به مخاطرات و آسیب‌پذیری شهر در مواجهه با بحران‌های طبیعی همچون سیل، زلزله و فرونشست، شهر و شهروندان را با صدمات غیرقابل جبرانی مواجه خواهد ساخت. عدم توجه به ناکارآمدی نظام حمل و نقل و عدم تجهیز و توسعه شبکه حمل‌ونقل عمومی، شهر تهران را با بحران‌های بسیار جدی رو‌به‌رو خواهد کرد. برنامه‌ریزی کالبدی، از بالا به پایین، بی‌توجه به مقیاس عملکردی شهر در گستره وسیع مجموعه شهری، نقشه راهی گمراه‌کننده برای توسعه شهر تهران خواهد بود. عدم توسعه و تجهیز قلمرو‌های عمومی و فضاهای شهری و محله ای به عدم دابستگی شهروندان به شهر و محله و برآورده نشدن خواسته‌ها و نیازهای آنان و تنزل سرمایه اجتماعی دامن خواهد زد. تخریب ثروت‌های طبیعی همچون باغات خرمالو و توتستان‌های کن، باغات رود دره‌های فرحزاد، دربند، گلابدره، دارآباد و درکه و همچنین ثروت‌های تاریخی در قلب شهر و بافت‌های پیرامونی و زدودن خاطره‌های مختلف از چهره این شهر با تخریب‌های کالبدی، خیابان کشی‌ها و ساخت و سازهای بی‌رویه موجب بی‌هویتی و از دست رفتن تمایز و ویژگی‌هایی است که تهران را با سایر شهرها و پایتخت‌های دنیا متفاوت می‌کند.
بیش از دویست سال از پایتختی تهران می‌گذرد. این تداوم منحصر بفرد تاریخی نه تنها به دلیل ظرفیت‌های جغرافیایی این سرزمین، بلکه به‌دلیل موقعیت سوق الجیشی و استراتژیک تهران، هویت و استحکام بنیان‌های تشکیل دهنده این پایتخت است. تهران، ایران شهری است بی‌بدیل، پایتختی است با هویت و جهان شهری است با ظرفیت‌های بسیار در رقابت با سایر رقبای منطقه‌ای. برای پایایی این شهر باید کوشید و این مهم، رسالتی است بر دوش همه شهروندان، مدیران، پژوهشگران، حرفه مندان و سیاست مداران.
روزنامه دنیای اقتصاد با انتشار این ویژه‌نامه درصدد ارائه دیدگاه‌های گروه وسیعی از صاحب‌نظران و اندیشمندان برای توسعه و آبادانی این شهر است. این تلاش ارزشمند، سند جامع و راهنمای کارآمدی برای مدیریت شهری فراهم خواهد کرد. مدیریت شهر تهران که با هدف ارتقای کیفی زندگی برای کلیه شهروندان در تلاش برای رفع آسیب‌ها و ارائه برنامه‌های توسعه‌ای در شهر تهران است، با بهره‌گیری از این هم‌اندیشی می‌تواند به افزایش کارآمدی برنامه‌ها و اقدامات خود بیافزاید.
