مدیریت پایدار زباله در تهران

این که آیا جمع‌آوری پسماند از سطح شهر طبق اصول پسماند مدیریت میشود موضوع مهمی است. تمام تلاش مدیریت خدمات شهری این بوده که در شهروندان حداکثر رضایت را ایجاد کند. سیستم و وضعیت مخازنی که وجود دارد در این جهت بوده که شهروندان کمترین زحمت را به خود دهند و بیشترین نظافت در کوچه‌ها و معابر فراهم شود. شهرداری تلاش کرده آن را موتوریزه کند و سرعت جمع‌آوری را افزایش دهد، چراکه بر روی این موضوع در مجموعه مدیریت شهری حساسیت زیادی وجود دارد. اما نواقص و ایراداتی نیز در این چرخه وجود دارد. یکی از اشکالات اساسی آن است که طی سال‌های گذشته هنوز موضوع تفکیک زباله از مبدا نتوانسته به طور گسترده عملیاتی شود. البته در برخی نواحی به این موضوع دقت می‌شود اما در این خصوص، مسوولیت شهروندی یک بحث و اصلاح ساختار جمعآوری زباله و پردازش آن بحث دیگری است. رضایت شهروندی باعث شده که مخازن زباله در هر جا که کمترین زحمت برای مردم داشته باشد گذاشته شود و بیش از ده سال است که این شرایط ادامه پیدا کرده است. هدف سازمان مدیریت پسماند این است که تفکیک از مبدا را شروع و با مردم کار کند و به جلو ببرد. شورای شهر تهران نیز بر انجام یک آسیب‌شناسی دقیق در خصوص علت‌یابی شکست طرح‌های قبلی در این حوزه تاکید کرده است.

با یک حمایت گلخانه‌ای می‌توان تفکیک از مبدا را در یک جا ایجاد کرد اما به محض این که شیشه گلخانه برداشته شود و در معرض باد و آفتاب قرار گیرد خشک می‌شود. بحثی که در موضوع کاهش پسماند تحت عنوان «کاپ» وجود دارد این است که تفکیک را از نقاطی مثل مجتمع‌ها و شهرک‌ها شروع کنند که امکان زیرساخت تفکیک در آنها وجود دارد و هزینه دفن پسماند را برای ساکنان و مجموعه شهرک کاهش می‌دهد. این طرح در برخی نقاط مثل شهرک اکباتان در حال انجام است. همچنین سازمان مدیریت پسماند برخی اقدامات فرهنگی نیز آغاز کرده است که اولین آن ورود به موضوع تولید زباله توسط هیات ها بود. در این گونه مراسم‌ها میزان تولید زباله مخصوصا زباله‌های پلاستیکی زیاد است، اما با مردم و NGO ها گفت‌وگو کردند تا میزان آن کاهش یابد. این موارد آغاز فعالیت‎هایی است که باید ادامه یابد. موضوع دیگری که در این چرخه باید به آن توجه شود این است که چگونه شهروندان در حوزه تفکیک زباله از مبدا به صورت فعالانه حضور پیدا می‌کنند؟ به طور طبیعی یکی از ساده‌ترین اقدامات برای حضور شهروندان در این حوزه، پیش‌بینی بسته‌های تشویقی و همینطور قراردادن یکسری ضوابط اجرایی است. به عنوان مثال می‌توان از طریق اصلاحات ضوابط، موضوع استقرار مخازن درون ساختمان‌ها و مجتمع‌های بزرگ را پیگیری کرد.

همچنین موضوع اخذ عوارض و جریمه نیز برمبنای «زباله بیشتر، عوارض بیشتر» باید پیگیری شود. در قالب این محور، مکانیزم اخذ عوارض و جریمه از پسماند شهری تولید شده توسط شهروندان باید به این شکل باشد که هر شهروندی که زباله بیشتری تولید می‌کند باید هزینه بیشتری نیز پرداخت کند. البته اجرایی شدن این مکانیزم، نیازمند ایجاد سیستم اندازه‌گیری است. در حال حاضر نرخ اخذ عوارض، تابع دستورالعملی است که وزارت کشور به صورت واحد در کل کشور وضع میکند و به همین دلیل قدرت مانور شهرداری تهران برای این که بتواند این فرمول را متناسب با این الزامات عملی کند محدود شده است. به عنوان مثال برای اندازه‌گیری میزان زباله؛ مدیریت شهری تهران نیازمند یک پایگاه دادهای و بانک اطلاعاتی است تا شهروندان بدانند در محله یا ناحیه شهرداری، میانگین میزان تولید زباله چقدر است و سپس مشخص شود چگونه باید میزان عوارض را بپردازند. طبق بررسی‌های انجام شده، در محلات شمالی شهر تهران میزان هزینه‌ای که برای رفت و روب و نظافت پرداخت میشود به دلیل شیب زیاد و تولید زباله بیشتر، چهار برابر هزینه در پایین شهر است. بنابراین اگر چنین سیستمی راه‌اندازی شود، نرخ عوارض بر مبنای عدالت تعیین خواهد شد.

علاوه بر حوزه مدیریت پسماند، مدیریت شهری تهران طی دو سال گذشته تلاش کرده تا با اقداماتی همچون ابطال مصوبه برج باغ، در حوزه زیبایی بصری و کاهش آلودگی هوا فعالیت کند. بررسی کارنامه عملکرد شورای شهر در دو سال گذشته در این حوزه نیز نشان می‌دهد: مهمترین اقدام شورای پنجم در حوزه محیط زیست، لغو مصوبه برج_ باغ و پیگیری برای تسهیل طرح جایگزینی خانه - باغ بود که با مشارکت شورا، اراده شهرداری و فضای مساعد تصمیم‌گیری در مرجع بالادستی یعنی شورای عالی شهرسازی و معماری به ثمر نشست. بحث باغهای تهران بازتابی از وجدان جمعی جامعه شهری تهران بوده است. در حال حاضر کمیته فنی باغات تشکیل و اعضای آن نیز مشخص شده است. تمامی پرونده‌های باغات شهر تهران برای بررسی به این کمیته ارسال می‌شوند و در این کمیته درباره آنها تصمیم‌گیری می‌شود. مطابق با مصوبه جدید خانه-باغ، قرار است کاربری‌های جدید فرهنگی-تفریحی جایگزین ساخت برج‌ در اراضی باغی شوند تا از این طریق به یک معادله برد-برد با مالکان باغات پایتخت دست پیدا کنیم. البته هنوز در خصوص ضوابط ساخت کاربری‌های جایگزین همچون ساخت تالار عروسی، رستوران، مهد کودک و... با مدیران شهرداری توافقی انجام نشده است. این در حالی است که از دیدگاه شورای شهر تهران، ضوابط مربوط به ساخت کاربری‌های جایگزین باید هر چه سریع‌تر، روشن و شفاف شود تا سرمایه گذاران و مالکین باغات که فرصت ایجاد برج_باغ برایشان منتفی شده  گزینه عملیاتی جایگزین داشته باشند تا مجددا مسیر گذشته برای خشک کردن باغات شهر ایجاد نشود. از این رو پیشنهاد شده است که در یک فرآیند سه ماهه، معاونت معماری و شهرسازی شهرداری با برگزاری یک همایش، فرصت‌های سرمایه گذاری در باغات را برای شهروندان تشریح کند تا با تقویت این جریان کاربری‌های سازگار، عملیاتی و سپس منتشر شود و پشتیبانی لازم انجام گیرد.